ماموریتی فراتر از آموزش و پژوهش
کارشناسان معتقدند ورود دانشگاه به حوزه‌های اقتصاد کلان و صنعت، برای ارائه راه‌حل‌های دانشی اهمیت دارد تا بتواند به کمک سایر فعالان این حوزه‌ها به توسعه اقتصاد متکی بر دانش کمک کند. تمامی این موارد نشان می‌دهد که امروزه دانشگاه‌ها ماموریتی فراتر از آموزش و پژوهش مرسوم دارند و نقش مشارکتی آنها در توسعه پایدار اقتصادی ـ اجتماعی جامعه، نوآوری و فناوری، آشکارسازی نتایج دانش و خلق ثروت از تولیدات علمی، بارز است. از طرفی، دانشگاه‌ها می‌توانند بازوی اقتصادی مهمی برای پیشگیری از بیکاری در جامعه باشند و فارغ‌التحصیلان زمینه توسعه اقتصادی را فراهم کنند. صمت در این گزارش به اهمیت نقش دانشگاه‌های نسل سوم بر توسعه اشتغال و اکوسیستم دانش‌بنیان پرداخته است.
کارشناسان معتقدند ورود دانشگاه به حوزه‌های اقتصاد کلان و صنعت، برای ارائه راه‌حل‌های دانشی اهمیت دارد تا بتواند به کمک سایر فعالان این حوزه‌ها به توسعه اقتصاد متکی بر دانش کمک کند. تمامی این موارد نشان می‌دهد که امروزه دانشگاه‌ها ماموریتی فراتر از آموزش و پژوهش مرسوم دارند و نقش مشارکتی آنها در توسعه پایدار اقتصادی ـ اجتماعی جامعه، نوآوری و فناوری، آشکارسازی نتایج دانش و خلق ثروت از تولیدات علمی، بارز است. از طرفی، دانشگاه‌ها می‌توانند بازوی اقتصادی مهمی برای پیشگیری از بیکاری در جامعه باشند و فارغ‌التحصیلان زمینه توسعه اقتصادی را فراهم کنند. صمت در این گزارش به اهمیت نقش دانشگاه‌های نسل سوم بر توسعه اشتغال و اکوسیستم دانش‌بنیان پرداخته است.
ارزش‌افزوده دانش، برگ برنده توسعه
بی‌ثباتی شغلی، آفت نظام اقتصادی ناپایدار است که چند دهه‌ای می‌شود روزبه‌روز در جامعه شاهد آن هستیم؛ تغییر عقد قراردادهای شغلی چند ساله به یک سال و 6 ماه و حتی در برخی مواقع قراردادهای ماهانه شاهد خوبی است که بگوییم اشتغال در ایران از بی‌ثباتی محض رنج می‌برد، اما وقتی سخن از اشتغال دانش‌بنیان‌ها به‌میان می‌آید، کمی معادله فرق می‌کند، در اقتصاد دانش‌بنیان کاربرد دانش و اطلاعات اهمیتی اساسی دارد، در واقع تولید، توزیع و کاربرد دانش منجر به تولید ارزش‌افزوده در بخش اقتصاد می‌شود. باتوجه به این تعریف، به‌نظر می‌رسد که نیروی انسانی تحصیلکرده در اقتصاد دانش‌بنیان نقشی مهم دارد. حال باتوجه به اینکه بخش بزرگی از جمعیت بیکار کشور فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها هستند، کشور ما به‌لحاظ نیروی انسانی، ظرفیت بالایی در بخش دانش‌بنیان
دارد.
بنا بر اعتقاد کارشناسان، رشد فرهنگ نوآوری و کمک به اشتغال، قابلیتی است که لازم است با توان جامعه نخبگانی به آن رنگ واقعیت بخشید، چرا که از تخصص و کارآمدی است که می‌توان نیازهای جامعه را بر طرف کرد و اقتدار کشور را مبتنی بر علم و دانش پیش برد. اشتغال‌سازی و آمادگی برای رشد و در فضای اشتغال، انتظاری است که از دانشگاه‌های نسل سوم می‌رود. در واقع، ارتباط دانشگاه با صنعت و فضای اشتغال، راهکاری است که کارشناسان از آن به‌عنوان یک برگ برنده برای رهایی از معضل بیکاری یاد می‌کنند. در نتیجه، دانشگاه نسل سوم یا کارآفرین، علاوه بر تولید علم و تربیت نیروی انسانی موردنیاز توسعه در راستای تجاری‌سازی علم و تاسیس شرکت‌های دانش‌بنیان قدم برمی‌دارد و محور فعالیت‌های دانشگاه نسل سوم بر کارآفرینی است. بنابراین، پیش‌درآمد توسعه اکوسیستم دانش‌بنیان در هر کشوری دانشگاه‌های نسل سوم هستند.
