جام جهانی فوتبال، امسال برای نخستین‌بار در تاریخ، میزبان این مسابقات در خاورمیانه خواهد بود. سال ۲۰۱۰ بود که کشور قطر با رأی اعضای فیفا به‌عنوان نخستین کشور خاورمیانه و مسلمان به‌عنوان میزبان جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ انتخاب شد. این کشور در ۱۰ سال گذشته، زیرساخت‌ها و ظرفیت‌های لازم را متناسب با تعداد تماشاگرانی که پیش‌بینی‌شده وارد این کشور شوند، به‌وجود آورده است. این در حالی است که به عقیده برخی کارشناسان حوزه گردشگری، مساحت ۱۱ هزار کیلومترمربعی کشور قطر که از نظر مساحت به اندازه استان قم است، ممکن است گردشگران و تماشاگران بازی‌های جام جهانی را به سفر و بازدید از کشورهای اطراف و همسایه ترغیب کند. این فرصت می‌توانست برگ برنده‌ای برای ایران به‌شمار رود که با جذب گردشگران خارجی به جذب درآمد از این محل بپردازد. با توجه به فاصله زمانی ۵ روزه بین مسابقات تیم‌های مختلف در مرحله مقدماتی جام جهانی، تماشاچیان این رویداد در بهترین حالت ۳ روز برای سفر به ایران و بازدید از جاذبه‌های گردشگری فرصت دارند؛ فرصتی که به‌گفته بسیاری از تحلیلگران، ایران آن را از دست داد. صمت در گفت‌وگو با علی‌اکبر عبدالملکی، رئیس کمیسیون گردشگری اتاق ایران به بررسی چالش‌های ایجادشده برای فرصت‌سوزی جام جهانی پرداخت.

فرصت‌سوزی دوباره

فرصت ۱۰ ساله، از زمان انتخاب قطر به‌عنوان میزبان جام جهانی ۲۰۲۲ تاکنون زمان کافی را در اختیار مسئولان قرار داد تا ضمن ایجاد و توسعه زیرساخت‌های مناسب در مناطق آزاد جزایر کیش و قشم، به‌نحوی عمل کنند تا علاوه بر آنکه این جزایر بتوانند در بخشی از برپایی اردوهای تیم‌های ملی کشورهای مختلف برای جام جهانی سهیم باشند، به‌دلیل ارزان بودن ۴ تا ۸ برابری هزینه اقامت در کیش نسبت به قطر، مقصدی مناسب برای اقامت آن دسته از ایرانیانی باشد که قصد تماشای جام جهانی را دارند، اما افسوس که حالا و در آستانه برگزاری این رویداد باید به‌دلیل تصمیمات نادرست توسط برخی از مدیران وقت که فاقد تخصص و دلسوزی لازم بودند، حسرت فرصت ازدست‌رفته را خورد. این دوران ۱۰ ساله گذشت و به زمان برگزاری جام جهانی در دولت سیزدهم رسیدیم.

 یکی از وعده‌های دولت سیزدهم در حوزه گردشگری، استفاده از ظرفیت جام جهانی قطر بود. با این وصف که ایران می‌تواند با مشارکت در برگزاری جام جهانی بسیاری از مسافران را در جزیره‌های خلیج‌فارس و نیز استان‌های جنوبی کشور اسکان دهد تا از این رهگذر صنعت گردشگری ایران فعال شود. مسئولان دولت آقای رئیسی از زمان روی کار آمدن تا کنون مدام با ارائه وعده‌های دست نیافتنی خود را فاتح پیش از پیروزی نشان می‌دهند.

این در حالی است که در تمام این‌سال‌ها بیان شد که کشورهای همسایه بدون تبلیغات رسانه‌ای سهم خود از حوزه گردشگری جام‌جهانی را بردند و حالا که در آستانه برگزاری جام‌جهانی بیشتر نمانده و مسئولان هم می‌دانند در این زمان اندک، دیگر کاری نمی‌شود کرد و مانند بسیاری از موارد گذشته این فرصت از دست رفت.

