محدودیت منابع و افزایش تقاضا

به دلیل محدودیت منابع و افزایش تقاضا، رقابت شدیدی بین کشورها و شرکت‌های بزرگ برای دسترسی به ذخایر مس وجود  دارد. کشورهای پیشرو نظیر شیلی، پرو و آمریکا با در اختیار داشتن ذخایر عظیم و زیرساخت‌‌‌‌های پیشرفته، نقش مهمی در تامین بازار جهانی ایفا می‌کنند. در مقابل، کشورهایی مانند چین، ژاپن و هند، به دلیل کمبود منابع داخلی، به واردات مس وابسته هستند و با سرمایه‌‌‌‌گذاری‌‌‌‌های گسترده در کشورهای دارای ذخایر، در تلاش برای تضمین امنیت تامین خود هستند.

۱-آینده مس: فلز استراتژیک قرن ۲۱

در حالی که تقاضای جهانی برای مس به‌‌‌‌سرعت در حال افزایش است، ذخایر قابل استخراج این فلز محدود بوده و هزینه‌‌‌‌های استخراج و فرآوری آن نیز با افزایش روبه رو است. از سوی دیگر، نقش مس در توسعه فناوری‌‌‌‌های نوین مانند اینترنت اشیا (IoT)، تجهیزات هوش مصنوعی و زیرساخت‌‌‌‌های هوشمند، بر اهمیت آن افزوده است. تحلیل‌‌‌‌ها نشان می‌دهند که مس می‌تواند به یکی از مهم‌‌‌‌ترین فلزات راهبردی در قرن ۲۱ تبدیل شود و کشورهایی که بتوانند در زنجیره ارزش این صنعت نقش موثری ایفا کنند، جایگاه قدرتمندتری در اقتصاد جهانی به دست خواهند آورد.

طلای سرخ نه تنها یک فلز، بلکه یک عامل تحول اقتصادی و فناورانه است که آینده‌‌‌‌ای درخشان را برای صنایع مختلف رقم می‌‌‌‌زند. ایران با برخورداری از ذخایر غنی و فرصت‌‌‌‌های توسعه، می‌تواند نقش مهمی در این عرصه ایفا کند. اما بهره‌‌‌‌گیری از این فرصت‌‌‌‌ها مستلزم سیاستگذاری‌‌‌‌های هدفمند، جذب سرمایه‌‌‌‌گذاری‌‌‌‌های خارجی و تقویت صنایع پایین‌‌‌‌دستی مس است.

۲-جایگاه ایران در صنعت مس جهان

ایران با بهره‌‌‌‌گیری از ذخایر مسی که بالغ بر ۱۰ میلیون تن برآورد شده است، در جایگاه هشتم ذخایر جهانی قرار دارد. این کشور، در حالی که سهمی ۱.۲ درصدی از تولید جهانی کاتد مس دارد، به دلیل موقعیت جغرافیایی استراتژیک، زیرساخت‌‌‌‌های صنعتی مناسب و طرح‌‌‌‌های توسعه‌‌‌‌ای نظیر «کیمیا»، ظرفیت قابل‌‌‌‌توجهی برای ارتقای جایگاه خود در بازار جهانی مس دارد.

یکی از ویژگی‌‌‌‌های برجسته ایران در صنعت مس، تنوع ذخایر معدنی در مناطق مختلف کشور است. مجتمع‌‌‌‌های بزرگ مس ایران نظیر سرچشمه، سونگون، میدوک و سایر معادن، نه تنها از لحاظ کیفیت ذخایر بلکه به دلیل توسعه زیرساخت‌‌‌‌های معدنی و صنعتی پیرامون خود، از اهمیت بالایی برخوردارند. مجتمع سرچشمه به‌‌‌‌تنهایی یکی از بزرگ‌ترین معادن روباز جهان است و حدود ۴۰‌درصد از تولید مس کشور را تامین می‌کند.

