سهم کشاورزی از تولید علم در ایران و جهان
علوم کشاورزی یکی از حوزه‌های اصلی تولید علم در ایران و جهان به شمار می‌رود. نزدیک به ۶ درصد از کل تولید علم ایران در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) متعلق به پژوهشگران این حوزه است. از سوی دیگر، توسعه پایدار و متوازن یک کشور مشروط به توسعه علم و فناوری است. در این مسیر، نخستین گام برای وصول به مقصد، شناخت کافی و دقیق از موقعیت علمی است. در نگاهی دیگر، نمی‌توان از تاثیر بخش کشاورزی در امنیت غذایی نیز گذشت.
۲۲ آذر در مراسم آغاز به کار هفته پژوهش و فناوری در بخش کشاورزی ۴ پژوهشگر برتر یافته‌محور، ۲ پژوهشگر فناورمحور، یک پژوهشگر مرز علم، ۲ محقق مروج برتر، یک محقق از ایستگاه‌های برتر تحقیقاتی و یک نفر از مرکز رشد برتر تجلیل شد. در این مراسم همچنین ۶ دستاورد تحقیقاتی جدید و برتر در حوزه‌های زراعی، باغی، واگذاری فناوری، صنایع غذایی و شیلات که تا انتهای سال ۹۹ به نتیجه رسیده‌اند، معرفی و رونمایی شدند.
معرفی موسسات تحقیقاتی برتر کشاورزی
۲۰ دانشگاه و موسسه تحقیقاتی برتر در حوزه کشاورزی معرفی شدند. محمدجواد دهقانی، سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) با اعلام این خبر افزود: کسب مرجعیت علمی مستلزم انجام تحقیقات کیفی است. این مرجعیت زمانی حاصل می‌شود که پژوهش انجام‌شده مورد استفاده قرار گیرد تا آنجا که افزایش میزان استفاده مترادف با افزایش مرجعیت قلمداد می‌شود.
به گزارش ایسنا، سرپرست ISC گفت: مرجعیت علمی پیش‌زمینه دیپلماسی علمی است. تا زمانی که پژوهشگران بین‌المللی از عملکرد و کارآیی دانشمندان کشور اطمینان حاصل نکنند، مشارکت علمی ایجاد نخواهد شد. طی سال‌های گذشته در سطح کشور بیش از هر چیز به کمیت تولید علم اهمیت داده شده است.
وی گفت: در شهریور ۱۳۹۳ رهبر معظم انقلاب سیاست‌های کلان علم و فناوری را ابلاغ نمودند. بند آغازین این سیاست‌ها جهاد برای کسب مرجعیت علم و فناوری در سطح بین‌المللی است.
حقایق مستخرج از پایگاه‌های استنادی بین‌المللی نیز نشان می‌دهند کسب مرجعیت علمی نیازمند برنامه‌ریزی ویژه‌ای است.
دهقانی اظهار کرد: علوم کشاورزی یکی از حوزه‌های اصلی تولید علم در ایران و جهان است؛ نزدیک به ۲۶ درصد از آنچه در حوزه علوم کشاورزی در جمهوری اسلامی ایران تولید می‌شود، در سطح بین‌المللی و ۷۴ درصد آن در مجلات علمی داخل کشور انتشار
می‌یابد. وی گفت: بنابراین برخلاف پژوهشگران حوزه‌های علوم فنی و مهندسی و علوم پایه ایران که بیشترین علم تولیدی‌شان را در سطح بین‌المللی منتشر می‌کنند، پژوهشگران حوزه علوم کشاورزی تمایل بیشتری به انتشار نتایج پژوهش‌های‌شان در داخل کشور دارند؛ البته این مسئله به‌طور قطع تحت تاثیر ماهیت رشته کشاورزی نیز هست. سرپرست ISC خاطرنشان کرد: به هر ترتیب، نزدیک به ۶ درصد از کل تولید علم کشور در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) متعلق به پژوهشگران حوزه علوم کشاورزی است. وی گفت: استنادها مهم‌ترین شاخص پذیرفته‌شده برای سنجش میزان مرجعیت علمی در سطح بین‌المللی هستند. به منظور مقایسه استنادی در ابتدا نیاز به هنجار‌سازی (نرمال‌سازی) استنادها
است. اندازه رشته‌های مختلف علمی با یکدیگر متفاوت است و همچنین دریافت استناد تحت تاثیر عامل زمان است. از همین رو، قبل از هرگونه مقایسه، استنادها نرمال‌سازی می‌شوند. دهقانی اظهار کرد: به این منظور، تعداد استنادهای هر مدرک انتشاریافته بر متوسط تعداد استنادهای رشته و سالی که مدرک در آن منتشر شده تقسیم می‌شود. اگر حاصل بالاتر از یک بود به آن معنی است که پژوهش بهتر از متوسط رشته عمل کرده است و هرچه این عدد کمتر از یک باشد نشان می‌دهد پژوهش ضعیف‌تر از متوسط رشته عمل کرده
است. وی افزود: بررسی کمیت تولید علم کشور در پایگاه استنادی بین‌المللی ISI در فاصله زمانی ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ حاکی است ایران از این حیث رتبه ۱۶ دنیا را در اختیار دارد که در مقایسه با رتبه کل کمیت تولید علم کشور در خلال این سال‌ها که بین ۲۰ تا ۲۱ بوده نشان از آن دارد که پژوهشگران این حوزه عملکرد شایسته‌ای داشتهاند؛ البته در کمیت بهتر از کیفیت عمل شده است. سرپرست ISC افزود: بررسی کل مدارک جمهوری اسلامی ایران در حوزه کشاورزی در پایگاه استنادی ISI تا ۸ بهمن ۹۴ گویاست موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور و موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور هرچند پژوهش‌های کمتری را در سطح بین‌المللی منتشر کرده‌اند، اما همین پژوهش‌های اندک بیش از متوسط جهانی حوزه کشاورزی مورد استفاده شبکه علم بین‌الملل قرار گرفته‌اند. وی گفت: به‌طور متوسط هر پژوهش موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور نزدیک به ۲ و نیم برابر متوسط تحقیقات حوزه کشاورزی دنیا استناد دریافت کرده است. موسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی نیز از وضعیت مشابهی برخوردار است و هر پژوهش تولیدشده در این موسسه ۱.