فقط وعده می‌دهند
گفت‌وگوی صمت با علی ضمیری، از فعالان کارگری معدن «همکار» و عضو سابق شورای اسلامی کار، درباره چالش‌های شغلی کارگران زغال‌سنگ است. با ما همراه باشید.
به طور حتم شنیده اید که برای نمایش درجه سختی یک کار، آن را بعد از معدنکاری قرار می دهند؛ «فلان شغل بعد از معدن، سخت ترین کار دنیا است»، اما معدنکاری چه ویژگی هایی دارد که کسی شغلی سخت تر از آن سراغ ندارد؟
کار سخت و آسیب رسان بدنی، گذران عمر در دشوارترین وضعیت مکانی، دستمزد ناعادلانه، نادیده گرفته شدن حقوق قانونی و... که می توان این فهرست را ادامه داد،برای مثال نبود امنیت شغلی را هم که اضافه کنیم، موضوع به طورکامل روشن می شود.
حداقل و حداکثر تحصیلات کارگران چقدر است و آیا تاثیری در دستمزد آنها دارد؟
مدرک تحصیلی کارگران از سیکل تا لیسانس است و کارگرانی داریم که با مدرک دانشگاهی در بخش استخراج، مشغول به کار هستند.
اگر کارگری نخواهد در استخراج زغال سنگ کار کند یا معدن تعطیل شود، چه شغل جایگزینی وجود دارد؟
در منطقه ما اگر کسی بخواهد شغل معدنکاری را رها کند، باید به دنبال کشاورزی یا کارهای آزاد برود، اما متاسفانه به خاطر خشکسالی کشاورزی هم درآمد خوبی ندارد، برای همین بیشتر تصمیم می گیرند معدنکاری را ادامه دهند.
شما چطور کار بهره برداری و استخراج را انجام می دهید؟
همه کار استخراج معدن به دست کارگران انجام می شود. بیشتر معادنی که در کرمان زغال سنگ استخراج می کنند، مکانیزه نیستند و با ابزار قدیمی مثل «ماشین چال» و «پیکور» که با هوای فشرده و هدایت دستی کارگر کار می کنند. در این فرایند به صورت دستی دستگاه را روی محوطه دارای زغال می اندازند و زغال را از دل کوه درمی آورند. بعد با بکارگیری فرایند کربن، زغال را از پایین تونل به خارج منتقل می کنند.
در این دستگاه هوای فشرده با ضرباتی که به سوزن پیکور می زند، زغال را از دل کوه می کند و پایین می ریزد و بعد کارگران زغال را به بیرون منتقل می کند، اما این ابزار مربوط به ۵۰ سال پیش است، بنابراین تغییری در استخراج زغال سنگ صورت نگرفته و کار به همان شیوه قدیمی انجام می شود.
معدنی سراغ دارید که از دستگاه های جدید استفاده کند؟
بنده هنوز در معادن زغال سنگی که به طور کامل و دائم در حال استخراج زغال هستند، دستگاه های مکانیزه ندیده ام. در معدن ما هم به روش ۵۰ سال پیش هنوز با پیکور و ابزارآلات این چنینی زغال استخراج می شود، البته شنیده ام معادن طبس به دستگاه های مکانیزه برای استخراج زغال مجهز شده اند.
استفاده از ابزار مکانیزه چه تاثیری در تامین ایمنی کارگران دارد؟
امنیت در تونل های معدن زغال سنگ چندان بستگی به دستگاه ندارد، بستگی به استحکاماتی دارد که زیر زغال می زنند. استحکامات سقف در معادن مختلف به اسامی مختلف معروف است و ما به آن «سرلاح» می گوییم، از تخته هایی صاف تشکیل شده است که به طورمعمول ۲۰ الی ۳۰ سانتیمتر عرض و ۲ الی ۳ متر طول، بسته به شرایط استخراج آن محل دارد و برای جلوگیری از ریزش سقف روی سر کارگر استفاده می شود.
در کارگاه هایی که ضخامت زغال شان بالا است، «سرلاح» از چوب روسی ساخته می شود، البته در بعضی از معادن پیشرفته از استحکامات فلزی استفاده می شود که زیر آنها جک می زنند، اما در معدن ما متاسفانه هنوز از همان استحکامات قدیمی استفاده می شود.
دستگاه تاثیر زیادی روی مسئله ایمنی ندارد، البته فشار کار را از روی کارگر برمی دارد و همین باعث می شود که کارگر کمتر دچار فرسودگی جسمی شود، چون کار بدنی سنگینی انجام نمی دهد و تنها کنار دستگاه می ایستد و آن را هدایت و کنترل می کند.