خروج ۳۸ محصول فناورانه از دل یک دانشگاه
آفرین اخوان، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه علم و هنر وابسته به جهاد دانشگاهی، در گفت‌وگو با صمت درباره فعالیت‌های این دانشگاه در حوزه کارآفرینی و اشتغال گفت: تاکنون38 محصول فناورانه از سوی دانشگاه علم و هنر شهر یزد ساخته شده است که در نهایت منجر به عقد تفاهمنامه‌هایی شد که با مراکز صنعتی استان یزد بسته‌ایم.
وی بااشاره به استفاده از اکوسیستم و توانمندی‌های استان یزد برای افزایش مهارت دانش‌آموختگان گفت: اقلیم یزد کمک زیادی به ما برای توسعه توانمندی دانش‌آموختگان کرد. از آنجایی که، یزد قطب طلاسازی در ایران است، تلاش کردیم براساس ظرفیت‌های محیطی، دانشجویان را برای کسب اشتغال در کشور کارآمدتر بار بیاوریم.
اخوان گفت: با این رویکرد، رشته‌های علوم پایه و انسانی در این دانشگاه تدریس نمی‌شود، چرا که آموزش‌ها بیشتر کاربردی و اشتغال‌محور است. مهم‌ترین هدف‌مان توسعه اشتغال برای دانش‌آموختگان است که معتقدیم برای نیل به آن، دانشگاه باید با بازار کار و صنعت ارتباط نزدیک‌تری داشته باشد. از آنجایی که، یکی از معضلات مهم جامعه کمبود اشتغال برای افراد آموزش‌دیده و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی است، ما در دانشگاه علم و هنر بستر همکاری و همفکری با صنایع استان در راستای آموزش مهارت‌های مفید در فضای کار را فراهم کردیم. در واقع، توانستیم آموزش‌هایی را به دانشجویان ارائه بدهیم که براساس معیارهای یک فرد کارآمد در فضای صنعتی است.
آماده‌سازی دانشجویان برای ورود به بازار کار
اخوان گفت: نتیجه همفکری با صنایع این بود که توانستیم به معیارهای شغلی آنان پی ببریم و بعد در قالب دوره‌های مهارتی، جدا از آموزش‌های آکادمیک و چارت‌های درسی، دانشجویان را براساس نیازهای محیط کار در فضای شغلی به‌ویژه کسب‌وکارهای صنعتی استان در هر رشته‌ای آموزش دهیم.
به‌گفته معاون پژوهش و فناوری دانشگاه علم و هنر، آموزش‌دهندگان این مهارت‌ها، مهندسان و کارآفرینانی بودند که به نیروی کار آموزش‌دیده نیاز داشتند و آنها با این دید به آموزش پرداختند که افراد آموزش‌دیده باید به رفع نیاز فنی بازار کار بپردازند. به‌همین دلیل، شکاف موجود میان علم و کار تا حد زیادی کمتر شد. خوشبختانه بازخورد خوبی دریافت کردیم و این روند باعث افزایش مهارت فارغ‌التحصیلان شد که در نهایت بدون وقفه به اشتغال پرداختند. در واقع، به‌قدری کارآزموده می‌شوند که اگر در صنایع مربوطه مشغول به کار هم نشوند، می‌توانند فضای‌های دیگری خارج از استان را برای اشتغال امتحان کنند.
در میان اخبار
رتبه بالا در اشتغال فارغ‌التحصیلان بعد از تحصیل
اخوان با ذکر اینکه این دانشگاه توانست در سال ۱۳۹۷ برمبنای اعلام وزارت علوم تحقیقات و فناوری رتبه هشتم اشتغال بعد از تحصیل را در دوره کارشناسی از میان دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی کسب کند، گفت: نزدیک به 70 درصد فارغ‌التحصیلان دوره کارشناسی بدون وقفه وارد فضای اشتغال شدند و خوشبختانه رتبه چهارم را در اشتغال فارغ‌التحصیلان کارشناسی‌ارشد داشتیم. به‌عبارت دیگر، نزدیک به 85درصد دانش‌آموختگان دوره ارشد بعد از اتمام تحصیل بلافاصله وارد فضای کار شدند.
