شرکت تعاونی تولیدی پیشگامان صنعت سبز یزد، سال‌ها است در دل کویر، کاغذی را روانه بازار می‌کند که بیشترین صرفه‌جویی را در آب و انرژی دارد.

برای تولید این کاغذ در مرحله اول، سنگ آهک از معدن به بخش خردایش منتقل می‌شود و سپس پودر کربنات کلسیم با بهره‌گیری از فرمول بومی با پلیمر ترکیب شده و با عبور دادن از غلتک‌های مختلف به‌صورت ورقه و سپس به‌صورت رُل کاغذ در می‌آید.

رُل‌های کاغذی بدون بهره‌گیری از آب، پس از تولید به رُل‌های کوچک‌تر تبدیل و سپس ورق‌های کاغذ در ابعاد مختلف تهیه می‌شود. مدیر تولید شرکت کاغذ سنگی یزد، در این واحد، روزانه 4 تن پودر کربنات کلسیم به کاغذ سنگی تبدیل می‌شود. گفته می‌شود ایران پنجمین تولیدکننده کاغذ سنگی در جهان است. از ویژگی‌های مثبتی که برای این نوع کاغذ ذکر می‌شود، این است که تولید کاغذ سنگی برخلاف کاغذهای معمولی که منجر به نابودی محیط‌زیست می‌شود، صنعتی سبز و کم‌آبخواه است.

از دیگر امتیازات این نوع کاغذ، دوام بالای آن است. می‌گویند ۵۰ سال در قعر اقیانوس باقی می‌ماند و در شرایط عادی تا حداقل ۷۰۰ سال ماندگاری دارد.

همین عمر دراز و ماندگاری بالای کاغذ سنگی سبب شده که برخی کارشناسان محیط‌زیست مخالف تولید آن باشند و آن را جزو موادی دسته‌بندی کنند که به طبیعت آسیب می‌رساند.

موضوع گزارش ما بررسی ایراد واردشده به کاغذ سنگی از منظر یک کارشناس محیط‌زیست و یک فعال معدنی است. با ما همراه باشید.

داستان به روایتی دیگر

تورج فتحی ـ معاون دفتر حفاظت و مدیریت زیست‌محیطی آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست: به داستان تولید کاغذ سنگی از این منظر نگاه کنید که یک کارخانه سنگ‌بری در طول روز سنگ‌های زیادی را می‌برد، صیقل می‌دهد و همچون محصول وارد بازار می‌کند. بر اثر این فرآیند مقدار زیادی براده و خاکه سنگ در کارخانه به‌عنوان پسماند تولید می‌شود. با این پسماندها چه باید کرد؟

به‌طورمستقیم آن را در طبیعت دفن یا تلاش و آنها را وارد چرخه استفاده مجدد کنیم؟ پودر سنگ وقتی در طبیعت رها شود، به مرور زمان تحت‌تاثیر فرسایش و هوازدگی که فرآیندی فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی است، تبدیل به خاک می‌شود، هرچند فرآیند طولانی است، اما بالاخره به طبیعت برمی‌گردد، اما مگر جز این است که در موضوع مدیریت پسماندها از نظر علمی، به جریان پیوسته چرخه مدیریت پسماند باور داریم. در همه‌جای دنیا راجع به این موضوع، نظر کارشناسی وجود دارد. مدیریت پسماندها فرآیندی است که به‌عنوان یک چرخه رخ می‌دهد و ما هرجایی بتوانیم ضایعات و پسماندهایی را که تولید می‌شود، به هر صورت ممکن بازیابی کنیم و از آن مواد جدیدی به‌دست بیاوریم، توانسته‌ایم به محیط‌زیست کمک کنیم.

سرنوشت پسماندها چیست؟

اینکه بخواهیم از ابتدا بگوییم سرنوشت پسماندهای بازیافتی چه خواهد شد، بحث دیگری است. نمی‌توان از ابتدا گفت؛ چون کاغذی که از خاکه سنگ تولید می‌شود، در نهایت دیر به طبیعت برمی‌گردد و در این فرآیند به طبیعت وارد خسارت می‌کند، از ابتدا وارد فاز بازیافت خاکه سنگ نشویم.

این استدلال منطقی نیست، زیرا درباره بقیه انواع پسماندهایی هم که بازیافت می‌شوند مصداق دارد.

برای مثال شیشه یکی از زباله‌های شهری است که بازیافت می‌شود و در نهایت بعد از مصرف مجدد بازپسماند می‌شود. با این استدلال می‌توان گفت وقتی شیشه دوباره به پسماند تبدیل می‌شود، پس چرا از ابتدا باید آن را بازیافت کرد؟ همین‌طور درباره فلزات یا دیگر انواع پسماندهایی که بازیافت می‌شوند.