چرا همه معادن برای استخراج از دستگاه استفاده نمی کنند؟
چون برای معادن زغال سنگ هزینه چندانی نمی شود. زغال سنگ صنعت مظلومی است. ما با این همه سختی ماده معدنی را استخراج می کنیم و از دل زمین بیرون می آوریم، اما متاسفانه نرخ آن آنقدر پایین است که کفاف هزینه های کار را نمی دهد و به این ترتیب امیدی هم نیست که معادن تجهیز شوند.
از طرف دیگر، با اینکه حقوق کارگران این حوزه بسیار پایین است، بسیاری از معادن یا در حال تعدیل نیرو هستند یا به کل تعطیل شده اند، زیرا فعالیت برای معدنداران چندان مقرون به صرفه نیست.
معدنی که شما در آن مشغول به کار هستید، دولتی است یا خصوصی؟
معدن ما زیرمجموعه معادن دولتی زغال سنگ کرمان است و «همکار» نام دارد، اما قراردادهای ما «انجام معین» است، یعنی مثل قدیم نیست که کارگر قرارداد دولتی داشته باشد.
قرارداد «معین» به طورمعمول برای انجام یک عمل مشخص منعقد می شود. در این نوع قرارداد، پیش از شروع کار، زمان دقیق پایان آن مشخص نیست.
در این حالت، کارفرما، برای انجام همان کار به صورت مشخص با فرد یا گروهی قرارداد می بندد، به همین دلیل قرارداد معین، موقتی است و به محض انجام کار یا اتمام پروژه، به خودی خود به پایان می رسد.
در قرارداد معین، نیروی کار تعهد می کند که با دریافت مزدی مشخص و تحت شرایط توافق شده، فعالیت مدنظر کارفرما را انجام دهد. در این نوع قرارداد به شکل معمول ابزار یا مواد اولیه را کارفرما تهیه می کند و تعیین محل کار نیز برعهده او است.
یکی از اصول قرارداد دائم، درج نشدن تاریخ اتمام قرارداد است؛ اما در قرارداد کار معین، از آنجا که برای انجام یک کار مشخص قرارداد بسته می شود، باوجود نبود تاریخ اتمام، قرارداد، دائم تلقی نمی شود و در دسته قراردادهای موقت قرار می گیرد.
پیش از این، گفته شده بود که قراردادهای ما دائمی می شود، اما متاسفانه هنوز هیچ خبری نیست و فقط به ما وعده می دهند و به هیچ کدام از آنها عمل نمی کنند.
یادم می آید که در قدیم زغال سنگ ارج و قرب زیادی داشت، اما الان ندارد و نرخ آنقدر نیست که بخواهد هزینه ها را پوشش دهد. با اینکه زغال سنگ چینی به اندازه تولیدات ایران مرغوب نیست، زغال سنگ وارداتی از چین جای تولید داخل را گرفته است.
تولیدات داخلی که کارگران کشور خودمان با سخت ترین شرایط استخراج می کنند، مورداستفاده قرار نمی گیرد، اما زغال سنگ چینی به بازار می آید و جای آن را می گیرد. اگر بخواهند ماشین آلات جدید بخرند، پول کارگر را چگونه باید بدهند؟ الان در بسیاری از معادن پرداخت دستمزد کارگر با مشکل روبه رو است و هزینه ها به سختی تامین می شود. برای همین است که کارفرمایان باتوجه به افزایش دستمزد کارگران همیشه نالان هستند و گله دارند.
حقوق کارگر صنعت مس، بالای ۴۰ میلیون تومان است، اما حقوق کارگر زغال سنگ بین ۱۰ تا ۱۵ میلیون است که بسته به استخراج زغال کمی بیشتر یا کمتر می شود و زندگی کردن با این حقوق برای کارگر معدن که با مریضی های ناشی از کار دست و پنجه نرم می کند، بسیار سخت است.
به این ترتیب، هر ماشین یا دستگاهی که برای این کار مورداستفاده قرار می گیرد، قدیمی است، زیرا تهیه ابزار جدید اصلا مقرون به صرفه نیست.
اگر در معادن از ابزار جدید استفاده شود، فرصت شغلی کارگرها به خطر نمی افتد؟
بستگی دارد. اگر جایی هزینه زیادی برای خرید ماشین آلات صرف شود، به طورمسلم سرمایه گذار نیروی کار را کاهش می دهد، البته شرایط معادن بسیار متفاوت است و در تمام معادن نمی توان از دستگاه های جدید استفاده کرد. درباره زغال سنگ باید بگویم تنها جاهایی می توان از ابزار و ماشین آلات جدید استفاده کرد که زغال شکستگی نداشته باشد.