در دهه گذشته، ایران گام‌‌‌‌های بلندی در توسعه صنعت مس برداشته است. از جمله این اقدامات می‌توان به افزایش ظرفیت تولید، توسعه کارخانه‌‌‌‌های ذوب و پالایش و  ورود به بازارهای صادراتی جدید اشاره کرد. با اجرای طرح کیمیا، ایران هدف‌‌‌‌گذاری کرده است که تولید کاتد مس را به یک میلیون تن در سال برساند و جایگاه خود را در میان پنج تولیدکننده برتر جهان تثبیت کند.

با این حال، چالش‌‌‌‌هایی نظیر محدودیت‌های فناوری، تحریم‌‌‌‌های اقتصادی و رقابت شدید از سوی تولیدکنندگان بزرگ مانند شیلی و پرو، موانعی جدی برای ارتقای جایگاه ایران در صنعت جهانی مس هستند. به‌‌‌‌عنوان مثال، شیلی با تولید سالانه ۵.۸ میلیون تن و پرو با ۲.۵ میلیون تن، همچنان فاصله زیادی با تولیدات ایران دارند.

با وجود این چالش‌‌‌‌ها، ایران با تمرکز بر افزایش تولید و بهبود بهره‌‌‌‌وری، به دنبال افزایش سهم خود در بازارهای جهانی است. به‌‌‌‌ویژه بازارهای منطقه‌‌‌‌ای، مانند ترکیه و چین، که شرکای تجاری مهم ایران در صادرات مس هستند، به‌‌‌‌عنوان فرصت‌‌‌‌های استراتژیک در نظر گرفته شده‌‌‌‌اند. صادرات مس ایران در سال‌های اخیر رشد مثبتی را تجربه کرده است و انتظار می‌رود با تکمیل پروژه‌‌‌‌های توسعه‌‌‌‌ای، این روند ادامه یابد (Naderi & Ahmadi, ۲۰۲۳). جایگاه ایران در صنعت مس جهان نشان می‌دهد که این کشور با مدیریت منابع و توسعه فناوری، می‌تواند نقش مهمی در تامین تقاضای فزاینده جهانی برای این فلز استراتژیک ایفا کند. با توجه به رشد صنایع الکترونیک و انرژی‌‌‌‌های تجدیدپذیر که به مس وابسته هستند، ایران فرصتی بی‌‌‌‌نظیر برای افزایش سهم خود در این بازار جهانی دارد.

۳-نقش مس در اقتصاد غیرنفتی ایران

در سال‌های اخیر، ایران به‌‌‌‌دنبال تنوع‌‌‌‌بخشی به اقتصاد خود بوده است تا وابستگی به درآمدهای نفتی کاهش یابد و دیگر بخش‌‌‌‌های اقتصادی کشور از جمله صنایع معدنی و فلزی رونق یابند. در این راستا، مس به‌‌‌‌عنوان یکی از فلزات ارزشمند و استراتژیک، نقش برجسته‌‌‌‌ای در این تغییر رویکرد ایفا می‌کند. صنعت مس با پتانسیل بالای خود در ایجاد ارزش افزوده، تامین درآمدهای ارزی و ایجاد اشتغال، به یکی از ارکان اصلی اقتصاد غیرنفتی ایران تبدیل شده است.

اقتصاد ایران در سال‌های اخیر تحت‌تاثیر تحریم‌‌‌‌های بین‌المللی و نوسانات قیمت نفت قرار گرفته است. این تحولات اقتصادی موجب شده است تا ایران به‌‌‌‌دنبال راه‌‌‌‌هایی برای کاهش وابستگی به نفت و گاز و بهبود پایداری اقتصادی خود باشد. صنعت مس، به‌‌‌‌ویژه با توجه به ذخایر غنی آن در کشور و ظرفیت‌‌‌‌های تولیدی، می‌تواند به‌‌‌‌عنوان یکی از صنایع کلیدی در تحقق این هدف‌‌‌‌ها مطرح شود. با توجه به شرایط اقتصادی و رشد تقاضا برای مس در بازارهای جهانی، این صنعت به‌‌‌‌عنوان یک منبع جدید برای تامین درآمدهای ارزی در کشور مورد توجه قرار گرفته است.

