افزایش غیر ‌ قابل ‌ کنترل نرخ خودرو و نفوذ دلالان و واسطه ‌ ها منجر به راه ‌ اندازی سامانه فروش متمرکز و خارج ‌ کردن قرعه ‌ کشی از اختیار خودروسازان و آزادسازی واردات خودرو شد. این دو طرح با هدف ساماندهی و تحول بازار خودرو، تدوین و اجرایی شد و نخستین فروش خودرو در بورس کالا در کنار آغاز واردات رقم خورد.

با این ‌ همه هنوز جا پای عرضه خودرو در بورس خشک نشده که دلالی و واسطه ‌ گری در این بازار هم آغاز شد. صمت در این گزارش به واکاوی پدیده جدیدی به ‌ نام خرید و فروش کد بورسی در فرآیند عرضه بورسی خودرو پرداخته که پیش از همه ‌ گیر شدن، نگاه جدی مسئولان را می ‌ طلبد. با گزارش خبرنگار صمت همراه باشید.

روزشمار عرضه خودرو در بورس کالا

۲ مهر ۱۳۹۹ در آشفته ‌ بازار قرعه ‌ کشی خودرو کمیسیون صنایع طرحی را برای ساماندهی بازار و صنعت خودرو ارائه داد؛ طرحی که گفته می ‌ شد به ‌ زودی به اجرا خواهد رسید و محور اصلی آن، عرضه خودرو در بورس کالای ایران به ‌ منظور شفافیت بالای معاملات این بورس و تحقق اهداف برای تبدیل خودرو به یک کالای مصرفی بود.

۲۷ آبان همان سال کلیات طرح ساماندهی عرضه خودرو در بورس در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید. براساس این مصوبه هر شخص می ‌ تواند هر ۳ سال یک ‌ بار با یک کد ملی، یک خودرو در بورس کالا خریداری و قبل از پایان ۳ سال مقرر نمی ‌ تواند اقدام به فروش خودرو کند.

در آخرین روزهای فروردین ۱۴۰۰ سخنگوی کمیسیون صنایع مجلس از مصوبه این کمیسیون برای عرضه خودرو در بورس کالا به ‌ منظور متعادل ‌ سازی عرضه و تقاضا خبر داد. هرچند این پرونده با مخالفت وزیر صمت برای مدتی از دستور بررسی خارج شد اما در نهایت پس از کش ‌ وقوس ‌ های فراوان ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ عرضه خودرو «کارا» در بورس کالا کلید خورد. ماه گذشته واگذاری خودروهای وارداتی از مسیر بورس کالا نیز به این فهرست اضافه شد. اسپورتیج، سراتو، سلتوس، پیکانتو، سونت و پگاس محصولاتی هستند که به ‌ تدریج روی تابلوی بورس کالا خواهند رفت. خودروسازی سایپا نیز تاکنون واردات چانگان CS ۳۵ پلاس را قطعی کرده و قرار است مدل دیگری از این برند خودروساز چینی یعنی UNI - T را نیز به بازار خودرو کشور عرضه کند. مدافعان اجرای این طرح معتقدند ورود خودروهای وارداتی به تالار بورس کالا می ‌ تواند رقابت شرکت ‌ های خودروساز روی تابلوی بورس کالا را تشدید کند.

بساط جدید دلالی راه می ‌ افتد؟

بحث خرید خودرو از بورس کالا در حالی داغ شده که این موضوع با پیچیدگی ‌ هایی همراه است. آن ‌ طور که سخنگوی وزارت صمت اعلام کرد، قرعه ‌ کشی خودرو تا پایان سال به آخر خط می ‌ رسد و تمرکز اصلی بر عرضه خودرو در بورس کالا است. باتوجه به اینکه قیمت ‌ های تعیین ‌ شده برای خودروهای قابل ‌ عرضه در بورس پایین ‌ تر از نرخ بازار آزاد است، قاعدتا این معامله سود قابل ‌ توجهی دارد و نظر متقاضیان را به سمت این بازار جلب می ‌ کند. دلالان نیز مثل همیشه در خط مقدم این بازار جدید قرار داشته و این فرصت را هم از دست نداده ‌ اند. به این ترتیب خرید و فروش کد بورسی برای ثبت ‌ نام خرید خودرو، راه افتاده است. البته رسانه ‌ ها درباره نحوه ثبت ‌ نام و خرید خودرو از بورس کالا اطلاع ‌ رسانی ‌ های لازم را کرده ‌ اند، با این حال این کار همچنان برای بسیاری از افراد پیچیده به ‌ نظر می ‌ رسد؛ به ‌ نوعی می ‌ توان گفت تا پیش از این، رقابت در بین خودروسازان برای تولید محصولات بود اما حال رقابت بین عموم مردم برای خرید خودرو است.

