در سال ۱۴۰۲ تجارت ایران فراز‌ونشیب‌های بسیاری را تجربه کرده و ظاهرا خیال رسیدن به نقطه مطلوب را ندارد. منظور از نقطه مطلوب نیز همین اهدافی است که هر سال بدون‌توجه به میزان تحقق در سال قبل تعیین می‌شود. از سوی دیگر سال ۱۴۰۲ پربار است؛ از سفر و توافق بگیر تا عضویت در گروه‌های مختلف مانند شانگهای، بریکس و اوراسیا و.... گروه‌هایی که هر بار پس از عضویت در آن وعده رسیدن به تجارتی رؤیایی به مردم داده شد. این در حالی است که براساس آخرین آمارهای گمرک در ۹ ماه ابتدایی سال حجم تجارت خارجی کشور (مجموع واردات و صادرات) با رشد ۷ درصدی به بالغ بر ۱۱۲ میلیارد دلار رسید.نفس‌های ۱۴۰۲ به شماره افتاده و دیگر وقت جمع کردن بار رسیده و باید حساب و کتاب کرد که در امسال با تجارت ایران چه کردیم؟

نگاهی به تجارت در ۱۴۰۲

فروردین ۱۴۰۲: ۱۰ میلیون و ۴۷۱ هزار تن کالا به ارزش ۳ میلیارد و ۶۴۵ میلیون دلار به خارج از کشور صادر شد. همچنین در یک‌ ماه ابتدایی ۱۴۰۲ یک میلیون و ۸۲۹ هزار تن کالا به ارزش ۳ میلیارد و ۸۷ میلیون دلار وارد کشور شد.فروردین‌ تراز تجاری ایران مثبت شد و رقم ۷۲۷میلیون دلار را به ثبت رساند، اما مثبت بودن تراز تجاری نتوانست حتی یک ماه بعد تداوم داشته باشد و در باقی ماه‌های سال شاهد کسری تجاری بوده‌ایم.

دوماهه ۱۴۰۲: تجارت خارجی کشور ۲۵ میلیون و ۷۳۲ هزار تن به ارزش ۱۵ میلیارد و ۴۵۴ میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۷ درصد کاهش را نشان می‌دهد. از مجموع تجارت خارجی کشور در ۲ ماه امسال، ۲۱ میلیون تن به ارزش ۷ میلیارد و ۵۱۳ میلیون دلار به صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی به‌استثنای نفت خام، نفت کوره، نفت سفید و تجارت چمدانی و ۴ میلیون و ۷۳۲ هزارتن به ارزش ۷ میلیارد و ۹۴۱ میلیون دلار به واردات اختصاص داشت. در اردیبهشت‌ کسری تجاری به یک‌میلیارد و ۳۰۹میلیون دلار رسید.  در خرداد فاصله صادرات و واردات کاهشی شد و تراز تجاری منفی ۹۸۰میلیون دلار ثبت شد.

بهار ۱۴۰۲: تجارت خارجی ایران ۲۶.۵ میلیارد دلار شد که از این میزان سهم صادرات ۱۲.۵ میلیارد دلار و سهم واردات ۱۴ میلیارد دلار بوده است. به‌عبارت شفاف‌تر از مجموع تجارت ایران در مدت یادشده ۳۵.۵ میلیون تن کالا به ارزش ۱۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار به‌استثنای نفت خام، نفت کوره، نفت سفید و تجارت چمدانی سهم صادرات و ۸ میلیون و ۶۰۰ هزار تن کالا به ارزش ۱۴ میلیارد دلار سهم واردات کشور بود.دوباره در تیر شاهد منفی‌تر شدن تراز تجاری بوده‌ایم. در این ماه واردات یک‌میلیارد و ۹۲۶میلیون دلار از صادرات بیشتر بود. در مرداد‌ فاصله صادرات و واردات اندکی تغییر کرد اما تراز منفی همچنان تداوم یافت. کسری تجاری این ماه یک‌میلیارد و ۴۷۴‌میلیون دلار ثبت شد.روند کاهشی کسری تجاری در شهریور نیز ادامه یافت و تراز منفی یک‌میلیارد و ۳۷۱میلیون دلار در ماه آخر تابستان رقم خورد.