بی‌ثباتی و سقوط
اما روی دیگر سکه این است که در بسیاری موارد شاهد بی‌ثباتی‌های شغلی در فضای کاری دانش‌بنیان‌ها هم هستیم. گزاره همیشگی در دنیای استارت‌آپی این است که فعالیت در یک استارت‌آپ بسان حرکت به‌سمت دره مرگ است. علی محمدزاده، رئیس یک شرکت دانش‌بنیان در زمینه فناوری اطلاعات در گفت‌وگو با صمت گفت: به‌گمانم، این بی‌ثباتی ربطی به اکوسیستم استارت‌آپی ندارد، این بی‌ثباتی در همه بخش‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشور وجود دارد، به‌طبع در فضای استارت‌آپی هم دیده می‌شود، اما از آنجا که شرکت‌های فعال در فضای کارآفرینی و نوآوری به‌طورعموم وابستگی دولتی ندارند و بیشتر وابسته به بخش خصوصی هستند، این بی‌ثباتی عمومی در کشور در سقوط و تعطیلی‌شان بسیار تاثیرگذارتر است. وی افزود: حال اگر وابستگی به بیت‌المال و بودجه‌های هنگفت دولتی و خصولتی نبود، بسیاری از بنگاه‌های بزرگ از بانک‌ها تا کارخانجات و خودروسازان، حتی بنگاه بزرگی مثل تامین اجتماعی و از این قبیل همگی باید تعطیل می‌شدند.
محمدزاده درباره عوامل موثر در پایداری اکوسیستم دانش‌بنیانی به‌منظور حفظ امنیت شغلی و الزاماتی که موجب عبور استارت‌آپ‌ها از دره مرگ می‌شود، گفت: در حال‌حاضر و باتوجه به شرایط اقتصادی این سال‌ها، در عمل راهکار قابل‌اتکایی وجود ندارد. هر بنگاه اقتصادی و استارت‌آپی به فراخور شرایط و امکاناتش باید راه اختصاصی خود را بیابد. مسئله تحریم‌های داخلی و خارجی، بی‌ثباتی تصمیم‌گیری‌ها در حوزه‌های مختلف، تعدد مراجع تصمیم‌ساز، مجوزهای متعدد و خلق‌الساعه و مهم‌تر از همه، مسئله مهاجرت نیروی انسانی و استارت‌آپی، آن‌قدر مهم و تاثیرگذار هستند که نمی‌توان نسخه واحدی برای فعالان حوزه کارآفرینی توصیه کرد. از این‌رو، شاید تنها آنهایی که از رانت‌های مختلف اقتصادی و سیاسی بهره‌مند هستند، باقی بمانند.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا موضوع فعالیت تاثیری در امنیت شغلی دانش‌بنیان‌ها دارد، به‌عبارت دیگر، عرصه‌های امن برای فعالیت در زمینه دانش‌بنیان‌ها کدام هستند، گفت: بیش از آنکه موضوع فعالیت مهم باشد، به‌فرض استثنائاتی که به‌طورحتم وجود دارند، در این شرایط به‌طورمعمول پیشنهاد می‌شود که مجموعه‌ها و استارت‌آپ‌های نوپا به‌سمت جذب توسط شرکت‌هایی که به‌ثبات رسیده‌اند، بروند و در عمل به‌دنبال این باشند که محصولات و خدماتی ارائه کنند تا برای مجموعه‌های بزرگ‌تر جذابیت سرمایه‌گذاری یا خرید داشته باشند.
به‌گفته این فعال در حوزه دانش‌بنیان، کمتر جایی از این اقیانوس اقتصادی، آبی باقی مانده و اگر هم پیدا شود، ریسک فعالیت و سرمایه‌گذاری در آن بسیار بالا است و مقدار زیادی بستگی به شانس و اقبال دارد تا سعی و تلاش و استمرار.
