متروکههای چالشزا
معضل ساختمانهای مخروبه بحث تازهای نیست و نزدیک به چند دهه است که در سایه نبود نظارت و اجرای قوانین حتی تعدادشان افزایش یافته است. این بناها نهتنها از زیبایی بصری شهر کاسته، بلکه موجب ناامنی کلانشهرهایی نظیر تهران نیز شده است، زیرا به محلی برای تجمع معتادان و سارقان تبدیل شدهاند. کوتاهی در ساماندهی ساختمانهای مخروبه تا جایی پیش رفته که رئیس قوه قضائیه در جلسه شورایعالی قضایی گفته است؛ تکلیف ساختمانهای مخروبه که چهره شهر را زشت کردهاند، باید توسط شهرداری روشن شود، چراکه معلوم نیست این املاک متعلق به دستگاه دولتی است یا شخصی. بهدنبال دستور رئیس قوه قضائیه دادستان تهران به شهرداری مهلت ۱۵روزه داده تا مشخصات ساختمانهای رهاشده در شهر تهران را همراه با علت رهاسازی اعلام کند. کارشناسان معتقدند؛ ضعف قانونی در این زمینه و کوتاهی شهرداری در ایفای وظایفش موجب شده است شاهد وجود ساختمانهای مخروبه حتی در میادین شهر باشیم که تبعات اجتماعی و حتی جانی بهدنبال داشتهاست. صمت در گزارش امروز به بررسی چرایی وجود ساختمانهای مخروبه پرداخته است که در ادامه میخوانید.
خلأ قانونی در ساماندهی مخروبهها
در همین زمینه جواد رحیمپور، کارشناس بازار مسکن به صمت گفت: ساختمانهای مخروبه یا متروکه علاوه بر اینکه تهدیدی برای جان شهروندان هستند، به محلی برای ناهنجاریهای اجتماعی و فرهنگی تبدیل شدهاند، به طوریکه باوجود مالکیت خصوصی، بهراحتی سارقان و معتادان در این مکانها تجمع میکنند. در چنین شرایطی اگرچه بهموجب اصل ۲۲ قانون اساسی و موارد ۳۰ و ۳۱ قانون مدنی، قانونگذار باید مالکیت خصوصی را محترم بداند و حق ندارد بدون مجوز قانونی این مالکیت را نقض کند، اما امنیت، سلامت و بهداشت عمومی از اهمیت بالاتری برخوردار است و باید شهرداری و نهادهای امنیتی و انتظامی ورود کنند.
وی افزود: براساس قانون، شهرداری یا نیروی انتظامی مجاز به دخالت در اموال خصوصی نیست، مگر اینکه وضعیت ملک یا تردد افراد تهدیدی برای جان، سلامت یا امنیت مردم باشد.
این کارشناس بازار مسکن تصریح کرد: ساختمانهای مخروبه باید تعیینتکلیف شوند. برخی از این ساختمانها مشکل حقوقی و وراثتی دارند یا برخی در بافتهای فرسوده قرار گرفته و پاتوقی برای معتادان متجاهران و وقوع انواع و اقسام جرم شده و حتی مزاحمتهایی برای معابران و شهروندان بهدنبال داشتهاند. بههمینعلت تعیینتکلیف و ساماندهی بناهای مخروبه ضروری است و باید نظارت شهرداری در این موارد بیشتر شود. البته از آنجایی که اغلب ملکهای مخروبهای که در بافتهای فرسوده قرار گرفتهاند، بهعلت مشکلات مالی نوسازی نشدهاند، باید تمهیداتی در این زمینه اندیشیده شود.
رحیمپور در پاسخ به این سوال که آیا در زمینه ساماندهی بناهای مخروبه خلأ قانونی داریم، گفت: بله، چون براساس قانون نمیتوان مالک را مجبور به تخریب یا بازسازی ساختمان کرد، مگر اینکه تهدیدی برای جان و سلامت عموم مردم باشد، در غیر این صورت دستگاه قضا، انتظامی یا شهرداری ورود خواهند کرد.
وی گفت: مشکلات بخش سازهای با تخریب ساختمان مخروبه رفع خواهد شد، اما اگر ساختمانی ساخته نشود، باز هم برخی مشکلات به قوت خود باقی خواهد ماند.
