درگاه ملی مجوزهای کسب‌وکارهای کشور، از شهریور ۱۳۹۹ با هدف ارائه مجوز راه‌اندازی کسب‌وکار در کشور راه‌اندازی شد. به گفته بسیاری از مسئولان و مدافعان این طرح، درگاه ملی مجوزهای کشور باعث تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار، شفافیت، عدالت و حذف مقررات دست و پاگیر شده است. بسیاری بر این باورند که با تسهیل صدور مجوزها و توسعه دولت الکترونیک بسیاری از مجزاهای فساد بسته خواهد شد. همچنین در صورت راه‌اندازی کامل این موضوع و اتصال و تبادل داده تمامی دستگاه‌های اجرایی کشور، با نظارت نهادها بر یکدیگر و دسترسی و شفافیت برای عموم دیگر جایی برای امضاهای طلایی و فساد باقی نمی‌ماند. با این‌همه برخی از دستگاه‌ها تاکنون به درگاه ملی مجوزها متصل نشده‌اند که به گفته دولتی‌ها و نمایندگان مجلس باید فرآیند اتصال به درگاه ملی مجوز را سریع‌تر شروع کنند. رئیس مجلس شورای اسلامی نیز چندی پیش با تاکید بر ضرورت اجرای قانون تسهیل صدور مجوز کسب‌وکار گفت: دستگاه‌های ذی‌ربط تا آبان ماه فرصت دارند تا به درگاه مذکور متصل شوند. از سوی دیگر ظرفیت‌های اقتصادی کشور برای ایجاد اشتغال، کاهش نرخ بیکاری و بهبود وضعیت معیشتی مردم جامعه سال‌هاست که مدنظر مسئولان قرار دارد. بنابراین صمت در این گزارش به نقش راه‌اندازی این درگاه در تسهیل صدور مجوز مشاغل خانگی پرداخته است.

بازدهی بالای  مشاغل خانگی

مشاغل خانگی به‌دلیل برخورداری از مطلوبیت‌های فراوان و بازدهی بالا، ظرفیت بسیاری برای جامه عمل پوشاندن به برنامه‌های اشتغالزایی در کشور دارند. نقش مشاغل خانگی در توسعه اقتصادی به‌عنوان یک فعالیت کارآفرینانه امری اثبات‌شده است و در کشورهای توسعه‌یافته چند دهه از اجرای سیاست‌های حمایتی از مشاغل خانگی می‌گذرد و درصد زیادی از مشاغل در کشورهای پیشرفته به مشاغل کوچک و خانگی وابسته هستند.

در برخی کشورهای فوق‌صنعتی مشاغل خانگی تا ۲۳ درصد کل مشاغل این کشورها را شامل می‌شوند. در کشورهای بزرگ اقتصادی بخشی از زنجیره ارزش به خانه‌ها منتقل می‌شود و کارخانه‌ها و شرکت‌هایی که فعالیت اقتصادی انجام می‌دهند بخشی از زنجیره ارزش خود را به خانه‌ها منتقل می‌کنند و این مسئله هم به نفع آن کارخانه‌دار و هم فردی است که در خانه نشسته و فعالیت اقتصادی و بخشی از تولید آن کارخانه را برعهده گرفته است. از نگاه بسیاری از کارشناسان کسب‌وکارهای خانگی مطمئن‌ترین راه درآمدزایی به‌شمار می‌روند که در کاهش بیکاری و ایجاد فرصت‌های شغلی بسیار نقش مؤثر و سازنده‌ای دارند. در دنیای امروز که توسعه پایدار و کاهش فقر و محرومیت دغدغه دولت‌ها به‌شمار می‌رود توجه به مشاغل خانگی اهمیت بسیاری دارد. برای آن دسته خانواده‌هایی هم که از تمکن مالی مناسبی برخوردار نیستند یا به لحاظ اقتصادی زیر فشارند مشاغل خانگی بهترین منبع کسب درآمد به شمار می‌رود.