راهی برای بازیافت مجدد بیابیم

بهتر است به این مسئله فکر کنیم که چطور می‌توان پسماند کاغذی را که از سنگ معدنی تهیه می‌شود، دوباره به محصولی جدید تبدیل و برای منظور دیگری از آن استفاده کرد، باید راهی را پیدا کنیم که پسماندها را دوباره مدیریت کنیم، نه اینکه بگوییم چون در نهایت تبدیل به پسماند می‌شود، از ابتدا بازیافت نشود.

تولید کاغذ به روش معمول، صنعتی آب‌بر است. علاوه بر این، فاضلابی به‌شدت آلاینده تولید می‌کند. صنعتی هم که کاغذ باطله را بازیافت می‌کند هم، به‌همین ترتیب آلاینده است و فاضلابی ایجاد می‌کند که بار آلودگی آن به‌شدت زیاد است.

پس همین استدلال را درباره بازیافت کاغذ باطله هم می‌توان به‌کار برد و بگوییم چون محصول کاغذ مصرف‌شده در فرآیند بازیافت، میزان زیادی فاضلاب به‌شدت آلاینده تولید می‌کند و به محیط‌زیست صدمه می‌زند، بهتر است آنها را رها کنیم تا به طبیعت برگردد.

اگر بتوانیم پسماند کاغذ سنگی را مانند کاغذهای باطله و آخال وارد کارخانجات تولید کاغذ کنیم تا دوباره خمیر شوند و به کاغذ جدیدی تبدیل شوند، به دستاورد بزرگی رسیده‌ایم.

به این شیوه کاغذی تولید می‌کنید که برای آن درختی قطع نمی‌شود و خدمتی که به محیط‌زیست می‌کند بیشتر از تولید کاغذ دست دوم است. آیا درخت قطع بشود بهتر است یا نشود؟

صنعت سبز نوظهور

احسان پیری ـ رئیس هیات‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران: منبع تولید کاغذ جنگل‌ها هستند، اما این منبع در زمین محدود است و نیاز انسان به کاغذ نامحدود و به‌همین دلیل از یک‌سو، موضوع تخریب جنگل‌ها و درختان مطرح است و از سوی دیگر، نیاز بشر به کاغذ و محصولاتی که از آن تولید می‌شود و روز به روز افزایش پیدا می‌کند. مصرف سرانه بالای کاغذ، کشورها را بر آن داشت که در پی روش‌های دیگری برای تولید باشند. یکی از این روش‌ها تولید کاغذ از آهک است. این صنعت در ایران عمر درازی ندارد و صنعتی نوظهور است. این روش جدید به‌دلیل اینکه باعث حفظ ذخایر آبی و زیست‌محیطی می‌شود، صنعتی بسیار حائزاهمیت در بحث‌های زیست‌محیطی و منابع‌طبیعی است. تاکنون همواره کاغذ از چوب تولید شده است. این کار علاوه بر صدمه به محیط‌زیست، ضایعات بالایی ایجاد می‌کند، به‌همین دلیل، تولید کاغذ از ضایعات سنگ یا آهک می‌تواند بسیار مقرون به صرفه و اقتصادی باشد، از سوی دیگر، از جمله صنایع سبز به‌‎شمار می‌رود و این باعث شد که نسل جدیدی از کاغذ را در این سال‌ها مورداستفاده قرار دادیم.

شیوه تولید کاغذ سنگ

کاغذ سنگ یا stone paper ابداع شگفت‌انگیز کانادایی‌ها بود که در صنعت چاپ ظهور کرد و به‌خاطر سازگاری آن با محیط‌زیست (به‌دلیل اینکه ماده اولیه‌اش سنگ است) بسیار موردتوجه قرار گرفت و به این علت، نگرانی بخش بزرگی از جامعه درباره قطع درختان و تخریب محیط‌زیست را برطرف کرد. این روش تولید کاغذ و محصولاتی که به این شیوه تولید می‌شوند، اسامی مختلفی دارند، از جمله کاغذسنگی، کاغذ آهک یا کاغذ معدنی به‌واسطه اینکه منشأ مواد اولیه‌اش از معدن سنگ آهک است.

ماده اولیه این نوع کاغذ، پودر کربنات کلسیم است، برای اینکه جایگزین استفاده چوب از درختان شود، برای تولید کاغذ به‌کار می‌رود و ویژگی‌های بسیار خوبی دارد، از جمله ضدآب بودن، مقاومت در برابر پارگی و دوره بازیافت کوتاه‌مدت.

یکی دیگر از نکات مثبت در فرآیند تولید کاغذ سنگ این است که نیازی به استفاده از آب نیست و به‌علت سفید بودن سنگ آهک و مواد اولیه آن، دیگر نیازی به استفاده از سفیدکننده‌ها در فرآیند تولید آن نیست، در نتیجه باعث می‌شود دیگر آلاینده‌ها هم به محیط‌زیست وارد نشوند.