این کارشناس بازار مسکن در پاسخ به این سوال که چرا شهرداری در ساماندهی ساختمانهای مخروبه کوتاهی میکند، گفت: براساس ماده ۱۱۰ قانون شهرداری، اگر بنای مخروبه منافی با پاکی و پاکیزگی و زیبایی شهر یا موازین شهرسازی باشد، در صورت عدمرسیدگی مالک، شهرداری میتواند در این زمینه اقدام کند. مالک موظف است برای پیشگیری از وقوع جرائم و آسیبهای اجتماعی در محل بنای مخروبه خود، به شهرداری مراجعه و نسبت به تعیینتکلیف ملک خود اقدام کند، در غیر این صورت هزینه تخریب و ۱۵درصد جریمه نیز برعهده مالک خواهد بود. البته در تعیینتکلیف ساختمانهای متروکه، ضعفهای مدیریتی و چالشهای مالی دیده میشود که باید رسیدگی شود. رحیمپور گفت: متاسفانه شاهد آن هستیم که علاوه بر ساختمانهای مخروبه، ساختمانهای نیمهکاره هم وجود دارند. این دسته از ساختمانها بیشتر بهعلت مشکلات مالی و یا اختلاف با شهرداری به حال خود رها شده یا حتی برخی از ساختمانها بهعلت اختلاف شرکا نیمهکاره ماندهاند که باید ساماندهی شوند.
فرمول نوسازی متروکهها
این کارشناس بازار مسکن در پاسخ به این سوال که ساختمانهای مخروبه باید چگونه تعیینتکلیف شوند، گفت: متاسفانه طرح جامع و کارشناسی برای ساماندهی ساختمانهای مخروبه وجود ندارد، اما بهطورکلی در قدم اول برای رفع مشکلات سازهای ساختمانهای مخروبه باید قانون، الزام به تخریب کند. اگرچه زمین خالی هم مشکلات خود را خواهد داشت. در قدم بعدی، اگر زمین در جای مناسبی قرار داشته باشد، باید تملک شده و صرف فضاهای شهری شود.
وی تصریح کرد: ساماندهی ساختمانهای مخروبه باید از طریق مهندسان مشاور مورد بررسی قرار بگیرد و براساس آن عمل شود. اگر قانون از شهرداری حمایت کند، آنها قادر خواهند بود از طریق مطالعهای که مهندسان مشاور انجام میدهند، وضعیت کاربری اراضی آزادشده ساختمانهای مخروبه را تعیینتکلیف کنند که هر کدام به چه کاربری تعلق گیرد.
جای خالی نظارت
همچنین عباس اکبرپور، دبیر انجمن علمی مهندسان راهوساختمان به صمت گفت: ساختمانهای مخروبه معضلی است که ابتر مانده و به حال خود رها شدهاند که قطعا به شهر و مردم آسیب خواهند زد. این بناها بیشتر در خیابان ولیعصر و فردوسی به چشم میخورند. شاهد آن بودیم شهرداری آنطور که باید نظارت قوی بر آنها نداشته است، بهطوریکه تعداد قابلتوجهی به حال خود رها شدهاند.
وی تاکید کرد: در حال حاضر بسیاری ازساختمانها در و پنجرههای شکسته و دیوارهای فرسوده دارند که هر لحظه ممکن است به مردم آسیب برسانند. پراکندگی این ساختمانهای رهاشده در سطح شهر حاکی از آن است سازمانها و نهادهای مربوط به وظایف خود عمل نمیکنند که آن هم ریشه در ضعف قوانین دارد. بنابراین برای اینکه رسیدگی به ساختمانهای مخروبه فرهنگسازی شود، ابتدا باید نقصهای قانونی برطرف شود. در مرحله بعد، باید مشوقهایی نظیر معافیت از پرداخت عوارض و اعطای تسهیلات برای مالکان در نظر بگیرند تا این ساختمانها سروسامان بگیرند.