نقش مشاغل خانگی در توسعه اقتصاد

قانون ساماندهی مشاغل خانگی در سال ۱۳۸۹ به تصویب رسید و برای اجرا به وزارت کار و امور اجتماعی وقت ابلاغ شد. براساس ماده یک این قانون، دولت موظف است به استناد اصول ۲۰ و ۲۸ و ۴۳ قانون اساسی و با توجه به سند چشم‌انداز ۲۰ ساله، مشاغل خانگی را ساماندهی و زمینه ایجاد اشتغال برای این‌گونه متقاضیان را فراهم کند.

در این قانون ستاد ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی با هدف حمایت و گسترش کسب‌وکارهای خانگی پیش‌بینی و وزارت کار موظف شده علاوه بر شناسایی مشاغل و کسب‌وکارهای خانگی با کمک دستگاه‌های مربوط، فهرست مشاغل مجاز خانگی را همه ساله به تصویب ستاد برساند. شهرداری‌ها نیز براساس ماده ۱۱ همین قانون مکلف شده‌اند بازارهای موقت محلی یا مکان‌های مناسبی برای عرضه محصولات صاحبان این دسته مشاغل اختصاص بدهند.

بر اساس آمار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ۴ درصد کل اشتغال کشور مربوط به مشاغل خانگی است و در یک دهه گذشته حدود ۳ میلیون نفر متقاضی ثبت‌نام در مشاغل خانگی بودند که از این تعداد یک میلیون و ۶۵۰ هزار نفر مجوز کسب کرده‌اند. از میان این افراد نیز ۷۷۲ هزار نفر موفق به دریافت تسهیلات شدند و برای ۸۵۲ هزار نفر شغل ایجاد کردند.

همچنین بر اساس آمار در طول ۵ سال گذشته تنها ۲۴۰ هزار شغل در حوزه مشاغل خانگی ایجاد شده است. بیشترین مجوزها به زنان اختصاص دارد که از این تعداد ۵۲ درصد در رده سنی بین ۲۰ تا ۴۰ سال و ۴۳ درصد در رده سنی بین ۴۰ تا ۶۰ سال بودند. ۲۲ هزار و ۲۴۵ نفر از فعالان مشاغل خانگی تسهیلات کرونایی گرفتند. بررسی تسهیلات کرونایی اعطا شده به مشاغل خانگی نشان می‌دهد از ابتدای شیوع ویروس کرونا تا پایان سال گذشته ۲۲ هزار و ۲۴۵ نفر از فعالان مشاغل خانگی تسهیلات کرونایی دریافت کرده‌اند که تسهیلات پرداختی به این افراد حدود هزار و ۷۵ میلیارد ریال بوده است.

صدور مجوز سه‌روزه شد

صدور مجوز برای مشاغل خانگی، حمایت مالی از فعالان حوزه مشاغل خانگی و ایجاد پلتفرم و شبکه بازارهای مجازی مشاغل خانگی از اقداماتی است که سال گذشته معاونت توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی انجام داده است.

به‌گفته علی‌اصغر عنابستانی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی ۵۰۳ رشته در حوزه مشاغل خانگی وجود دارد که از این تعداد ۲۱۹ شغل، نیازمند اخذ مجوز است و باید تعداد رشته‌های خانگی ستاره‌دار کاهش پیدا کند و صرفاً نظارت پسینی و پیشینی بر آنها داشته باشیم.

همواره موانعی مانند پیچیده و طولانی بودن روند اخذ مجوز، سود بالای تسهیلات، مشکل ضمانت و استفاده نکردن از ظرفیت‌های بومی و منطقه‌ای بر سر راه مشاغل خانگی قرار داشته و دارد. بر همین اساس تغییر در نظام مجوزها، اهدای تسهیلات جدید و حل شدن ضمانت از کارهایی است که برای توسعه بخش مشاغل خانگی در دستور کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی قرار گرفت. در راستای این سیاست زمان صدور مجوز فعالیت‌های مشاغل خانگی به ۳ روز کاهش یافت.

جایگاه  مشاغل خانگی در ایران

مهناز امامدادی، رئیس ستاد مشاغل خانگی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، نسبت مشاغل خانگی در ایران را ۱۱ درصد اعلام و اظهار کرد: حرکت به‌سوی مشاغل خانگی از سال ۸۹ جدی شده و به‌عنوان یکی از سیاست‌های اشتغالزا ازسوی دولت‌ها مورد توجه قرار گرفته است.