باید در قامت یک دانشگاه کارآفرین ظاهر شویم
محمد نبی احمدی، سرپرست دانشگاه رازی کرمانشاه درباره دانشگاه‌های نسل سوم و جایگاه آنها در اکوسیستم کارآفرینی با بیان اینکه کارآفرینی موتور محرکه رشد و توسعه اقتصادی به‌ویژه در شرایط کنونی است، گفت: اگر قرار باشد که دانشگاه تنها در همان بستر علم نهان و عیان خود باقی بماند، کاری از پیش نبرده است. برای فرو ریختن دیوار تحریم‌ها، باید پس از آنکه علم نهان در دانشگاه‌ها به علم عیان تبدیل شد، آن را در بستر اکوسیستم کارآفرینی فعال کنیم تا یک تحرک به اشتغال در کشور داده شود. به‌گزارش ایسنا، سرپرست دانشگاه رازی کرمانشاه افزود: به‌علاوه، کارآفرینی یکی از مهم‌ترین عوامل توسعه فرهنگ، اقتصاد و ... است که در دانشگاه‌ها باید به آن توجه جدی شود. وی در ادامه با بیان اینکه دانشگاه‌ها تاکنون 3 نسل را تجربه کرده‌اند، گفت: دانشگاه‌های نسل اول، دانشگاه‌های آموزش‌محور بوده‌اند که بعدها در دانشگاه‌های نسل 2، پژوهش نیز در کنار آموزش قرار گرفت و حالا در دانشگاه‌های نسل سوم، علاوه بر آموزش و پژوهش، مقوله کارآفرینی نیز به‌شدت موردتوجه قرار گرفته است. احمدی از کارآفرینی به‌عنوان حلقه مفقوده اقتصاد کشور یاد کرد و بااشاره به نقش دانشگاه در توسعه این فرهنگ، افزود: باید تلاش کنیم دانشگاه‌های‌مان در قامت یک دانشگاه کارآفرین که همان دانشگاه نسل سوم است، ظاهر شوند و دانشجویان باید در دانشگاه‌ها با مقوله کارآفرینی آشنا شوند. برای اینکه دانشجویان نگرش کارآفرینی داشته باشند، استادان و اعضای هیات علمی باید این نگرش را ایجاد کنند. در نهایت، این نگرش از استادان و هیات علمی و دانشجویان دانشگاه‌ها باید به عمق جامعه هم منتقل شود تا مردم جامعه هم با مقوله کارآفرینی آشنا شوند. وی با بیان اینکه اعضای هیات علمی دانشگاه باید در تدریس درس‌های خود رویکرد کارآفرینانه داشته باشند، افزود: اگر این امر اجرایی شود و به ایجاد نگرش کارآفرینانه در دانشجویان منتهی شود، آن زمان دانشگاه به جامعه خدمت کرده است. به‌گفته این مسئول، در کشورهای توسعه‌یافته، ۷۰ درصد نوآوری و اختراعات توسط کارآفرینان انجام می‌شود که دانشگاه‌ها می‌توانند در این زمینه بسیار کمک‌کننده باشند.
سخن پایانی
دانشگاه‌های نسل سوم می‌توانند نقش موثر و تعیین‌کننده‌ای در تولید ثروت و کارآفرینی برپایه شعار امسال از سوی رهبر معظم انقلاب مبنی بر اقتصاد دانش‌بنیان، تولید و اشتغالزایی ایفا کنند. دانشگاه نسل سوم، دانشگاهی مبتنی بر کارآفرینی و تولید ثروت است، هرچند دانشگاه‌های کشور ما تا رسیدن به این جایگاه، فاصله کمی در پیش دارند، اما برای ورود به این مسیر باید از دریچه آموزش وارد شد و دانشجویان را با موضوع کارآفرینی آشنا کرد. کارشناسان معتقدند دانشگاه‌های نسل سوم بر سکوی اقتصاد دانش‌بنیان استوار هستند و لازم است با تکیه بر خلق ایده‌ها، فرآیندها، محصولات جدید و توسعه فناوری و تبدیل آنها به ثروت حرکت کنند. بنابراین، این انتظارات به‌تدریج دانشگاه‌ها را به‌سمتی سوق می‌دهد که نمی‌توانند در درون خود و به‌شکل انحصاری به آموزش و پژوهش بپردازند، بلکه باید در کنار توسعه آموزش و انجام پژوهش‌های بنیادین برای توسعه مرزهای دانش، نسبت به پژوهش‌های کاربردی و تولیدات فناورانه برای پاسخگویی بیشتر به نیازهای جامعه پیگیرانه تلاش کنند.