ثبت ‌ نام خودرو با ۵ میلیون تومان

سودی که در خرید خودرو از بورس وجود دارد باعث می ‌ شود در این زمینه مشاغل کاذب نیز ایجاد شود. خبرنگار صمت در گشت ‌ وگذاری در میان آگهی ‌ های منتشر شده در فضای مجازی به تبلیغات جالب توجهی رسید که حاوی اطلاعات مربوط به «خرید خودرو از بورس» است.

براساس این تبلیغات، انجام کلیه مراحل خرید خودرو از بورس کالا، شامل ثبت ‌ نام، احراز هویت سجام و ثبت ‌ نام در بورس کالا و اخذ کد بورسی در ازای دریافت مبلغی از متقاضیان انجام می ‌ شود.

خبرنگار صمت برای پیگیری موضوع با یکی از شرکت ‌ های درج ‌ کننده آگهی تماس گرفته است.

فرد پشت خط با کلامی قاطع درباره خدمات قابل ‌ ارائه براساس آگهی مندرج در فضای مجازی گفت: ثبت ‌ نام برای دریافت ۱۰۰ درصدی خودرو با دریافت مبلغ ۵ میلیون تومان انجام می ‌ شود.

پس از مکثی کوتاه ادامه داد: برای انجام کارها نیاز به حضور فیزیکی شما در شرکت یا سازمان بورس نیست و مراحل انجام کار از طریق پیامک و تماس تلفنی به اطلاع خواهد رسید.

کارمند شرکت آگهی ‌ دهنده درباره انتخاب خودرو موردنظر برای خرید از بورس کالا گفت: تفاوتی ندارد که قصد ثبت ‌ نام برای خرید چه خودرویی را دارید و برای هر خودرویی می ‌ توانید با پرداخت این مبلغ ثبت ‌ نام را انجام دهید.

برخی از متخصصان حوزه بازار سرمایه هم اقدام به برگزاری کلاس ‌ های آموزشی خرید خودرو از بورس کرده ‌ اند. در یکی از این دوره ‌ های آموزشی با دریافت مبلغ ۴۸۰ هزار تومان آموزش ‌ هایی از جمله آشنایی با بورس کالا، نحوه ثبت سفارش خودرو، تحلیل و راهنمایی نرخ خرید خودرو از بورس، بررسی عرضه ‌ های پیش رو و شناخت کامل تالار خودرو داده می ‌ شود. نکته جالب این است که شرکت ‌ کنندگان در این دوره ‌ ها گواهینامه حضور در این دوره آموزشی را از شرکت برگزارکننده دریافت می ‌ کنند.

فرآیند خرید رایگان است!

در حالی برای ثبت ‌ نام خرید خودرو از بورس پول دریافت می ‌ شود که در اصل کلیه مراحل اخذ کد معاملاتی، ثبت درخواست خرید و شرکت در فرآیند حراج، کاملا رایگان است و صرفا از طریق کارگزار خریدار انجام می ‌ شود.

بورس کالای ایران بستری شفاف است که در آن، همه خریداران شرایط برابری دارند؛ به ‌ عبارتی هیچ خریداری برتری نسبت به خریدار دیگر ندارد. از این رو همه مصرف ‌ کنندگان خودرو در سراسر کشور که دارای شرایط خرید خودرو صفر از کارخانه خودروسازی طبق اطلاعیه ‌ های بورس کالا هستند امکان خرید خودرو از بورس را دارند. فقط کافی است با صرف حدود ۱۰ دقیقه زمان، در سامانه صدور کد آنلاین بورس کالای یکی از شرکت ‌ های کارگزاری ثبت ‌ نام و در پایان یک حساب وکالتی بورس کالا در یکی از بانک ‌ های عامل باز کنند. البته برخی بانک ‌ ها امکان گشایش حساب وکالتی بورس کالا را به ‌ صورت الکترونیکی فراهم کرده ‌ اند و در برخی بانک ‌ ها نیز خریدار باید یک بار در بانک حضور پیدا کند. متقاضی باید پس از وارد کردن حساب وکالتی خود در سامانه مذکور و واریز مبلغ پیش ‌ پرداخت خرید خودرو در این حساب، اقدام به ثبت سفارش خودرو موردعلاقه خود کند. همچنین خریدار باید مبلغی که حاضر است تا آن سقف برای خرید خودرو رقابت کند را در سامانه ثبت کند و در انتظار روز معامله باشد.

کل فرآیند خرید همین است و هر فردی با یک بار اخذ کد معاملاتی و گشایش حساب وکالتی، اگر موفق به خرید خودرو طبق رقم پیشنهادی خود نشد، تنها ظرف چند دقیقه باید برای عرضه بعدی حساب وکالتی خود را شارژ کند و ثبت ‌ سفارش را انجام دهد.

