بحران انرژی در دوران همه‌گیری کرونا تاثیرات عمیقی بر سیاست‌های زیست‌محیطی کشورها گذاشت. در این دوره، حتی کشورهایی که پیش از این محدودیت‌های جدی برای مصرف زغال‌سنگ وضع کرده بودند، ناگزیر به‌سمت افزایش تولید و مصرف این سوخت فسیلی روی آوردند. این تغییر رویکرد در کشورهای مختلفی از جمله هند، استرالیا، چین و افریقای‌جنوبی مشاهده شد.

پیش از بحران کرونا، چین برنامه‌ریزی کرده بود تا سال ۲۰۵۰ به هدف صفر کردن انتشار کربن در صنعت فولاد دست یابد و هند نیز این هدف را برای سال ۲۰۶۰ تعیین کرده بود. اما شرایط پیش‌آمده و محدودیت‌های انرژی باعث شد هر دو کشور برنامه‌های خود را ۱۰ سال به‌تعویق بیندازند. چین در سال ۲۰۲۲ رسما اعلام کرد که هدف سبز کردن کامل صنعت فولاد را به سال ۲۰۶۰ موکول کرده است و هند نیز زمان دستیابی به این هدف را به سال ۲۰۷۰ تغییر داد.

با این حال، این تغییرات به‌معنای کنار گذاشتن اهداف زیست‌محیطی نیست. برنامه‌های مربوط به سبز کردن صنعت فولاد و حرکت به‌سمت صنایع عاری از کربن همچنان در اولویت کشورهای پیشرو قرار دارد. در همین راستا، یکی از راهکارهای اصلی برای جبران افزایش مصرف انرژی‌های فسیلی، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر است. کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در این زمینه پیشگام شده‌اند. امارات‌متحده‌عربی در ابوظبی و عربستان‌سعودی سرمایه‌گذاری‌های کلانی در احداث بزرگ‌ترین نیروگاه‌های خورشیدی انجام داده‌اند. نیروگاه ابوظبی در مراحل نهایی اجرا قرار دارد و عربستان نیز باتوجه به برنامه‌های توسعه‌ای گسترده خود، در حال پیشبرد پروژه‌های مشابه است.

در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، الگوی سرمایه‌گذاری در مناطق مختلف جهان متفاوت است، در حالی که کشورهای حاشیه خلیج‌فارس عمدتا بر انرژی خورشیدی تمرکز کرده‌اند، کشورهای اروپایی، به‌ویژه در منطقه اسکاندیناوی و اروپای شمالی، سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در حوزه انرژی بادی انجام داده‌اند. پیشرفت‌های تکنولوژیک اخیر در زمینه انرژی خورشیدی امکان تولید انرژی در طول شبانه‌روز را فراهم کرده است. همچنین، توسعه سیستم‌های نوین ذخیره‌سازی انرژی و باتری‌های پیشرفته، کارآیی این سیستم‌ها را به‌طورچشمگیری افزایش داده است.

موضوع مالیات کربن یکی از چالش‌های مهم پیش‌روی صنعت فولاد ایران است. اگرچه پیش‌تر قرار بود این مالیات از سال ۲۰۲۵ اجرایی شود، اما به‌دلیل افزایش مصرف جهانی زغال‌سنگ و سایر سوخت‌های فسیلی، اجرای کامل آن به‌تعویق افتاده است. طبق برنامه‌ریزی جدید، اگرچه این قانون از سال ۲۰۲۵ اجرا می‌شود، اما جریمه‌های اصلی آن از سال ۲۰۳۰ اعمال خواهد شد. در شرایط کنونی ایران، اولویت‌های مهم‌تری مانند رفع تحریم‌ها و پذیرش FATF وجود دارد که می‌تواند به تسهیل تجارت جهانی و نقل و انتقالات مالی کمک کند. این به‌معنای نادیده گرفتن مسئله کربن صفر نیست، بلکه تاکید بر این نکته است که بهبود شرایط اقتصادی کشور می‌تواند زمینه‌ساز سرمایه‌گذاری در حوزه‌های زیست‌محیطی و انطباق با استانداردهای جهانی باشد.

یکی از چالش‌های اساسی در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران، مسئله نقدینگی است. سرمایه‌گذاری در تجهیزات تولید انرژی خورشیدی، به‌ویژه سلول‌های خورشیدی و باتری‌ها، هزینه‌بر است. اگرچه فناوری‌های جدید، مانند باتری‌های تولیدشده توسط شرکت‌هایی نظیر CATL که در خودروهای الکتریکی استفاده می‌شود، عمر طولانی‌تری دارند، اما همچنان جزو کالاهای سرمایه‌ای محسوب می‌شوند.

سلول‌های خورشیدی در صورت ندیدن آسیب فیزیکی، عمر طولانی‌تری داشته و کمتر نیاز به جایگزینی دارند. یک راهکار موثر برای تامین مالی پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر در ایران، استفاده از روش‌های نوین تامین مالی مانند جمع‌سپاری یا کراودفاندینگ است. تجربه چند سال گذشته نشان داده است که گروه‌های جوان و فعال با استفاده از این روش توانسته‌اند سرمایه‌های خرد را جمع‌آوری کرده و در پروژه‌های تولید برق خورشیدی و بادی سرمایه‌گذاری کنند. طبق مصوبات وزارت نیرو، نرخ خرید تضمینی برق تولیدی از منابع تجدیدپذیر بالاتر از برق تولیدی از سوخت‌های فسیلی است که می‌تواند انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذاری در این بخش باشد.

در حال ‌حاضر، حدود ۵هزار مگاوات از برق تولیدی روزانه کشور از طریق نیروگاه‌های خورشیدی تامین می‌شود که کمتر از یک‌دهم درصد کل تولید برق کشور است. باتوجه به ظرفیت بالای ایران در زمینه انرژی خورشیدی و همچنین امکان توسعه انرژی بادی در مناطقی مانند سنگان در شمال شرق ایران و استان‌های خراسان‌شمالی و رضوی، سرمایه‌گذاری در این بخش می‌تواند به کاهش ناترازی در تولید انرژی کمک کند.

اگرچه سرمایه‌گذاری در توربین‌های بادی هزینه‌بر است، اما باتوجه به روند جهانی سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، به‌ویژه انرژی خورشیدی، این مسیر می‌تواند راهکاری موثر برای تامین پایدار انرژی در کشور باشد. بازار سرمایه می‌تواند نقش مهمی در تامین مالی این پروژه‌ها ایفا کند. بانظر به شرایط اقتصادی کنونی و نرخ پایین سود سپرده‌های بانکی، هدایت سرمایه‌های خرد به‌سمت پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند هم به رفع مشکل تامین مالی این پروژه‌ها کمک کند و هم بازده مناسبی برای سرمایه‌گذاران به‌همراه داشته باشد.

توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر علاوه بر مزایای زیست‌محیطی و اقتصادی، می‌تواند به ایجاد اشتغال و توسعه فناوری‌های نوین در کشور نیز کمک کند. تجربه کشورهای پیشرو در این زمینه نشان داده است که صنعت انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند به‌عنوان یک موتور محرک برای توسعه اقتصادی عمل کند.