در نتیجه به روال مرسوم تقصیر را به گردن دولت قبلی می‌اندازند تا کسی از آنها نپرسد آیا در فستیوالی که بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار برای برگزاری آن هزینه شده، ایران نمی‌توانست با فعال‌کردن صنعت گردشگری خود و رایزنی‌های دیپلماتیک سهمی از این گردش مالی اقتصادی داشته باشد؟ ظاهرا ضرب‌المثل «من نبودم دستم بود» مانند سیستمی در بین آقایان می‌چرخد و امروز نصیب صنعت گردشگری شده است.

برنامه‌ریزی ایران برای استفاده از فرصت‌های اقتصادی و گردشگری جام‌جهانی ۲۰۲۲ از چه زمانی آغاز شد؟

جام جهانی یک رویداد اقتصادی، فرهنگی و ورزشی بزرگ است و باید آن را به چشم یک فرصت‌ اقتصادی بزرگ دید. با توجه به اینکه کشور قطر ظرفیت لازم برای حجم حدود ۲ میلیون نفر گردشگر را به یکباره ندارد، کیش و قشم می‌توانست بستر مناسبی برای فعالیت باشد. حدود ۳ سال پیش من از سوی کمیسیون گردشگری اتاق ایران جلسه‌ای با عدنان موسی‌پور، رئیس اتاق بازرگانی ایران و قطر برگزار کردم و موارد زیادی برای بهبود گردشگری مطرح شد.  در این جلسه بر لزوم گسترش روابط تجاری در حوزه گردشگری با قطر تاکید شد. همچنین پیش‌بینی شد در صورت صعود ایران به جام جهانی ۲۰۲۲ حدود ۷۰۰ هزار ایرانی در آن ایام به کشور قطر سفر می‌کنند. از سوی دیگر، برگزاری نمایشگاه‌های اقتصادی و فرهنگی در قطر با هدف معرفی توانمندی‌های داخلی در دستور کار قرار گرفت.

به‌گفته بسیاری و براساس تجربه ایران همین فرصت را در دوران برگزاری اکسپو دوبی از دست داد. چرا از تجربه دوبی در بهره از فرصت‌ها استفاده نکردیم؟

فرصت‌سوزی ۱۰۰ درصدی در اکسپو ۲۰۲۰ دوبی تجربه‌ای بود که در جام جهانی اقدامات سازنده‌تری انجام دهیم. نباید فراموش کنیم ما رویداد بزرگ اکسپو دوبی را ۱۰۰ درصد از دست دادیم و حالا فرصت‌های یک رویداد با همان ابعاد جهانی به‌نام جام جهانی قطر را هدر دادیم. استفاده از این فرصت گام رو به جلویی بود که بتوانیم از آن برای انتقال تجربیات‌مان بهره ببریم و بازار اقتصادی-فرهنگی‌ را به نفع خودمان و برای توسعه صنایع‌دستی در بازارهای جهانی معرفی کنیم.

چه برنامه‌هایی برای گردشگران جام جهانی قطر داشتیم که نادیده گرفته شد؟

قطر کشور کوچکی است و فاصله میان ۲ استادیوم در ۲ نقطه این شهر بیش از ۲ ساعت نیست. از همین‌رو به‌دلیل کوچک بودن این کشور، قطعا اقامت بلندمدت برای گردشگران خسته‌کننده خواهد بود. جام‌جهانی فرصتی برای شناساندن ایران به دنیا بود. ۶ استان تهران، اصفهان، یزد، کرمان، فارس و هرمزگان و جزایر کیش و قشم و بندرعباس را به‌عنوان مقصد گردشگری در نظر گرفته بودیم. البته اگر گردشگری دریایی نیز نهایی می‌شد، استان بوشهر به‌عنوان استان هفتم می‌توانست هدف گردشگران جام جهانی قطر باشد. همچنین برای استفاده بهتر از این فرصت، پیشنهاد پرواز رایگان نیز برای افرادی که نمی‌خواهند شب در قطر بمانند، مطرح شد. پرواز رایگان انگیزه‌ای برای گردشگران بود که به دیدن ایران بیایند. از سوی دیگر، ۲۰ هزار تخت برای اقامت گردشگران جام جهانی اختصاص داده شده بود.

