علی سلاجقه، زئیس سازمان محیط‌زیست روز جمعه، ۵ آذر بر ممنوعیت استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌ها و واحدهای صنعتی دوباره تاکید کرد و با اشاره به‌احتمال قطع گاز نیروگاه‌ها و واحدهای صنعتی با توجه به آغاز فصل سرما گفت «برای سوخت جایگزین آنها باید فکر شود» و «وزارتخانه‌های صنعت، معدن و تجارت، نیرو و نفت باید برای تامین سوخت این بخش‌ها برنامه‌ریزی کنند».

با این حال، به‌گفته مدیرعامل شرکت نیروی برق حرارتی در حال‌حاضر از ۱۲۹ نیروگاه کشور، ۷ تا ۸ نیروگاه از سوخت مازوت استفاده می‌کنند. نبود آیین‌نامه‌ای مشخص بین وزارتخانه‌ها و سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره مصرف سوخت مازوت و همچنین نبود سوخت جایگزین دیگری برای گاز، عملا ممنوعیت مصرف این سوخت را از ضمانت اجرایی ساقط کرده است.

در حال‌حاضر ۶۰ کارخانه سیمان با قطعی گاز روبه‌رو شده‌اند و از زمان قطعی گاز، هر فازی که گاز آن قطع‌شده، مازوت‌سوزی را شروع کرده است.

مصرف مازوت برای صنعت سیمان پرهزینه است

عبدالرضا شیخان، دبیر انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان با اشاره به اینکه اگر در نبود گاز، مصرف مازوت نیز ممنوع شود، تولید کارخانه‌های سیمان متوقف خواهد شد، به صمت گفت: در صورتی‌که تولید کاهش یابد، نرخ سیمان نیز به‌شدت افزایش پیدا خواهد کرد؛ بنابراین به خاطر اینکه این تصمیم یک جو التهابی ایجاد خواهد کرد، تصور نمی‌کنم مصرف مازوت به‌طورکلی ممنوع شود.

شیخان اظهارکرد: مصرف مازوت برای صنعت سیمان پرهزینه است و مصرف گاز، صرفه اقتصادی بیشتری دارد. کارخانجات و فعالان صنعتی زمانی که مازوت را خریداری می‌کنند باید سفته و تعهد محضری بدهند که آن سوخت را حتما در یک بازه زمانی به مصرف می‌رسانند. در واقع با ما شبیه یک قاچاقچی برخورد می‌شود. پس از خرید نیز باید هزینه‌ای برای حمل آن، که معمولا از راه‌های دور آورده می‌شود، پرداخت کنیم. این در حالی است که مازوت را به نرخ ۳۰۰ تومان با ما حساب می‌کنند که با نرخ گاز مساوی است.

وی افزود: زمانی که هزینه‌های انرژی و سوخت بالا برود، تاثیر مستقیم روی نرخ تمام‌شده می‌گذارد. گرچه ممکن است این افزایش نرخ به یک اندازه نباشد. مثلا اگر نرخ سوخت دو برابر شود، ممکن است تاثیر آن روی نرخ فروش سیمان ۱۵ تا ۲۰ درصد باشد.

دبیر انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان گفت: مخازن ذخیره مازوت در کارخانه‌های سیمان در زمان احداث یا پس از بهره‌برداری تعبیه می‌شود. این مخازن امکان ذخیره‌سازی ۶۰۰ تا ۶۵۰ میلیون لیتر مازوت را برای صنعت سیمان فراهم کرده است. مازوت سوختی است که نسبت به گاز آلایندگی بیشتری دارد اما آلایندگی آن در کارخانه‌های سیمان به حدی نیست که اعلام می‌شود، چراکه در این مراکز صنعتی مصرف بهینه است، از فیلترهای مخصوص استفاده و بیشتر سوخت مازوت جذب تولید کلینکر می‌شود.