منتظر کاهش نرخ خودرو در بورس نباشید

امیرحسن کاکایی، کارشناس حوزه خودرو درباره عرضه محصولات در بورس کالا به صمت گفت: هنگامی که روش عرضه خودرو در بازار تغییر می ‌ کند، نمی ‌ توان بلافاصله بعد از آن منتظر اتفاقات جدید بود. عرضه خودرو در بورس تاثیر منفی در بازار نداشته و این نوع عرضه باعث بالا رفتن قیمت ‌ ها نشده است. به ‌ عنوان مثال هایما بعد از ۵ بار عرضه با نرخ پایه در بورس فروش رفت، همچنین پژو ۲۰۷ حدود ۵۰ میلیون تومان زیر نرخ بازار فروخته شد.

وی ادامه داد: بورس نمی ‌ تواند باعث کاهش نرخ خودرو شود و فقط یک ابزار عرضه است که ما از آن درست استفاده نمی ‌ کنیم. درباره خودروهای گرانقیمت مثل دیگنیتی و هایما نرخ ‌ ها سریع به تعادل رسید، اما خودروهایی مثل پژو ۲۰۷ و دنا باید به ‌ صورت کامل در بورس عرضه شوند تا بتوانیم درباره نرخ آن صحبت کنیم. شواهد حاکی از آن است که ۲۰ درصد محصولات در ازای از رده خارج شدن خودروهای فرسوده و ۵۰ درصد نیز برای کنترل جمعیت تا پایان سال فروخته می ‌ شود. در چنین وضعیتی چطور بورس می ‌ تواند قیمت ‌ ها را کنترل کند.

کاکایی درباره علت افزایش نرخ خودرو در بازار گفت: در هفته ‌ های اخیر هیچ اتفاقی در صنعت و بازار خودرو رخ نداد، اما با بالا رفتن نرخ دلار، نرخ خودرو نیز افزایش یافت و کاهش نرخ خودرو پس از آن نیز به ‌ دلیل افت نرخ دلار بود؛ بنابراین عرضه خودرو در بورس، تاثیری بر بازار نمی ‌ گذارد و این بازار فقط یک ابزار است. این ابزار نیز برای آن است که خودروساز بیش از این زیان نکند. برای آنکه نرخ خودرو کاهش پیدا کند باید تیراژ بالا برود تا نرخ تمام ‌ شده کاهش یابد.

این کارشناس خودرو درباره وضعیت بورس کالا اظهار کرد: اگر بهترین روش ‌ ها را نیز در صنعت خودرو اعمال کنیم، هنگامی که با افزایش نرخ ارز روبه ‌ رو شویم، نرخ خودرو نیز ۱۰۰ درصد افزایش پیدا می ‌ کند. باید از بورس در حد خود این ابزار انتظار داشت و اگر فردی قول کاهش نرخ می ‌ دهد، کاملا غلط است. متاسفانه بورس کالا هم وضعیت مناسبی ندارد. بورس قواعد خود را دارد و دولت حق دخالت در این بازار به هر بهانه ‌ ای را ندارد. اکنون اجازه داده نمی ‌ شود، بورس کار خود را انجام دهد. در مجموع دولت حق دستکاری قیمت ‌ ها را ندارد، اما متاسفانه آنچه که در حال ‌ حاضر شاهدیم، عملکرد کامل بورس نیست.

قرعه ‌ کشی یا بورس کالا؟

کاکایی درباره تفاوت عرضه خودرو در بورس و قرعه ‌ کشی توضیح داد و گفت: بین قرعه ‌ کشی و عرضه خودرو در بورس فرق ‌ های اساسی وجود دارد. اینکه فکر کنیم با عرضه خودرو در بورس دست دلالان از بازار کوتاه می ‌ شود کاملا اشتباه است. در زمان قرعه ‌ کشی یک سری از افراد دلالی می ‌ کردند و اینکه حالا عده ‌ ای با دریافت مبلغی خودرو ثبت ‌ نام می ‌ کنند، غیرطبیعی نیست. شاید برخی از افراد توانایی ثبت ‌ نام نداشته باشند و این کار را به افراد کاردان این حوزه بسپارند. عده دیگر نیز پول ندارند اما در قرعه ‌ کشی خودرو به ‌ صورت توافقی به ‌ جای دیگران ثبت ‌ نام می ‌ کنند.