شش‌ماهه ۱۴۰۲: تجارت خارجی کشور در نیمه اول امسال با حدود ۵ درصد افزایش به حدود ۵۴.۶ میلیارد دلار رسید. میزان وزنی تجارت خارجی کشور در این مدت ۸۵ میلیون و ۳۰۰ هزار تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲۳.۷۸ درصد افزایش نشان می‌دهد. در ۶ ماه نخست ۱۴۰۲ بیش از ۶۷ میلیون و ۷۰۰ هزار تن انواع کالا‌های غیرنفتی به ارزش ۲۴ میلیارد و ۱۴۴ میلیون دلار صادر شد که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از نظر وزن ۲۹ درصد افزایش و از لحاظ ارزش ۲.۶۲ درصد کاهش داشته است. میزان واردات کشور در نیمسال اول امسال به ۱۷ میلیون و ۶۰۰ هزار تن به ارزش ۳۰ میلیارد و ۴۴۳ میلیون دلار رسید که از افزایش ۶.۸۹ درصدی در وزن و ۱۱.۶۲ درصدی در ارزش نسبت به مدت مشابه سال قبل خبر می‌دهد.

ده‌ماهه ۱۴۰۲: حجم تجارت خارجی کشور شامل مجموع صادرات و واردات در ۱۰ ماه ابتدایی امسال با احتساب صادرات نفت خام، خدمات فنی-مهندسی و برق به ۱۲۶ میلیارد دلار رسید که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۲.۴۱ درصد افزایش داشته است.تجارت پاییز با افزایش فاصله صادرات و واردات همراه شد؛ به‌گونه‌‌ای که در مهر تراز منفی یک‌میلیارد و ۴۴۹میلیون دلار را شاهد بوده‌ایم. اما بیشترین کسری تجاری در آبان‌ تجربه شد. در این ماه کسری تجاری به ۲میلیارد و ۱۲۹میلیون دلار رسید تا رکورد کسری تجاری امسال را در اختیار بگیرد.

کسری تجاری در این ماه به ۲میلیارد و ۱۲۹میلیون دلار رسیده است. مقایسه ارزش صادرات و واردات در ۱۱ ماه گذشته حکایت از آن دارد که بیشترین صادرات در خرداد انجام شده و کمترین ارزش صدور کالا مربوط به تیر است. در بخش واردات هم در فروردین‌ کمترین ارزش برای واردات ثبت شده و بیشترین ورود کالا در آذر رقم خورده است.

کارنامه تجارت ۱۴۰۲ بدتر از سال گذشته است

مسعود دانشمند، فعال تجاری درباره تجارت ایران در سال ۱۴۰۲ به صمت گفت: متاسفانه در امسال تجارت مانند سال‌های قبل درگیر سیاست‌های غلط؛ از عدم تخصیص ارز تا بخشنامه‌های یک‌شبه شد که هر یک به‌نوبه خود در تجارت سکته ایجاد کرد.

وی با اشاره به تبعات تصمیم‌گیری‌های غلط و بی‌برنامگی اظهار کرد: وقتی تجارت دائم مشکل داشته باشد، با کاهش صادرات روبه‌رو خواهیم شد که به‌دنبال آن تولید نیز به مشکل می‌خورد و در نهایت منجر به بیکاری خواهد شد. نتیجه چنین روندی نیز کاهش رشد اقتصادی خواهد بود.