مسئول نظارت بر مصرف آلاینده‌ها

داریوش گل‌علیزاده، معاون مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به اینکه سازمان حفاظت محیط‌زیست براساس قانون حوزه آلودگی هوا، مسئولیت نظارت بر آلاینده‌ها و جلوگیری از آنها را دارد، به صمت گفت: براساس قوانین و مصوبات استفاده از سوخت پاک یا سیستم‌های کنترلی برای کنترل آلاینده‌ها الزامی است.

وی افزود: سازمان محیط‌زیست همیشه بر دو موضوع تاکید داشته؛‌ اول استفاده از سوخت پاک و دوم تجهیز سیستم‌های کنترلی برای سوخت‌های غیراستاندارد که میزان گوگرد بالایی دارد.

گل‌علیزاده بیان کرد: در ماده ۱۳ قانون هوای پاک اشاره شده اگر سوخت مصرفی مناسب نبود، صنایع و تمامی واحدهای تولیدی و خدماتی باید حدود مجاز را رعایت کنند. اگر این مراکز سوخت پرسولفور و پرگوگرد استفاده می‌کنند باید دارای سیستم‌های جذب و کاهش آلاینده‌ها باشند اما متاسفانه نیروگاه‌های ما فاقد این تجهیزات هستند و زمانی که صحبت از ممنوعیت مصرف سوخت مازوت می‌شود به این دلیل است که این مراکز اساسا شرایط استفاده از مازوت را ندارند. واحدهای تولیدی که شرایط مصرف سوخت مازوت را ندارند در فهرست صنایع آلاینده قرار می‌گیرند و سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره آنها اقدامات قانونی لازم را انجام می‌دهد. برای یک صنعت آلاینده مانند پالایشگاه یا نیروگاه‌ها که شاید نتوان آن را متوقف کرد، سازمان پیگیری قانونی می‌کند و نحوه اعمال قانون دیگر بر عهده مرجع قضایی است.

معاون مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: روش کار سازمان حفاظت محیط‌زیست به این شکل است که واحدهای تولیدی را پایش می‌کند و اگر از حدود مجاز انحراف داشته باشند برای رفع آلودگی یا توقف فعالیت اخطاریه می‌دهد. در مرحله بعد اگر این مراکز تمکین نکردند، سازمان باید از در حقوقی و مراجع قضایی پیگیری و شکایت خود را در حوزه قضایی تنظیم کند. مراجع قضایی نیز تصمیم می‌گیرند و به روش‌هایی مانند حکم جلب مدیرعامل، دستور توقف یا سایر جریمه‌هایی که در قانون پیش‌بینی‌شده برخورد می‌کنند.

وی افزود: در چند سال اخیر، مخازن مازوت نیروگاه‌های مازوت‌سوز در کلانشهرهایی مانند اصفهان، تهران، اراک و کرج عملا پلمب بوده و آلودگی این شهرها در یکی، دو سال اخیر به هیچ وجه در اثر مصرف مازوت نبوده است.

دلیل آلودگی این شهرها به همان منابع متحرک سابقی مرتبط می‌شود که یا تعدادشان اضافه شده یا فرسوده شده‌اند.

تکالیف وزارتخانه‌های مربوط

وی با اشاره به وظایف وزارت صنعت، معدن و تجارت درباره آلاینده‌ها گفت: یک وظیفه این وزارتخانه نصب تجهیزات آنلاین به‌ویژه برای پروژه‌هایی است که مشمول ارزیابی هستند.

بحث دیگر به به‌کارگیری کارشناس ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست برای واحدهای بیشتر از ۵۰ نفر کارکن برمی‌گردد که در قانون هوای پاک پیش‌بینی‌شده است.

وی افزود: سازمان حفاظت محیط‌زیست در مرحله احداث ضوابط را اعلام می‌کند. وزارت صنعت، معدن و تجارت در مرحله صدور یا تمدید پروانه بهره‌برداری باید بررسی کند آیا آن الزاماتی که سازمان حفاظت محیط‌زیست ابلاغ کرده اجرایی شده است یا خیر.