ظرفیت در نظر گرفته شده برای گردشگران خارجی جام‌جهانی در کیش به کجا رسید؟

حتی یک تخت از ظرفیت در نظر گرفته شده برای گردشگران خارجی جام‌جهانی در کیش فروش نرفته است.

 امکان رزرو بلیت و هتل باید به صورت سیستمی و از سوی کشور قطر برای ایران فراهم می‌شد، اما متاسفانه قطری‌ها نام ایران را در سیستم هایاکارت (hayyacard) تعریف نکردند و ایران برای فروش هتل‌های خود به این سیستم دسترسی ندارد. با داشتن هایاکارت، فرد می‌تواند هتل، پرواز و سایر خدمات موردنیاز خود را در قطر و دیگر کشورهای همسایه قطر که نام آنها در این سیستم تعریف‌شده، دریافت کند. در حال‌حاضر عمان، امارات، دوبی، شارجه و... کشورها و شهرهایی هستند که نام آنها در هایاکارت تعریف شده و افراد برای خرید بلیت، رزرو هتل و سفر به این کشورها از طریق این کارت می‌توانند به‌راحتی اقدام کنند. اما متاسفانه نام ایران با وجود درخواستی که ارائه شده بود، در این سیستم ثبت نشده است. با این شرایط در عمل فقط می‌توانیم روی اعزام گردشگران داخلی به قطر حساب کنیم، اما همین بخش هم با محدودیت‌های زیادی روبه‌رو است.

کشورهای حوزه خلیج‌فارس برای جام جهانی ۲۰۲۲ چه اقداماتی انجام دادند؟

بسیاری از کشورهای حوزه خلیج‌فارس با سرمایه‌گذاری اقتصادی و تبلیغاتی نیز سعی کردند با جذب گردشگران جام جهانی علاوه بر کسب سودهای هنگفت اقتصادی، هرچه بیشتر خود را به جهانیان معرفی و از تور جام جهانی زیان‌های دوران شیوع کرونا را جبران کنند. جام جهانی فضایی است که ورزش، تماشاگر، گردشگر و اقتصاد با هم گره می‌خورند.

بلیت‌های جام جهانی به ایران ارسال شده است؟

برخی آژانس‌هایی که ادعا می‌کنند بلیت بازی‌ها را دارند، این‌گونه نیست. کشور قطر فعلا برای ما بلیت جام جهانی نفرستاده است و گفته باید بلیت‌ها را در همان جا تحویل بگیرند. کمی پیش، بلیت‌های فله‌ای و بی‌نام و نشان توسط قطر ارسال شد در صورتی‌که باید در این بلیت‌ها شماره پاسپورت، اسم، تاریخ حضور و شماره صندلی ذکر شده باشد و به همین علت این بلیت‌ها از اعتبار ساقط شد.

این اظهارات در حالی بیان می‌شود که امیرحسین حسینی، دبیر کارگروه بلیت جام جهانی ۲۰۲۲ قطر ۱۴ آبان درباره اختصاص بلیت‌ها به سرگروهان در استان‌های گوناگون گفت: به دنبال دریافت بلیت‌های مردم ایران فیفا و ورود آن به کشور، فرآیند تقسیم‌بندی بلیت‌ها شروع شد و طی هفته گذشته و با تلاش شبانه‌روزی همکاران من در فدراسیون، کار تقسیم‌بندی بلیت‌ها در حال اتمام است و از امروز بلیت‌های مربوط به استان تهران، البرز، قم، قزوین و سمنان با مرکزیت تهران در مرکز ملی فوتبال ایران به مدت ۴ روز در حال توزیع خواهد بود.