اهداف تحقق‌نیافته

 دانشمند با اشاره به عدم تحقق اهداف تجاری بیان کرد: متاسفانه اهداف، بدون توجه به میزان تحقق‌شان در سال‌های قبل و کارشناسی‌های لازم تعیین می‌شوند. بهتر است به‌جای اعلام آمار و ارقام دل‌خوش‌کننده کمی واقع‌بینانه اعداد را بررسی کنیم تا نتایج بهتری حاصل شود.

عضویت‌‌های بی‌نتیجه

این فعال تجاری با اشاره به عضویت ایران در گروه‌های مختلف در سال ۱۴۰۲ گفت: مثلا گروه بریکس و شانگهای چه نتایج مثبتی برای اعضای خود داشتند؟ شانگهای و بریکس یک دورهمی است که هیچ‌گونه نتیجه مثبتی برای ایران نداشتند و تنها کالاهای بی‌کیفیت کشورها نصیب ایران شد. در گروه بریکس هیچ صندلی برابری برای ایران وجود ندارد. درباره اکو نیز همین است و اصلا خبری از دستاوردهای آن برای ایران است؟ تاریخچه اکو مربوط به سال‌های بسیار دور است. نخستین بار توسط نوری سعید، نخست‌وزیر عراق در اوایل فوریه۱۹۵۵ اتحادیه‌ای مرکب از امریکا، انگلستان، ترکیه، پاکستان، ایران و عراق تشکیل شد، اما عراق پس از کودتای عبدالکریم قاسم در ۲۳ تیر ۱۳۳۷ و سرنگونی نظام سلطنتی، در مارس ۱۹۵۹ از پیمان بغداد خارج شد و این پیمان ضربه‌ای اساسی خورد. در اوت آن سال، نام پیمان بغداد به سازمان پیمان مرکزی سنتو تغییر یافت و مرکز آن را از بغداد به آنکارا بردند. اکو یک سازمان اقتصادی منطقه‌ای است که ۳ کشور ایران، پاکستان و ترکیه در سال ۱۳۴۱ (۱۹۶۲) نخستین بار این سازمان را با نام «آرسی‌دی» یا «سازمان همکاری عمران منطقه‌ای» پایه‌ریزی کردند.در هر حال در نهایت چیزی نصیب ایران نشد، زیرا باز هم ایران در این گروه منزوی شد. درحال‌حاضر تنها ترکیه از تسهیلات گمرکی اکو استفاده می‌کند و ایران فقط تماشاگر است، زیرا ترکیه و چین با برنامه‌ریزی از امکانات بهره‌ می‌برند. نمونه‌های بسیاری وجود دارد که ایران با عضویت در گروه‌های مختلف تنها حق عضویت می‌پردازد و هیچ امکانات دیگری ندارد و تنها عضویت‌های بی‌ثمر تکرار شده است. اصلا ایران با سیطره کشورهایی چون چین، هند، روسیه و برزیل جایی برای بهره‌برداری ندارد، زیرا هیچ پروژه تجارتی برای استفاده از امکانات ندارد.

یک برآورد

دانشمند با برآورد کارنامه تجاری ایران در سال ۱۴۰۲ اظهار کرد: شک نکنید که کارنامه تجارت ۱۴۰۲ بسیار بدتر از ۱۴۰۱ خواهد بود. دولت برای جلوگیری از تکرار تراز تجاری منفی باید در بازار ثبات ایجاد کند و قوانینی را برای یک سال تجاری وضع و از اتخاذ تصمیمات یک‌شبه جلوگیری کند، زیرا متاسفانه مدت‌هاست تجار نمی‌توانند، هیچ برنامه‌ای برای تجارت داشته باشند.

تجارت آزاد با اتحادیه اوراسیا بهترین اتفاق تجاری ۱۴۰۲

کامبیز میرکریمی، نایب‌رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه با اشاره به بهترین اتفاق تجاری در سال ۱۴۰۲ به صمت گفت: بهترین اتفاقی که در تجارت ۱۴۰۲ رخ داد، عضویت ایران در اتحادیه تجارت آزاد اوراسیا است. همه مراحل لازم برای تجارت آزاد میان کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا طی شده و تنها برخی اقدامات باقی مانده که از سال ۱۴۰۳ شاهد تجارت آزاد با کشورهای عضو این اتحادیه خواهیم بود.