۳ برابر متوسط تولیدات علمی کشاورزی در سطح بین‌المللی استناد دریافت کرده است. دهقانی افزود: در بین دانشگاه‌های کشور، باکیفیت‌ترین تحقیقات حوزه کشاورزی توسط دانشگاه شهرکرد انجام شده است. این دانشگاه دقیقا در سطح متوسط جهانی عمل کرده است. دانشگاه اورمیه، شهید باهنر کرمان و فردوسی مشهد در جایگاه‌های بعدی قرار دارند؛ هرچند تمامی آنها پایین‌تر از متوسط جهانی عمل کرده‌اند. سرپرست ISC گفت: میان کمیت تولید علمی که دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی در مجلات داخل کشور در حوزه علوم کشاورزی تولید می‌کنند و کمیت تولید علمی که در سطح بین‌الملل منتشر می‌کنند همبستگی بالایی وجود دارد. وی یادآور شد: به صورت غالب بیشترین تولیدات علمی بین‌المللی کشور را همان دانشگاه‌ها و موسساتی تولید می‌کنند که بیشترین علم انتشاریافته در مجلات ملی را تولید کرده‌اند. دانشگاه‌های تهران، تربیت مدرس، فردوسی مشهد، شیراز و علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان به ترتیب بیشترین کمیت تولید علم کشاورزی کشور را داشتهاند. دهقانی گفت: انتشارات بین‌المللی استنادهای بیشتری نسبت به انتشاراتی که در مجلات ملی منتشر می‌شوند دریافت می‌کنند و این امری بدیهی است زیرا اندازه جامعه علمی در سطح بین‌المللی که شامل میلیون‌ها محقق می‌شود به مراتب بسیار بزرگ‌تر از جامعه علمی کشور است. سرپرست ISC افزود: تقریبا تمامی دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی غالب استنادهای‌شان را از انتشارات بین‌المللی خود دریافت کرده‌اند. دانشگاه‌های تهران، شیراز، تربیت مدرس، فردوسی مشهد و صنعتی اصفهان به ترتیب بیشترین میزان استنادها را در مجموع پایگاه‌های استنادی ISC و ISI دریافت کرده‌اند. وی خاطرنشان کرد: هرچند متوسط تعداد کل استنادها به تعداد مدارک (CPP) از شاخص‌هایی است که حتی در برخی نظام‌های بین‌المللی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد اما این شاخص اگر به شکل صحیح مورد استفاده قرار نگیرد تفسیر اشتباه از وضعیت دانشگاه یا موسسه تحقیقاتی را به همراه خواهد داشت. روش صحیح استفاده از این شاخص، مقایسه دانشگاه‌ها یا موسسات در یک رشته و همچنین یک سال خاص است و ۲۰ دانشگاه و موسسه تحقیقاتی برتر کشور در حوزه علوم کشاورزی معرفی شدند.
رونمایی از دستاوردهای برتر پژوهشی
براساس برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، از ۲۸ دستاورد تحقیقاتی که برای هفته پژوهش و فناوری در بخش کشاورزی از موسسه‌های تحقیقاتی کشاورزی و دانشگاه‌های کشور ارسال شد، پس از بررسی، در دور نهایی ۶ دستاورد برتر توسط گروهی متشکل از ذی‌نفعان و بخش‌های اجرایی، بخش خصوصی، کشاورزان نمونه و اتحادیه‌های حوزه کشاورزی، داوری و انتخاب شدند.
ارژنگ جوادی، معاون پژوهشی و فناوری سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی با بیان اینکه برگزاری این مراسم امسال از دایره وزارت جهاد کشاورزی به سطح ملی گسترش یافته است، تصریح کرد: امسال علاوه‌بر دستاوردهای برتر محققان، پژوهشگران و متخصصان بخش کشاورزی، دستاوردهای برتر پژوهشگران حوزه‌های علمی و پژوهشی دانشگاه‌های کشاورزی و سایر نهادهای حوزه کشاورزی در رقابت‌ها شرکت کرده و انتخاب شدند.
وی افزود: مراسم هفته پژوهش و فناوری در بخش کشاورزی به دلیل تعداد پژوهشگران و پژوهشگران این بخش هر سال از سوی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج به‌طور شایسته برگزار می‌شود.
سخن پایانی
با وجود نقش بی‌بدیل بخش کشاورزی در افزایش تاب‌آوری در مقابل تحریم‌ها و ارتقای رشد اقتصادی کشور در نبود درآمدهای نفتی، در سال‌های گذشته حداکثر سرمایه‌گذاری در این بخش هیچ‌گاه از ۵ درصد بیشتر نبوده است. مهم‌ترین اهداف در این بخش ارتقای امنیت غذایی با تاکید بر حفظ منابع پایه آبی، خاکی و ژنتیکی، حضور پایدار بهره‌برداران در این بخش و مثبت کردن تراز تجاری غذای کشور است. با این تعبیر جایگاه پژوهش در صنعت کشاورزی بیش از پیش نمایان می‌شود.