آیا قطر در این فرصت‌سوزی مقصر است؟

متاسفانه قطر هیچ امکانی را برای ایران فراهم نکرد. به‌عنوان مثال، غرفه‌هایی تجاری برای فروش محصولات صنایع‌دستی چند روز پیش از ایران گرفته شد. قطر از ابتدا اعلام کرده بود که این غرفه‌ها تنها برای ارائه محصولات است و حق فروش نداریم. قرار بر این بود که با برگزاری نمایشگاهی همزمان با جام جهانی در قطر شرکت‌هایی که علاقه‌مند هستند در این نمایشگاه مشارکت داشته و به فروش محصولات خود بپردازند. هر چند از روز اول، قطر هیچ امکاناتی برای شرکت در جام جهانی به ایران نداد و خوش‌خیالی بیش بود.

ماجرای راه‌اندازی کشتی کروز ایران به ساحل دوحه برای انتقال مسافران جام جهانی فوتبال به کجا رسید؟

با وجود اقداماتی که برای انتقال تماشاگران ایرانی در ایام بازی‌های جام‌جهانی انجام شده بود، قطر در واپسین روزهای نزدیک به شروع بازی‌ها اعلام کرد نمی‌تواند امکان انتقال زمینی مسافر را از سایر بنادر این کشور به دوحه فراهم کند و به همین خاطر نتوانستیم در این ایام کشتی‌ها را برای انتقال تماشاگران آماده کنیم. علاوه بر موانعی که مسئولان قطری برای ورود کروز ایران به ساحل این کشور ایجاد کرده‌اند، مشکلات تامین سوخت یارانه‌ای شناورهای مسافربری و همچنین برخی ناهماهنگی‌ها از دیگر دلایل شکست گردشگری فرامرزی در آستانه برگزاری گران‌ترین جام جهانی فوتبال بوده است. هر چند به عقیده برخی از فعالان این حوزه، ظرفیت پهلوگیری کشتی کروز در خلیج‌فارس برای ما فراهم نبود.

تداوم فیلترینگ و محدودیت‌های اینترنت چه تاثیری بر صنعت گردشگری گذاشته است؟

صنعت گردشگری، صنعتی فراگیر و میان‌بخشی است و از آنجاکه به‌شدت به تبلیغات و معرفی جاذبه‌های گوناگون گردشگری، صنایع‌دستی و... وابسته است در جریان محدودیت‌های اینترنت، آسیب زیادی متحمل شده است. به هرحال، بخش بزرگی از تعاملات فعالان حوزه گردشگری و صنایع مرتبط با آن از جمله تبلیغات، هنر، ورزش و... در دو پلتفرم واتس‌آپ و به‌ویژه اینستاگرام در جریان بود. فعالان این حوزه، بعد از فیلترینگ تلگرام به این دو اپلیکیشن رجوع کرده و در این سال‌ها، خودشان را با این شرایط وفق داده بودند، اما متاسفانه باز هم با اعمال محدودیت‌های جدید، کسب‌وکار آنها با تهدید جدی مواجه شده است.

سخن پایانی

دولت سیزدهم در فهرست شعارهای خود، صنعت گردشگری را نیز از قلم نینداخت. به نظر می‌رسد این روزها بازار شعار و وعده بدون برنامه‌ریزی رکن اصلی دولت شده و آثار آن یک به یک نمایان می‌شود. وعده‌های پر آب‌وتاب مسئولان دولت آقای رئیسی برای جام جهانی، حسابی دل فعالان صنعت گردشگری را خوش کرده بود و اکنون با رسیدن به زمان برگزاری جام جهانی و فرصت‌سوزی دوباره، داغی بر دل صنعت گردشگری نشست. باز هم با جمله‌ای آشنا از سوی آقایان مواجه می‌شویم «متاسفانه فرصت‌سوزی کردیم» جمله‌ای تکراری و کلیشه‌ای که راه نجاتی برای فرار از پاسخگویی است. با این حال، دیگر گفتن دردی دوا نمی‌کند و ایران با این همه زیبایی و جاذبه‌های گردشگری از نگاه گردشگران غافل ماند.