وی با اشاره به اثرات مثبت توافق تجارت آزاد بین ایران و اوراسیا اظهار کرد: اتحادیه اوراسیا به‌سبب آنکه از جمعیت بالایی برخوردار است، می‌تواند انگیزه‌ بسیار مناسبی برای صادرات باشد، همچنین با این توافق اطمینانی در تولیدکنندگان شکل خواهد گرفت که دیگر موافقتنامه‌ها تحت تاثیر تصمیمات ضرب‌الاجل قرار نخواهد گرفت. کشورهای عضو اوراسیا متقاضی بسیاری از محصولات ما از جمله کالاهای با ارزش افزوده، صنعتی و تکنولوژی هستند؛ از این رو با امضای«توافق تجارت آزاد» تولید و به تبع آن سودآوری صنایع نیز افزایش خواهد یافت. از سوی دیگر تنوع محصولات صادراتی به کشورهای عضو این اتحادیه بالا است و حال با تجارت آزاد می‌توان مقدار آن را نیز افزایش داد و همچنین شاهد جهشی در صادرات با روسیه خواهیم بود. در مجموع با توسعه تجاری ایران و کشورهای اوراسیا تا سال ۱۴۰۳ مشکلات فعالان اقتصادی در حوزه گمرک، تعرفه‌ها و بازار رقابتی حل خواهد شد و به مرور با مدیریت مناسب شاهد افزایش سرمایه‌گذاری‌های خارجی و افزایش درآمدهای ارزی خواهیم بود.

حذف دلار و استقلال در مبادلات ارزی

نایب‌رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه با تاکید بر نتایج مثبت عضویت ایران در گروه‌های مختلف گفت: بی‌شک عضویت ایران در گروه‌های مختلف کمک شایانی به تجارت می‌کند. برای مثال در گروه بریکس تلاش برای حذف دلار و استقلال در مبادلات ارزی انجام شده که همین موضوع می‌تواند تاثیرات بسیاری بر تجارت داشته باشد.

چالش‌های تجارت در ۱۴۰۲

میرکریمی با اشاره به مهم‌ترین چالش‌های موجود در تجارت در سال ۱۴۰۲ بیان کرد: چالش اصلی تجارت، نرخ ارز است. با افزایش نرخ ارز در بازار سیاه کالاها نیز دچار افزایش نرخ می‌شوند. از سوی دیگر بانک مرکزی به‌دنبال تثبیت نرخ ارز در تورم بیش از ۴۰ درصد است که در نتیجه آن شاهد کاهش صادرات هستیم. در کل تجار به‌دلیل سیاست تثبیت ارز باوجود افزایش پایه پولی و رشد سریع نقدینگی دچار مشکلات بسیاری هستند. از سوی دیگر سازمان توسعه تجارت با هدف افزایش مراودات تجاری برنامه‌ریزی می‌کند اما در مقابل سازمان حمایت با سیاست تثبیتی نرخ تعطیلی بسیاری از واحد‌ها را رقم می‌زند.

سخن پایانی

باتوجه به نظر کارشناسی در زمینه تجارت ایران در سال ۱۴۰۲ به‌نظر می‌رسد هرچند در امسال تلاش‌های بسیاری برای توافقات با کشورهای مختلف صورت گرفته اما باز هم به‌دلیل وجود مشکلات ریشه‌ای نمی‌توان شاهد رشد تجارت چشمگیری بود. در کل تا زمانی که مشکلات ارزی در کشور پابرجاست و هر بار شاهد وضع قوانین متفاوتی هستیم، نمی‌توان انتظار بهبود مبادلات تجاری را داشت.