صنعت گاز نیازمند سرمایه‌گذاری
با وجود اینکه ایران دومین کشورِ دارای ذخایر گازی دنیاست و با تولید سالانه حدود ۲۵۰ میلیارد مترمکعب گاز، پس از امریکا و روسیه، سومین کشور جهان تولیدکننده گاز جهان به شمار می‌آید، اما متاسفانه در تامین گاز مورد نیاز خود در فصول سرد سال، با مشکل مواجه و گاز مصرف‌کنندگان خانگی قطع می‌شود.
با‌وجود اینکه ایران دومین ذخایر گازی جهان را دارا می‌باشد اما همه‌ساله در فصل سرما بخشی از گاز صنایع قطع و خوراک پتروشیمی‌ها نیز کاهش می‌یابد، از طرف دیگر بر عملکرد نیروگاه‌های گازی کشور نیز تأثیر منفی می‌گذارد. در همین راستا سوال اساسی اینجاست که چرا دومین کشور دارنده ذخایر گازی جهان، همواره در فصول سرد سال با کمبود گاز روبه‌روست؟ برای پاسخ به این سوال مهم، ابتدا باید این موضوع را به‌خوبی واکاوی کنیم تا اطلاعات و دورنمایی کامل از میزان ذخایر، میزان تولید و میزان مصرف داشته باشیم.
دومین کشور دارنده ذخایر گازی
ایران با داشتن ۳۳ هزار میلیارد مترمکعب (۳۳ تریلیون مترمکعب) بالغ بر ۱۲۰۰ تریلیون فوت مکعب دومین کشور دارنده ذخایر گازی در دنیا پس از روسیه است. این میزان ذخایر در حدود ۱۸ درصد کل ذخایر جهان محسوب می‌شود. روسیه با در اختیار داشتن ۳۷ هزار میلیارد مترمکعب، بزرگ‌ترین و نخستین کشور دارنده این منبع انرژی ارزشمند و پاک محسوب می‌شود. سومین کشور بزرگ دارنده گاز در جهان، کشور قطر می‌باشد که در حدود ۱۳ درصد ذخایر گازی دنیا را در اختیار دارد. از منظر تولید گاز نیز، ایران با تولید ۲۵۰ میلیارد مترمکعب گاز در سال البته طبق آمار ۲۰۲۱، سومین کشور تولیدکننده گاز در جهان به شمار می‌آید. این در حالی است که امریکا با تولید ۹۱۴ میلیارد مترمکعب و روسیه با ۶۳۸ میلیارد مترمکعب نخستین و دومین کشورهای بزرگ تولیدکننده گاز در جهان هستند.
امریکا در حالی بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز در جهان است که کل ذخایر آن در حدود ۱۲ هزار میلیارد مترمکعب برآورد شده و رتبه ۵ دنیا را به لحاظ ذخایر گازی در اختیار دارد.
چین چهارمین کشور تولیدکننده گاز دنیا با تولید ۱۹۴ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۲۱ به شمار میرود، این نیز در حالی است که چین در حدود ۸ درصد کل ذخایر گازی دنیا را دارا است. قطر نیز با تولید سالانه ۱۷۳ میلیارد مترمکعب پنجمین تولیدکننده گاز در دنیا محسوب می‌شود.
منابع و ذخایر تولید گاز در ایران
بر اساس اطلاعات و آمار روابط عمومی وزارت نفت، به‌طور مشخص دو منبع تولید و تأمین گاز در کشورمان وجود دارد، منبع اول که منبع اصلی نیز می‌باشد، میدان گازی پارس‌جنوبی است که حدود ۷۰ درصد از گاز مورد‌نیاز کشور را به تنهایی تأمین می‌کند. این رقم بین ۶۸ تا ۷۵ درصد برحسب فصل، ماه، انجام تعمیرات دوره‌ای، ظرفیت و برنامه تولید آن تغییر می‌کند اما در زمستان می‌تواند تولید را تا ۷۵ درصد برساند.
مابقی نیز در قالب ۲۰ درصد از میادین مستقل و ۵ درصد هم از بخش‌های نفتی تأمین می‌شود. این در حالی است که در سال ۱۳۸۲ مجتمع گازی پارس جنوبی حدود ۳ درصد از گاز مورد نیاز کشور را تأمین میکرد!!
توسعه میدان گازی پارس جنوبی از اواسط دهه ۱۳۷۰ آغاز شد و با توجه به مشترک بودن این میدان با قطر و سرمایه‌گذاری گسترده و وسیع دوحه با دادن سهم عمده از این میدان به شرکت‌های بزرگ نفتی جهان جهت توسعه، تمرکز اصلی صنعت نفت کشورمان بر توسعه این میدان قرار گرفت.