به‌گفته وی در شرایط فعلی که مشکل بیکاری بر کشور غلبه کرده، توجه به کسب‌وکارهای خرد خانگی یکی از مواردی است که می‌تواند در کاهش نرخ بیکاری راهگشا باشد.

وی از شناسایی حدود ۴۰۰ رشته مشاغل خانگی خبر داد و گفت: این مشاغل در بخش‌های مختلفی از جمله صنایع‌دستی، فرش، تجارت الکترونیک، تولیدات دامی و کشاورزی، شیلات، خدمات و حوزه‌های فرهنگی و هنری است که سالی یک بار در این فهرست بازنگری می‌شود.

رئیس ستاد مشاغل خانگی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از شبکه تعاونی‌ها به‌عنوان بهترین پشتیبان مشاغل خانگی نام برد و افزود: تعاونی‌ها از ظرفیت بالایی برخوردارند و نگاه دولت این است که تعاونی‌ها در این زمینه به‌کار گرفته شوند و نقش خود را در بازاریابی و بازارسازی برای مشاغل پشتیبان ایفا کنند. البته رئیس ستاد مشاغل خانگی وزارت کار نسبت به کم‌توجهی دستگاه‌های مرتبط با مشاغل خانگی انتقاد دارد و بر این باور است که باوجود استقبال خوبی که مردم از مشاغل خانگی دارند، برخی مسئولان موضوع فعالیت در مشاغل خانگی را در اولویت‌های آخر خود قرار داده و در عمل جایگاهی برای آن قائل نیستند در صورتی که دیگر کشورها آن را جزو اولویت‌های نخست خود در نظر گرفته‌اند.

مجلس باید با قدرت بیشتری قانون مجوزها را پیگیری کند

عضو کمیسیون عمران مجلس گفت: کمیسیون اقتصادی و کمیسیون ویژه جهش تولید باید با قدرت بیشتری اجرای قانون تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار را دنبال کنند.

اقبال شاکری در گفت‌وگو با مهر درباره علت اجرایی نشدن قانون تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار بعد از سپری شدن چندین ماه از ابلاغ آن گفت: مجلس تاکنون دو بار گزارشی درباره اجرای قانون تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار تهیه و اسامی دستگاه‌هایی که به قانون تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار عمل نکرده‌اند را اعلام کرده است.

عضو کمیسیون عمران مجلس در ادامه ضمن تاکید بر اینکه کمیسیون اقتصادی و کمیسیون ویژه جهش تولید باید با قدرت بیشتری اجرای قانون تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار را دنبال کنند، توضیح داد: قانون تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار تاحدودی اجرایی شده است اما اجرای کامل آن نیاز به پیگیری مداوم مجلس و نظارت بر وزارت اقتصاد دارد تا بتوانیم تا یک الی ۲ ماه آینده قانون تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار را به طور کامل اجرایی کنیم.

وی ادامه داد: وزارتخانه‌های مسئول اجرای این قانون توسط مجلس معرفی شده‌اند اما دستگاه‌های مختلف نمی‌خواهند که قانون تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار اجرایی شود زیرا به این وسیله قدرت خود را در فرآیند صدور مجوزها از دست می‌دهند. به همین دلیل در برابر اجرای این قانون مقاومت می‌کنند.

وی در ادامه افزود: فرهنگ سخت کارفرمایی در دستگاه‌های اجرایی باعث شده که اجرای قانون تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار به تأخیر بیفتد.

عضو کمیسیون عمران مجلس با بیان اینکه متأسفانه دستگاه‌های اجرایی موفقیت مردم را موفقیت خودشان نمی‌دانند، افزود: به همین دلیل به اجرای این قانون تمکین نمی‌کنند امیدواریم با پیگیری مجلس و دستگاه‌های مربوطه این قانون عملیاتی شود. مجلس با جدیت به دنبال اجرای قانون تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار است و امیدواریم سرعت اجرای این قانون بالاتر برود و نظارت مجلس هم بیشتر و مستمر شود.