راهی برای کاهش دلالی

وی درباره روش ‌ های عرضه خودرو به بازار گفت: بهترین راه عرضه خودرو، دریافت به ‌ طور مستقیم از کارخانه است. روش اول قیمت ‌ گذاری دستوری بود که آنقدر مردم برای خرید خودرو صف بستند که در نهایت دولت مجبور به عرضه خودرو در قالب قرعه ‌ کشی شد. قرعه ‌ کشی عادلانه ‌ ترین روش برای عرضه با قیمت ‌ گذاری دستوری بود. منطقی ‌ ترین راه این است که همه بتوانند از خودروساز، محصول را با نرخ آزاد خریداری کنند. فروش خودرو با قیمت ‌ گذاری دستوری کاملا بی ‌ عدالتی بود؛ از همین رو تنها راه ‌ چاره این است که خودرو با نرخ آزاد در بازار فروخته یا با قیمت ‌ گذاری دستوری در قالب قرعه ‌ کشی عرضه شود. یک راه میانی نیز وجود داشت و آن عرضه خودرو در بورس بود. خاصیت بورس شفاف بودن آن است. قیمت ‌ گذاری در بورس آزاد است و خودروساز ضرر نمی ‌ کند. از سوی دیگر در قرعه ‌ کشی هر شخصی حتی بدون پرداخت هزینه شرکت می ‌ کرد، اما در بورس امکان انجام این کار وجود ندارد؛ در نتیجه تا حدودی جلوی دلالی گرفته می ‌ شود. همچنین وقتی خودرو در بورس عرضه می ‌ شود پس از رسیدن به بازار، ارزش آن برای دلالی کمتر می ‌ شود. همچنین احتمال موفقیت مصرف ‌ کننده بیشتر است و ظرفیت دلالی پایین می ‌ آید.

کاکایی با اشاره به نقش پررنگ دلالان در بازار خودرو، بیان کرد: اصولا اقتصاد کلان ما به ‌ صورتی است که نمی ‌ توان دلال ‌ ها را از آن حذف کرد. نکته جالب این است که تعداد نمایشگاه ‌ داران ما از تعداد نمایشگاه ‌ داران امریکا بیشتر است. این نمایشگاه ‌ داران سود می ‌ برند و به همین دلیل این کار را رها نمی ‌ کنند. دولت باید اقتصاد را متوازن کند و رونق بخشد. همچنین تولید خودرو باید بالا برود و موانع تولید برداشته شود. با بگیر و ببند مشکل تولید حل نخواهد شد. متاسفانه در ۵ سال گذشته تمام مسئولان تمرکز خود را بر بازار گذاشته بودند. اگر تمرکز بر رفع موانع تولید و اجرای قوانینی مثل بهبود فضای کسب ‌ وکار بود، حالا وضعیت بسیار بهتری داشتیم.

وی در پایان اظهار کرد: قضاوت درباره بورس کالا نباید یکجانبه باشد و باید آن را با روش ‌ های پیشین و جایگزین مقایسه کرد. شواهد حاکی از آن است که در مدت کوتاهی که از ابزار بورس برای عرضه خودرو استفاده شد، نتایج موفقیت ‌ آمیزی داشت. در واقع حداقل بورس کالا اثر منفی بر قیمت ‌ ها نداشت و تنها عامل افزایش قیمت ‌ ها در بازار، دلار بود.

سخن پایانی

به ‌ نظر می ‌ رسد بعد از قرعه ‌ کشی خودرو که ثبت ‌ نام در آن آسان ‌ تر بود، حال مردم باید برای خرید خودرو از هفت ‌ خوان بورس کالا عبور کنند. در این میان دلالی ‌ ها هم تمام ‌ نشدنی است و تفاوتی در این زمینه ایجاد نشده است. خرید آسان و مستقیم خودرو آن هم با نرخ پایین از در کارخانه در ایران تبدیل به یک آرزو شده و هنوز مسئولان نتوانستند چاره ‌ ای برای این کار پیدا کنند؛ از همین رو مردم هم مجبور به رقابت با یکدیگر در بورس کالا شده ‌ اند. در این شرایط تنها می ‌ توان امیدوار به افزایش تیراژ تولید خودرو بود تا شاید با افزایش عرضه ‌ ها در بورس، قیمت ‌ ها تا حدودی متعادل شود.

بازار خرید و فروش کد بورسی برای ثبت ‌ نام و خرید خودروهای عرضه شده در بورس در حالی راه افتاده که فلسفه اصلی ورود خودرو به بورس ساماندهی صنعت خودرو و کاهش نفوذ دلالان در این بازار بود. مدافعان این طرح معتقدند با عرضه همه خودروها در بورس دست دلالان و واسطه ‌ گران این حوزه قطع می ‌ شود. حال باید دید با بازار خرید و فروش کد بورسی، سیاست ساماندهی بازار خودرو از مسیر بورس کالا چقدر جواب خواهد داد.