زغال به صورت لایه لایه است. وقتی لایه ها پشت سر هم به صورت منظم قرار گرفته باشند و شکستگی یا لایه سنگ بین آنها نباشد، دستگاه می تواند همه آنها را بکند و بدون هیچ مشکلی از بدنه کوه جدا کند، اما وقتی شکستگی بین لایه های زغال افتاده باشد، دیگر نمی توان برای استخراج آن از دستگاه استفاده کرد.
البته چند سال است که قول داده اند دستگاه های جدیدی برای قسمت هایی که قابل بهره برداری به وسیله دستگاه است، تهیه شود که به خاطر هزینه های سرسام آور معدنکاری، در حال حاضر مقرون به صرفه نیست.
پس مهم ترین علتی که در معادن ما از ماشین آلات جدید استفاده نمی شود، هزینه های بالای معدنکاری است؟
بله، بازسازی و نوسازی معادن هزینه بر است و اگر بخواهد چنین کاری بکند، بودجه بسیار زیادی لازم دارد، پس چون هزینه بالا است، زیر بار آن نمی رود و کمکی هم از جانب دولت نمی شود.
دستگاه هایی که برای معادن روباز استفاده می شود، کمابیش همان ماشین آلات راهسازی است، مثل لودر، بولدوزر، بیل مکانیکی و امثال آن.
معدن ما در حال حاضر بیل مکانیکی برای خود ندارند و باید بیل را برای یکی، دو هفته اجاره و با آن کار کنند.
ماشین آلاتی هم که داریم مثل بولدوزر و لودر بعد از چندین سال استفاده، دچار فرسودگی شده اند و باید آنها را تعمیر و قطعات شان را تعویض کرد. به ندرت پیش می آید که ابزار موردنیاز نوسازی شود، چون نرخ بسیار بالا است.
کهنگی وسایل چه تاثیری روی کار کارگران دارد؟
برای مثال لودر یا بولدوزرها ممکن است به خاطر کار زیادی که چندین چند سال از آنها کشیده شده است، خراب شود، بنابراین در روزهایی که در دست تعمیر است، کار کارگری هم که با آن کار می کند، تعطیل می شود، به عنوان مثال، شاید جایی لازم باشد که خاک ریزی یا مقداری از زغال برداشت شود و بولدوزر یا لودر مقدمات کار را انجام دهد و مسیر را آماده کند، اما وقتی ماشین آلات خراب باشند، به طورمسلم کار ما هم چند روز می خوابد یا به تاخیر می افتد.
علاوه بر این، همه کارها در معدن مثل زنجیر متصل است، بنابراین اگر یک وسیله خراب باشد، مشکلات زیادی برای دیگر بخش های دیگر هم به وجود می آید. تعلل در کار ایجاد می شود و تولید هم کمتر خواهد شد و برای مثال اگر قرار است هر ماه 9 هزار تن زغال سنگ تولید کنیم، وقتی ابزار و امکانات مناسب نداشته باشیم یا ماشین آلات خراب باشد، تولید کم می شود.
شاید هزینه واردات ماده معدنی ارزان تر از تولید تمام می شود؟
تا جایی که می دانم واردات ربطی به نرخ تولیدات، کمبود ماشین آلات و مانند آن ندارد. اینکه چرا واردات انجام می شود و چه کسانی نفع می برند، معلوم نیست، اما زغال وارداتی کیفیت زغال ایران را ندارد.
زغال استخراج شده در منطقه ما به دلیل کیفیت و کنسانتره خوبی که از آن تولید می شود، در کارخانجات فولاد مورداستفاده قرار می گیرد، به علاوه نرخ زغال از سال گذشته تغییر کرده، اما آنقدر نیست که جوابگوی زحمات کارگران و هزینه های معادن باشد. باید نرخ زغال در حد حقوق واقعی کارگران معادن و هزینه های این صنعت افزایش پیدا کند تا این صنعت فراموش شده به مشکل برنخورد وکارگرانی که در این صنعت کار می کنند، لااقل یک زندگی معمولی داشته باشند و مجبور نباشند همه حقوق خود را صرف درمان مریضی های ناشی از کار خود کنند و چیزی هم از این حقوق برای گذران زندگی باقی بماند.
البته شرایط ما بسیار سخت است. زغال سنگ ما با شرایط سخت استخراج می شود و زغال بسیار خوب و باکیفیتی است، حالا چرا باتوجه به این شرایط از چین وارد می شود، چیزی نمی دانم.