استفاده از کربنات کلسیم موضوع جدیدی نیست و عملا در صنایع دیگر هم از کربنات‌ها و پودکربنات استفاده می‌کنیم، به‌عنوان مثال در صنعت سیمان، تولید رنگ و خودکار و امثال آن مورداستفاده قرار می‌گیرد.

کاربردهای گسترده کاغذ سنگ

این محصول در حوزه چاپ و تبلیغات هم کاربرد بسیار گسترده‌ای دارد، به این ترتیب، دیگر نیازی نیست به‌واسطه تغییر نوع کاغذ مجبور به تغییر روش چاپ شویم و به‌عبارت دیگر، در این زمینه هم، همخوانی کاملی با صنعت چاپ دارد.

موارد استفاده از آن زیاد است،برای مثال در کیسه‌های بسته‌بندی مورد استفاده قرار می‌گیرد و در نهایت با یک لایه پلی‌اتلین پوشش داده می‌شود تا از نفوذ سیمان به بیرون جلوگیری کند، بنابراین وقتی از کاغذ سنگ استفاده می‌شود، دیگر نیازی به پوشش‌دهی دیگری نیست و به این ترتیب، یک فرآیند از فرآیند تولید کاغذ، کمتر می‌شود.

سرانه استفاده از کاغذ، روز به روز بیشتر می‌شود و مشکلات فراوانی دارد. در عمل صنعت نوظهور تولید کاغذ سنگ در ایران باعث می‌شود مشکلات زیادی از پیش پای صنایع مختلف برداشته و کمک بزرگی به حفظ محیط‌زیست ‌شود. آنچه من می‌دانم این است که در استان‌های یزد، همدان و مرکزی، ذخایر بسیار خوب آهک داریم که ظرفیت این مناطق را برای راه‌اندازی این صنعت افزایش می‌دهد.

در حال ‌حاضر کارخانه تولید کاغذ سنگ یزد به‌بهره‌برداری رسیده است، اما در مناطق دیگر هنوز در مرحله کلنگ‌زنی است و هنوز از نتایج و خروجی محصول تولیدشده اطلاعات کافی منتشر نشده است.

تفاوت کاغذهای سنتی و صنعتی

تفاوت کاغذ معمولی با کاغذ سنگی بیشتر در این است که الیاف کوتاه و بلند موجود در بافت کاغذ معمولی در عمل باعث مکش مرکب می‌شود و در چاپ چندرنگ کیفیت مطلوبی نخواهد داشت، بنابراین برای جلوگیری از این اتفاق، از کاغذهای گلاسه استفاده می‌شود. کاغذ سنگی دقیق کیفیت کاغذ گلاسه را دارد،اما با این تفاوت که می‌توانیم با نرخ پایین‌تری این محصول را تولید کنیم.

در سال ۹۲ تولید کاغذ در ایران،کمابیش ۴۵۵ هزار تن بوده است که در سال ۹۳ به ۴۹۰ هزار تن رسید و در سال ۹۴ تولید به عدد ۵۶۰ هزار تن رسید.

مزیت‌های کاغذ سنگی

تولید و استفاده از کاغذ سنگی در ایران توجیه بسیار بالایی دارد. تولید کاغذ سنگی صنعتی سبز است و مخاطرات زیست‌محیطی ندارد و جایگزین خوبی برای روش‌های سنتی تولید کاغذ است، از جمله مزایای بزرگ آن باتوجه به شرایط اقلیمی ایران این است که برای تولید این کاغذ نیازی به مصرف آب نداریم و از جمله صنایع بی‌نیاز از آب به‌شمار می‌رود، در نتیجه سرمایه‌گذاران در استان‌های کویری هم می‌توانند این واحدها را احداث کنند.

 درباره ماده اولیه تولید هم که سنگ آهک است، دیگر محدودیتی وجود ندارد.

علاوه بر این، در منطقه خاورمیانه ما جزو کشورهایی هستیم که منابع غنی از سنگ آهک داریم. این مزیت سبب می‌شود که در صنعت تولید کاغذ سنگی ارزش‌افزوده بالایی به‌دست‌آید و پس می‌توانیم از منابع زیادی که داریم، به بهترین حالت استفاده کنیم و زنجیره ارزش ماده معدنی را در این صنعت سبز بیشتر کنیم.

بنابراین انتظار می‌رود که دولت در این زمینه باید بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران را همراهی کند و با فرهنگ‌سازی مناسب زمینه شناسایی و جذب سرمایه‌گذار به این صنعت را فراهم کند و آن را از جمله فعالیت‌های داری اولویت قرار دهد.

سخن پایانی

هر پسماندی که بشر تولید می‌کند، به طبیعت آسیب می‌رساند و این برعهده ما است که راهی برای مدیریت این پسماندها پیدا یا آن را وارد چرخه استفاده مجدد یا به‌شکلی سازگار به طبیعت آنها را امحا کنیم؛ این تنها راهی است که هم به محیط‌زیست کمک خواهد کرد و هم جریان تولید کاغذ را گرفتار دست‌انداز نمی‌‌کند.