در ۲۰ سال گذشته نیز تلاش وزارت نفت بر توسعه میدان گازی پارس جنوبی قرار داشته و تمهیدات لازم و استفاده از تمامی ظرفیت‌های وجود برای افزایش تولید گاز غنی از این میدان مشترک گازی در دستور کار قرار گرفته است.
میزان مصرف گاز در بخش‌های مختلف
میزان مصرف گاز در بخش‌های خانگی، تجاری، صنایع و نیروگاهی، عدد و رقمی مشخص و درصدی خاص و منظم ندارد و نسبت به زمان و مکان، متغیر و دائما در حال پایین و بالا رفتن می‌باشد، بطوریکه آمار مصرف در فصول گرم با فصول سرد بیش از ۱۰۰درصد تفاوت دارد و از طرف مصرف در استانهای بزرگ و صنعتی مثل تهران با استانهای کوچک و بعضاً محروم نیز خیلی فرق دارد. از همین رو تولید گاز در کشور نسبت به سرد و گرم بودن فصول بین ۵۰۰ تا ۸۵۰ میلیون مترمکعب در روز نوسان دارد و در همین راستا مصرف در بخش‌های خانگی و تجاری نیز نسبت به فصول سال بین ۳۵ تا ۷۰ درصد تغییر می‌کند!
به‌طوری‌که مصرف گاز طبیعی کشور در بخش خانگی در فصل تابستان حدود ۱۶۰ تا ۱۷۰ میلیون مترمکعب در روز می‌باشد؛ ولیکن در فصل سرد سال این مقدار گاهی به ۶۰۰ تا ۷۰۰ میلیون مترمکعب نیز می‌رسد. درکل کمبود گاز در ایران بعنوان یکی از چالش‌های مهم بخش انرژی کشور شناخته می‌شود. طبق اظهارات اخیر مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران، کشور با ناترازی روزانه حدود ۲۶۰ میلیون مترمکعب گاز روبه‌روست. این وضعیت به‌ویژه در فصل زمستان و با افزایش مصرف خانگی و صنعتی، به یک مسئله بحرانی تبدیل می‌شود.
کمبود و ناترازی گاز در ایران
عوامل و دلایل متعددی در بروز این بحران دخیل هستند. تفاوت بین ذخایر و تولید گاز، افزایش مصرف، مشکلات زیرساختی، مدیریت ناکارآمد و وجود تحریم‌های خارجی از جمله مهم‌ترین دلایلی هستند که به کمبود گاز در ایران دامن زده و می‌زنند.
لازم به تاکید است که بین ذخایر گازی کشور و میزان تولید گاز در طی سال، تفاوت و فاصله زیاد و فاحشی وجود دارد. سرمایه‌گذاری اندک در صنعت گاز، فرسودگی تأسیسات و نبود مدیریت یکپارچه در تولید و توزیع گاز، از جمله موانع اصلی در این زمینه هستند. ضمنا رشد جمعیت و توسعه صنایع، مصرف گاز در ایران را به‌طور قابل‌توجهی افزایش داده و روز به روز بر مصرف آن می‌افزاید.
دلایل اصلی کمبود گاز در ایران
مشکلات زیرساختی شبکه‌های انتقال و توزیع گاز، نشت و هدر‌رفت گاز به میزان روزانه حداقل ۲۷ میلیون متر‌مکعبقدمت و عدم تعمیر و نگهداری مناسب شبکه تولید و توزیع مدیریت ناکارآمد و عدم‌برنامه‌ریزی دقیق جهت تولید، ذخیره‌سازی و توزیع گاز عدم سرمایه‌گذاری کافی در بخش‌های تحقیق، توسعه و نبود شفافیت در آمار و اطلاعات مربوط به صنعت گاز، وجود تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران نیز در تشدید این مشکل بی‌تاثیر نبوده محدودیت در دسترسی به فناوری‌های جدید، تجهیزات و قطعات یدکی عدم سرمایه‌گذاری خارجی باعث شده تا روند توسعه صنعت گاز با کندی مواجه شود.
سخن پایانی
باتوجه به‌اینکه مدیریت ضعیف و نادرست دولت‌ها و عدم سرمایه‌گذاری کافی موجب بروز بحران کمبود گاز در کشور شده و مقصر این معضل یک شخص یا دولت نیست. با میدان دادن به بخش خصوصی و دستگاههایی همچون صندوق توسعه ملی، میتوان بر این مشکل فائق آمد و اگر با پیشرفت مذاکرات، بتوانیم تحریم‌ها را هم از سر راه برداریم، قطعا می‌توانیم از وجود سرمایه‌گذاران خارجی هم جهت توسعه میادین نفتی استفاده کنیم.
