دولت سیزدهم پس از آغاز فعالیت خود، بر تنظیم بازار بسیاری از محصولات و کالاهای اساسی تاکید داشته است. تنظیم بازار فولاد نیز به دلیل کاربرد گسترده آن در صنعت ساخت‌وساز و همچنین سایر صنایع خودروسازی و... از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ بنابراین سیاست‌گذاران در وزارت صنعت، معدن و تجارت طرح جدیدی را با هدف تنظیم بازار ارائه کرده‌اند و تنظیم عرضه و فروش فولاد را با شرایط ویژه‌تری دنبال می‌کنند. در طرح جدید، بورس کالا به‌عنوان جدی‌ترین ابزار مدیریت بازار فولاد انتخاب شده است. عرضه ۱۰۰ درصدی محصولات تولید شده در این زنجیره در بورس کالا و همچنین بهره‌مندی از قابلیت‌ها و ساز کارهای جدید این بازار، یکی از مهم‌ترین مسائل مطرح‌شده در این طرح جدید است. این بخش از بند یاد‌شده با بازخوردهای مثبت و منفی همراه است.

شرکت‌های فولادی وارد بورس شوند

سیدرضا شهرستانی، عضو هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در گفت‌وگو با ایراسین اظهار کرد: بازار فولاد در طول سال‌های اخیر با چالش‌های جدی روبه‌رو شده است؛ در چنین شرایطی عرضه ۱۰۰ درصدی فولاد در بورس کالا، مهم‌ترین راهکار برای تنظیم بازار این محصول است؛ یعنی باید تمامی محصولات تولید‌شده در این زنجیره از حلقه نخست تا محصول نهایی و ۱۰۰ درصد در بورس کالا عرضه شوند. وی در ادامه افزود: در حال حاضر با توجه به افت قیمت‌ فولاد در بازار جهانی در پی شیوع ویروس کرونا و نگرانی‌های ناشی از شروع دوباره پاندمی و قفل شدن دوباره بازار، قراردادهایی که در گذشته با ایران با قیمت‌های بالاتری بسته شده بود، لغو شده و قیمت شمش از ۶۰۰ دلار به ۵۵۰ دلار کاهش یافته است.

وی گفت: از طرف دیگر با توجه به کمبود گاز در کشور که منجر به افزایش قیمت مواد اولیه شده و همین‌طور بی‌توجهی دولت به صادرات کالاهای داخلی در حال حاضر و دستور صادرشده مبنی‌بر فروش کالاها از طریق بورس، قیمت‌ها با روند کاهشی روبه‌رو شده است.

عضو هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران بیان کرد: یکی دیگر از مشکلات اصلی در صنعت فولاد، مشکل ادامه‌دار کمبود گاز و برق است که احتمالا در چندین سال مشکلاتی را به وجود می‌آورد. اجرا نشدن سیاست حضور شرکت‌ها به‌طور کامل در بورس، باعث تعطیلی برخی از شرکت‌های خصوصی شده است که با اجرا شدن این سیاست، عدالتی نسبی در صنعت فولاد کشور به وجود خواهد آمد. شهرستانی ادامه داد: از طرف دیگر، تغییر و تحولاتی که در دنیا رخ داده، سیاست جهانی تولید فولاد باکیفیت و لزوم وفق‌پذیری با شرایط یادشده اهمیت بسیار بالایی داشته و در غیر این صورت، بازار قابل رقابتی را با کشورهای خارجی در زمینه صادرات نخواهیم داشت.

وی تصریح کرد: در سال جاری، بین ۱۰ تا ۱۵ درصد کاهش تولید نسبت به سال گذشته خواهیم داشت اما درباره رسیدن به افق تولید پیش‌بینی شده در چشم انداز ۱۴۰۴، باید به چند نکته توجه کنیم. ابتدا باید وضعیت قرارداد برجام به‌طور کلی مشخص شود و حضور کشورهای اروپایی را در ایران شاهد باشیم تا بتوانیم از این ظرفیت به‌خوبی استفاده کنیم. دوم، باید در زمینه تولید برق و گاز سرمایه‌گذاری کرده و بخش ریلی کشور را ارتقا دهیم. همه این سرمایه‌گذاری‌ها، عددی بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار را نیاز خواهد داشت.

تنظیم یا انحصار

سعید عسکرزاده، دبیر انجمن سنگ آهن در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: عرضه کالاهای مختلف در بورس کالا سیاست صحیحی ارزیابی می‌شود و می‌تواند تاثیری بسزا بر ارتقای شفافیت معاملات داشته باشد. با این وجود، باید تاکید کرد در فرآیند عرضه محصولات زنجیره فولاد از طریق بورس کالا، امکانی برای عرضه سنگ آهن وجود ندارد. سنگ آهن کالا نیست بلکه محصولی معدنی با گریدهای متفاوت است. همین تفاوت‌ها زمینه اختلاف در تعیین قیمت پایه سنگ آهن‌های با مشخصات مختلف را فراهم می‌کند و درنهایت مانع عرضه این محصول در بورس کالا است.

وی افزود: البته طی ماه‌های گذشته شاهد عرضه سنگ آهن در رینگ معاملات بورس کالا بوده‌ایم. اما این عرضه‌ها توسط شرکت‌های بزرگ معدنی که اغلب هم به دولت وابسته هستند انجام می‌شود. سنگ آهن عرضه‌شده در بورس کالا نیز توسط شرکت‌های بزرگ دیگری خریداری می‌شود اما امکانی برای عرضه کنسانتره و گندله در بورس کالا وجود دارد؛ هرچند برای اظهارنظر درباره این طرح باید دستورالعمل‌ها با جزئیات بیشتری منتشر شوند. بدین ترتیب می‌توان نقاط قوت و ضعف این دستورالعمل را واکاوی کرد.

دبیر انجمن سنگ آهن گفت: در حال حاضر جزئیاتی از طرح جدید وزارت صنعت، معدن و تجارت برای تنظیم بازار فولاد منتشر شده است. این جزئیات بیشتر به محصولات حلقه‌های میانی و پایینی زنجیره فولاد اختصاص دارند. در همین مدت‌زمان کوتاه نیز انتقاداتی به آن وارد است.

عرضه تلفیقی شامل ترکیب واردات و تولید داخلی برای محصولاتی که نیاز داخلی به آنها به مراتب بیش از تولید براورد می‌شود؛ یکی از انتقادات اصلی مطرح شده به این طرح است. در این بند از طرح یادشده، امکانی خاص و ویژه‌ای برای شرکت‌های تولیدکننده محصولی همچون ورق فولادی برای واردات انحصاری فراهم می‌شود. این در حالی است که در گذشته بازرگانان و تاجران در این حوزه فعالیت می‌کردند؛ بدین ترتیب بخشی از بازرگانان در فعالیت خود با چالش روبه‌رو خواهند شد. همان‌طور که بارها تاکید شده، انحصار به عملکرد صنایع آسیب وارد می‌کند.

سخن پایانی

وزارت صنعت، معدن و تجارت به دنبال تنظیم بازار فولاد است؛ با این وجود انتقاداتی به طرح وزارتخانه برای تنظیم بازار فولاد مطرح می‌شود. ازجمله آنکه برخی از فعالان این زنجیره عرضه ۱۰۰ درصدی فولاد و محصولات فولادی در بورس کالا را سیاستی اشتباه عنوان می‌کنند. در چنین شرایطی از متولیان امر انتظار می‌رود پیش از تدوین و نهایی شدن این دستورالعمل‌ها با نظرخواهی از فعالان اقتصادی، این دست مشکلات را برطرف کنند.