چالشی به نام تحریم

صنعت مس در ایران با وجود چالش‌‌‌‌هایی نظیر تحریم‌‌‌‌ها و محدودیت‌های زیرساختی، توانسته است به‌‌‌‌طور چشمگیری در زمینه تولید و صادرات رشد کند. در حال حاضر، ایران یکی از تولیدکنندگان عمده مس در خاورمیانه است و تولید کاتد مس به ‌‌‌‌عنوان یکی از محصولات کلیدی، به صادرات و تامین نیاز داخلی کمک می‌کند. با افزایش تولید مس در کشور و بهره‌‌‌‌برداری از پروژه‌‌‌‌هایی مانند طرح کیمیا که هدف آن افزایش تولید مس به یک میلیون تن در سال است، این صنعت می‌تواند به‌‌‌‌طور قابل‌توجهی سهم ایران در بازار جهانی مس را افزایش دهد و درآمدهای ارزی حاصل از صادرات این فلز ارزشمند را به طور چشمگیری افزایش دهد.

در کنار تامین منابع ارزی، صنعت مس همچنین به‌‌‌‌عنوان یک عامل کلیدی در ایجاد اشتغال و توسعه زیرساخت‌‌‌‌ها در مناطق مختلف کشور شناخته می‌شود. پروژه‌‌‌‌های معدنی و تولید مس می‌توانند به ایجاد هزاران شغل مستقیم و غیرمستقیم و به توسعه مناطق کمتر برخوردار ایران کمک کنند. علاوه بر این، با بهره‌‌‌‌برداری از منابع مس و استفاده از فناوری‌‌‌‌های نوین در فرآوری این فلز، ایران می‌تواند به یکی از صادرکنندگان پیشرو در صنعت مس تبدیل شود و از این طریق به رشد و توسعه اقتصادی کشور کمک کند. از سوی دیگر، صنعت مس به‌‌‌‌عنوان یکی از مهم‌‌‌‌ترین مواد اولیه در صنایع مختلف مانند خودرو، الکترونیک و انرژی‌‌‌‌های تجدیدپذیر نیز مورد توجه قرار دارد. تقاضای جهانی برای مس با توجه به توسعه فناوری‌‌‌‌های جدید و افزایش تولید خودروهای برقی و منابع انرژی تجدیدپذیر رو به فزونی است. این روند می‌تواند فرصتی برای ایران فراهم کند تا با توجه به ظرفیت‌‌‌‌های موجود در این صنعت، از مزایای بازار جهانی بهره‌‌‌‌برداری کند و به‌‌‌‌عنوان یک بازیگر کلیدی در بازار جهانی مس شناخته شود. در نهایت، مس به‌‌‌‌عنوان یک فلز با ارزش افزوده بالا و پتانسیل صادراتی قابل‌توجه، می‌تواند به‌‌‌‌عنوان جایگزینی برای درآمدهای نفتی عمل کرده و به ایران کمک کند تا به‌‌‌‌عنوان یک اقتصاد غیرنفتی پایدارتر و مقاوم‌‌‌‌تر در برابر بحران‌های اقتصادی جهانی مطرح شود.

سخن پایانی

تحلیل آینده صنعت مس ایران نشان می‌دهد که این صنعت در آینده نزدیک می‌تواند رشد قابل‌توجهی داشته باشد، مشروط بر اینکه مشکلات ساختاری، اقتصادی و تحریمی برطرف شوند. یکی از عواملی که می‌تواند به توسعه این صنعت کمک کند، بهبود بهره‌‌‌‌وری و استفاده از فناوری‌‌‌‌های نوین در استخراج و فرآوری مس است. ایران به دلیل دارا بودن منابع غنی معدنی، پتانسیل بالایی برای توسعه صنعت مس دارد. طبق پیش‌بینی‌‌‌‌ها، تولید مس در ایران تا سال 2025 می‌تواند به 400‌هزار تن برسد، به شرطی که سرمایه‌‌‌‌گذاری‌‌‌‌های لازم در بخش‌‌‌‌های زیرساختی و تکنولوژیکی انجام گیرد.