غفلت شهرداری
دبیر انجمن علمی مهندسان راه و ساختمان گفت: ایفای شهرداری به وظایف خود در زیبایی شهر یکی از ارکان اصلی مدیریت شهرداری است؛ موردی که از آن غفلت شده است. این در حالی است که برای رسیدن به فضایی امن، سالم و زیبا باید به منظر شهر از لحاظ زیباشناسی توجه کرد. در حال حاضر نهتنها ساختمانها به شکل منفرد با ظاهری نازیبا و متفاوت در کنار هم قرار دارند، بلکه در میان آنها ساختمانهای مخروبهای بهچشم میخورد که به امنیت و منظر شهر آسیب میرسانند. این موارد به غیر از ترافیک، هرج و مرج شهر، کمبود پیادهرو و فضای عمومی است. اکبرپور تاکید کرد: ساختمانهای مخروبه و فرسوده در میدان شهر هم دیده میشود، علاوه بر اینکه موجب نازیبایی شهر شده، به سلامت روان شهروندان آسیب رسانده و موجب افسردگی شهروندان شدهاند. این در حالی است که شهرداری باید از محل بودجه و عوارض مبالغی به زیباسازی ساختمانهای موجود اختصاص دهد. همچنین باید مشوقهایی برای مالکان در نظر بگیرد و در مقابل مالکانی که به این مورد بیتوجه هستند، جریمه شوند.
نبود قوانین و دستورالعملهای لازم
وی ادامه داد: همه این مشکلات، ریشه در نبود قوانین و دستورالعملهای لازم دارد، بههمیندلیل باید قوه مجریه به آن رسیدگی کند تا شهرداری با کمک وزارت راه و شهرسازی و نظام مهندسی به ساختمانهای مخروبه بپردازد.
ارمغان ساماندهی مخروبهها
دبیر انجمن علمی مهندسان راه و ساختمان تصریح کرد: بافتهای فرسوده و ساختمانهای مخروبه موجب تجمع سارقان و معتادان میشوند، بههمین دلیل باید این نوع بناها شناسایی و در اولویت مقاومسازی قرار گیرند. در حال حاضر یکی از معضلات این است که به بافتهای فرسوده توجه نمیشود. این در حالی است که بسیاری از مشکلات مسکن در کلانشهرها با ساماندهی ساختمانهای مخروبه رفع میشود، چراکه با تجمیع و بلندمرتبهسازی بافتهای فرسوده و ساختمان مخروبه کمبود مسکن رفع میشود. از سوی دیگر، مقداری از فضا آزادشده به پارک و فضای سبز اختصاص مییابد که از آلودگی هوا نیز میکاهد.
سخن پایانی
پرداختن شهرداری به ایفای وظایف خود در زیبایی شهر، یکی از ارکان اصلی مدیریت شهری است؛ موردی که شهرداری از آن غافل مانده است، در حالی که برای رسیدن به فضایی امن، سالم و زیبا باید به منظر شهر از لحاظ زیباشناسی توجه کرد. در حال حاضر نهتنها ساختمانها به شکل منفرد با ظاهری نازیبا و متفاوت در کنار هم قرار دارند، بلکه در میان آنها ساختمانهای مخروبهای بهچشم میخورند که به امنیت و منظر شهر آسیب میرسانند. این موارد به غیر از ترافیک، هرج و مرج، کمبود پیادهرو و فضای عمومی است. بههمین علت ساختمانهای مخروبه باید تعیینتکلیف شوند. برخی از این ساختمانها، مشکل حقوقی و وراثتی دارند یا برخی در بافتهای فرسوده قرار گرفته و پاتوقی برای معتادان متجاهران و وقوع انواع و اقسام جرم شده و حتی مزاحمتهایی برای معابران و شهروندان بهدنبال داشتهاند. بنابراین تعیینتکلیف و ساماندهی بناهای مخروبه ضروری است و باید نظارت شهرداری در این موارد بیشتر شود. البته از آنجایی که اغلب ملکهای مخروبهای که در بافتهای فرسوده قرار گرفتهاند، بهعلت مشکلات مالی نوسازی نشدهاند، باید تمهیداتی در این زمینه اندیشیده شود. برای اینکه رسیدگی به ساختمانهای مخروبه فرهنگسازی شود، ابتدا باید نقصهای قانونی برطرف شود. در مرحله بعد باید مشوقهایی نظیر معافیت از پرداخت عوارض و اعطای تسهیلات برای مالکان در نظر بگیرند تا این ساختمانها سروسامان بگیرند. بسیاری از مشکلات مسکن در کلانشهرها با ساماندهی ساختمانهای مخروبه رفع میشود، چراکه با تجمیع و بلندمرتبهسازی بافتهای فرسوده و ساختمانهای مخروبه، کمبود مسکن رفع میشود. از سوی دیگر، مقداری از فضای آزادشده به پارک و فضای سبز اختصاص میدهند که از آلودگی هوا میکاهد.