شاکری ضمن تاکید بر اینکه دستگاه‌هایی که به اجرای این قانون تمکین نمی‌کنند باید مورد پیگرد قانونی قرار بگیرند، افزود: در گزارش‌های مجلس «استنکاف» دلیل اجرایی نشدن قانون تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار بیان شده است.

این نماینده مجلس یازدهم توضیح داد: اجرای قانون تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار برای استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان از اهمیت بالایی برخوردار است. اگر به این دستگاه‌ها دیر مجوز اعطا شود، ایده آنها از بین می‌رود و دیگر نمی‌توانند از آن بهره‌برداری کنند.

عضو کمیسیون عمران مجلس توضیح داد: فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها مانند کسب‌وکارهای سنتی نیست که با لختی و سستی کار خود را ادامه دهند. ماهیت وجودی خود را بعد از مدتی از دست می‌دهد پس نباید فرآیند اعطای مجوز به آنها طولانی شود.

آمار چه می‌گوید؟

در ایران بعد از دهه ۸۰ به نقش مشاغل خانگی در توسعه اقتصاد توجه بیشتری شد و بعدها با ورود اینترنت و رسانه‌های اجتماعی مشاغل خانگی شکل جدی‌تر و رسمی‌تری به خود گرفت.

در سال‌های اخیر و پس از آنکه جهان با بحران کرونا مواجه شد، مشاغل خانگی رشد فزاینده‌ای در کشور ما پیدا کرد و وجود بستر اینترنتی باعث رونق این نوع از کسب‌وکارها حتی در بین جوانان
شد.

در ایران پس از مطرح شدن بحث اقتصاد مقاومتی، یکی از راهکارهای رسیدن به این هدف توجه به مشاغل خانگی و حمایت از این بخش عنوان شد، اما از لحاظ آماری هنوز هم ایران نسبت به کشورهای توسعه‌یافته، سهم کمتری از مشاغل خانگی را به خود اختصاص می‌دهد، به طوری که این رقم در کشورهای امریکا، استرالیا و انگلیس بین ۹ تا ۱۱ درصد اما در کشور ما حدود ۳ تا ۴ درصد اعلام شده است.

از لحاظ شاخص تولید ناخالص داخلی که یک شاخص مهم در سنجش پیشرفت اقتصادی کشورها است نیز در ایران تنها ۲.۲ درصد از حجم تولید ناخالص داخلی به بخش مشاغل خانگی اختصاص دارد. باتوجه به این آمار می‌توان گفت هنوز ظرفیت‌های زیادی برای ایجاد و راه‌اندازی مشاغل خانگی در ایران وجود دارد که می‌تواند با برنامه‌ریزی صحیح به سمتی هدایت شود که در آینده شاهد رشد اقتصادی باشیم.

در نهایت اینکه امروزه کسب‌وکارهای بومی و خانگی بازارمحور، بهترین و موثرترین راهکار ایجاد درآمد و اشتغال شناخته می‌شوند و دولت‌ها بخشی از اهداف اشتغالزایی خود را در شرایط بحران بیکاری با تکیه بر این حوزه محقق
می‌کنند.

به‌عقیده کارشناسان حوزه بازار نیز کسب‌وکارهای خانگی مطمئن‌ترین راه ایجاد اشتغال پایدار و درآمدزایی با هزینه کم به‌شمار می‌روند.

مهم‌ترین ویژگی‌ها و مزایای مشاغل خانگی این است که سرمایه زیادی برای شروع نمی‌خواهند، نیازی به خروج از منزل و گذراندن ساعت‌ها وقت در خیابان‌های شلوغ و پرترافیک ندارند و لازم نیست هزینه زیادی بابت اجاره مغازه یا محل کار بپردازند.

باتوجه به اهمیت کسب‌وکارهای خانگی و تاکید صاحب‌نظران بر درآمدزایی و اشتغالزایی بالای این مشاغل، اگر کمی وقت بگذارید و فرصت‌های شغلی منطقه خود را شناسایی و براساس نیاز بازار اقدام کنید به‌شکل مطمئن یک شغل خوب و پردرآمد برای خود دست و پا خواهید کرد.