زمانی که ضوابط را در مرحله احداث ابلاغ شد، دیگر تحت پایش سازمان حفاظت محیط‌زیست نیست، مگر اینکه آن واحد آلاینده باشد. وزارت صنعت، معدن و تجارت به‌دلیل اینکه در ارتباط مستقیم با این واحدهاست می‌تواند از طریق ابزارها و کارشناسانی که دارد، نظارت کند و در صورتی‌که الزامات رعایت شده باشد، نسبت به توسعه یا صدور و تمدید مجوز اقدام کند.

گل‌علیزاده اظهارکرد: در این زمینه دو وظیفه برای وزارت نیرو مشخص‌شده؛ نخست به‌کارگیر سیستم‌های کنترل آلاینده‌ها در نیروگاه‌های حرارتی اعم از گازی، سیکل ترکیبی یا بخاری است که ماده ۲۳ آیین‌نامه فنی ماده ۲ قانون هوای پاک صراحتا به آن اشاره دارد. دوم آنکه اگر وزارت نیرو نمی‌خواهد سیستم‌های کنترلی بگذارد باید مازوتی را که در اختیار گذاشته سولفورزدایی کند و به میزان مازوت کم‌گوگرد برساند.

وی افزود: وظیفه وزارت نفت نیز تدوین استاندارد ملی انواع سوخت است. سوختی که وزارت نفت تولید می‌کند، استاندارد ملی ندارد و منطبق با استانداردهای اروپایی است. در حال‌حاضر استاندارد ملی نفت و گاز تدوین و بررسی‌شده و در مرحله تصویب در شورای‌عالی است. پیش‌نویس استاندارد نفت کوره را هم به تازگی تهیه کرده در مرحله بررسی است. وقتی استاندارد تدوین شد براساس مصوبه هیات وزیران یا قانون، گفته می‌شود نیروگاه‌ها در زمانی که گاز ندارند می‌توانند از نفت و گاز کم‌سولفور استفاده کنند.

سازمان حفاظت محیط‌زیست مکاتبات زیادی با وزارت نفت داشته تا مازوت کم‌سولفور هم تولید شود اما تکلیف قانونی مشخصی در این حوزه وجود ندارد.

سخن پایانی

مصرف سوخت مازوت نه‌تنها هزینه‌های هنگفتی بر سلامت و محیط‌زیست وارد می‌کند، بلکه باری اقتصادی بر دوش نیروگاه‌ها و صنایعی مانند سیمان است. باوجود اینکه سال گذشته نیز مصرف این سوخت حساسیت‌های اجتماعی ایجاد کرد اما نبود برنامه‌ریزی مشخص برای تامین گاز و انرژی مصرفی، همچنان جامعه را با این معضل دست به گریبان کرده است. نبود ‌تفاهمنامه‌ای مشخص درباره مصرف نفت کوره و کسری سوخت جایگزین دیگر گاز، وضعیت برخورد قانونی با این آلاینده را ناروشن کرده و در برخی موارد وضعیت تولید نیروگاه‌ها و صنایع را بلاتکلیف نگه داشته است.

تا آنجا که به محیط‌زیست و سلامت برمی‌گردد، پایبندی به قوانینی مانند قانون هوای پاک و ضوابط و تکالیف سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارتخانه‌های صنعت، معدن و تجارت، نفت و نیرو می‌تواند تا حدی از انتشار این سوخت آلاینده جلوگیری کند یا اثرات مخرب آن را کاهش دهد.

باتوجه به اینکه بخش اصلی تولید برق از طریق نیروگاه‌های وابسته به مصرف گاز تامین می‌شود، توسعه ۱۰ هزار مگاواتی انرژی‌های تجدیدپذیر در برنامه وزیر نیرو، یکی از راهکارهایی است که از بار مصرفی گاز برای تولید برق خواهد کاست. گرچه به باور برخی کارشناسان این برنامه نیز به‌دلیل نبود زیرساخت‌های کافی و شرایط توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران مشکلات فراوانی پیش‌رو دارد.