زغال سنگ تولیدی صادر نمی شود؟
قرار بود زغال ما صادر شود و هنوز هم صحبت هایی هست و قرار است اقداماتی در این زمینه انجام شود. بعضی نماینده های مجلس هم قول هایی داده اند که پیگیری کنند تا زغال سنگ در بورس انرژی عرضه یا صادر شود، البته هنوز هیچ اقدامی نشده است و با این شرایط کاری که الان وجود دارد، معلوم نیست کار به کجا برسد.
معدنکاری جزو مشاغل سخت و زیان آور است و طبق قانون، کارگر معدن بعد از ۱۵ سال باید بازنشسته شود، اما متاسفانه این قانون در کشور ما اجرا نمی شود. الان کارگرهایی داریم که بالای ۲۰ سال است کار می کنند. معلوم است که این افراد به شدت فرسوده می شوند، مگر کارگر چقدر می تواند کار معدن بکند؟ باید برای آنها فکری کرد، زیرا دیگر توان کار ندارند، به هر صورت ما از همه طرف متضرر می شویم و حاصل دسترنج مان هم که قیمتش از پارسال راکد مانده است.
تشکل های صنفی دارید؟
دقیق نمی دانم، اما تا جایی که اطلاع دارم، فعالیتی ندیدم. کارگران معادن با شرایط بسیار سختی کار می کنند و با بدترین فشارها از نظر کاری و روحی روبه رو هستند. ما تقاضاهایی داریم و می خواهیم فکری برای بازنشستگی مان بکنند؛ برای آینده این کارگرانی که بعد از ۲۰ سال، هنوز دارند معدنکاری می کنند.
کارگری که با ۲۰ تا ۲۳ سال کار، بازنشست می شود، خانه نشین است و حقوق بسیار کمی هم می گیرد و درد هم دارد، با بیماری های زیادی مثل درد کمر و استخوان دست و پنجه نرم می کند. زانوهایش ساییدگی پیدا کرده، دندان هایش نابود شده است و وقتی بازنشسته می شود، از هیچ نظر امنیت ندارد. مریض است و گوشه خانه افتاده و باید با شرایط بسیار سخت زندگی اش بسازد. حقوقی که از اول به او می دادند، بسیار پایین بوده و موقع بازنشستگی باز هم کمتر می شود، در حالی که بچه هایش بزرگ شده اند و باید ازدواج کنند و... .
شرایط بازنشستگی ما معدنکارها بسیار نامناسب است و تا به حال هیچ کاری برای ما نکرده اند.
حقوق های مان بسیار کم است. چه آنهایی که کار می کنند و چه آنهایی که بازنشسته اند. باید حقوق آنقدر باشد که بتواند جوابگو باشد، در واقع شرایط جوری است که فقط فشار روی کارگر است. وسایل اگر نباشد، فشار روی کارگر است؛ تجهیزات معدنی نباشد، فشار روی کارگر است؛ دستمزد پایین است و هزار جور مشکل دیگر هم داریم.
از مسئولان خواهش می کنیم که نرخ زغال سنگ را به حدی برسانند که در واقع جوابگوی این همه مشکلات کارگران معدن باشد.
درباره ماشین آلات موردنیاز در شغل ما می شود به موتور دیزل و برقی اشاره کرد که برای بیرون بردن زغال از داخل تونل به کار می رود. این موتورها کارشان این است که واگن هایی که زغال استخراج شده در آنها ریخته شده، به بیرون تونل ببرند یا لکوموتیوهایی که زغال را از داخل تونل بیرون می آورند، بعد از سال های زیاد کار کردن کهنه و فرسوده شده اند و به همین علت، زمان حرکت در داخل تونل ها دود زیادی تولید می کنند و آسیب زیادی به ریه می زنند، البته بیشتر وقت ها خراب هستند و کارگران مجبورند زغال استخراج شده را دستی به بیرون از تونل انتقال دهند که این امر بسیار زمانبر است. بهتر است از لکوموتیوهای به روز و جدید استفاده شود که این موضوع برمی گردد به حمایت دولت از صنعت زغال سنگ. اگر واردات زغال کمتر صورت گیرد و زغال سنگ خود ایران دارای ارزش و حتی برای صادرات اقداماتی انجام شود، شاید ابزارها و ماشین آلات جدید در معادن به کار گرفته شوند تا هم زغال سنگ ایران ارزش واقعی خود را به دست بیاورد و هم کارگران به حق قانونی خود
برسند.
