سیاست‌های کلی برنامه هفتم توسعه در ۷ سرفصل از سوی رهبر معظم انقلاب ابلاغ شد. «افزایش شتاب پیشرفت، نوآوری علمی و فناوری و تجاری‌سازی آنها» یکی از بخش‌هایی بود که در این برنامه موردتاکید قرار گرفته است. تجاری‌سازی دانش‌های نوین فناوری که از سوی شرکت‌ها و مراکز علمی نوپا تحقیق و ارائه می‌شود، کمک زیادی به پیشرفت و توسعه صنعتی می‌کند و در نهایت منجر به رشد اقتصادی خواهد شد. یکی از گلایه‌هایی که صنعتگران نسبت به پروژه‌های تکنولوژیکی از سوی شرکت‌های فعال در این حوزه دارند، این است که این فناوری‌ها در حد نمونه‌سازی باقیمانده و قابلیت تجاری‌سازی ندارند. در این میان، پژوهشگران جوان تاکید دارند به‌دلیل کمبود سرمایه این تجاری‌سازی باید با سرمایه‌گذاری صنعتگران به انجام برسد.

آیا با تاکیدی که رهبر معظم انقلاب نسبت به تجاری‌سازی فناوری و دانش فنی دارند، این هدف عملیاتی خواهد شد و زمینه توسعه و رشد صنعتی و اقتصادی را فراهم می‌آورد؟

آرمان خالقی، عضو هیات‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران در این‌باره به صمت گفت: فناوری باید در چند لایه دیده شود؛ بخشی سبک و سهل‌الوصول‌تر بوده و بعضی دیگر پیشران، پیشتاز و البته چند لایه است. بخش دوم به سرمایه‌گذاری سنگینی نیاز دارد و کسانی که به‌دنبال این فناوری هستند برای تجاری‌سازی آن باید هزینه زیادی کرده تا محصولی فناوری شده و به بازار عرضه شود.

وی افزود: کشور در حوزه فناوری با چالش‌هایی مواجه است و حتی در بخش فناوری‌های ساده‌تر نیز نتوانسته خوش بدرخشد.

او ادامه داد: نخست باید دانش فنی را در اختیار داشته باشیم تا در ادامه، تجاری‌سازی فناوری‌ها ممکن شود. البته تکنولوژی موردنظر باید قابلیت تجاری‌سازی را هم داشته باشد. طبیعی است اگر به‌دنبال دانش در صنعت هستیم باید این دانش، تمام مسائل تولید را حل کند؛ بنابراین باید هدفمند حرکت کنیم تا دانش فنی که در این راستا تولید می‌شود، بتواند بخشی از مشکلات را برای همیشه حل‌وفصل کند.

دانشگاه، مرکز زایش دانش

خالقی در ادامه سخنان خود خاطرنشان کرد: در ادامه باید دید آیا دانشگاه‌های کشور که مرکز خلق دانش هستند بر همین مبنا حرکت می‌کنند یا عملکرد تئوری و تحقیقاتی صرف دارند؟ آیا این نگاه حاکم است یا اساتید تلاش می‌کنند رتبه علمی داشته باشند و نمایش در این بخش‌هاست؟ آیا حل مسئله به‌عنوان دغدغه دیده می‌شود؟

او گفت: به نظر می‌رسد در این بخش خیلی خوب عمل نکرده‌ایم، در حالی که دانشگاه مرکز زایش فناوری و خلق دانش است.

وی با بیان اینکه نباید فراموش کنیم فناوری مبتنی بر دانش است، اضافه کرد: حرکت بر مدار درست باید با اصلاح در این بخش انجام شود. نگاه در دانشگاه‌ باید تغییر کند تا بتوانیم به فناوری‌هایی برسیم تا بتوان محصولاتی باکیفیت‌تر، قیمت پایین‌تر و البته نوین و مشتری‌پسند تولید کرد تا در بازارهای جهانی سهم ویژه‌ای داشته باشد. به‌این ترتیب، زمینه رشد اقتصادی هم فراهم می‌شود.

او با تاکید بر اینکه این فناوری باید در حد و توان تولیدکننده داخلی باشد تا بتواند آن را به‌کار بگیرد، گفت: به‌طور قطع، تجاری‌سازی فناوری تاثیر زیادی در بهبود وضعیت تولید دارد، به شرط اینکه زنجیره اصلاح شود و بتواند نیاز جدیدی از بازار را رفع کند.

چالش کپی‌کاری

این عضو هیات‌مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت در ادامه سخنانش به نکته‌ای دیگر اشاره کرد و گفت: در حوزه تولید دانش و تجاری‌سازی فناوری تا زمانی‌که از شرکت‌های پیشتاز و پیشران کشور صیانت و حفاظت نکنیم که فناوری نو را به‌کار می‌گیرند و اصل مالکیت سرمایه و حمایت از اختراعات، اکتشافات و نوآوری‌ها به‌طور عملی و با قدرت کامل در جامعه عملیاتی نکنیم، موفقیت حداقلی خواهیم داشت، زیرا فردی هزینه می‌کند و نوآوری نوین را به‌کار می‌گیرد، اما دیگری کپی‌کاری کرده و با مشابه‌سازی، زیرپله‌ای تولید می‌کند. اگر راحت‌تر بگوییم مهندسی معکوس شده و افراد مشابه محصولی که سرمایه‌گذار واقعی برای آن هزینه بسیار باریسک بالا کرده، تولید می‌کنند، چون سرمایه‌گذاری نداشته، زیرپله‌ای و با کپی‌کاری پیش‌رفته، قیمتش پایین‌تر بوده و به‌راحتی بخش زیادی از بازار را ازآن خودش می‌کند.

او تاکید کرد: این مسائل سبب عدم‌ثبات در حوزه فناوری و سرمایه‌گذاری برای طراحی و تجاری‌سازی ایده‌ها در کشور شده است.

به‌رسمیت شناختن مالکیت معنوی

خالقی درباره چشم‌انداز تجاری‌سازی فناوری در کشور عنوان کرد: در حال‌حاضر به اهمیت موضوع پی برده‌ و روی موضوع تمرکز کرده‌اند. پیش‌تر این توجه هم وجود نداشت. حداقل اینکه در حال‌حاضر شعار آن را می‌دهیم؛ بنابراین احتمال برنامه‌ریزی‌هایی هم در ادامه این شعار وجود دارد. به‌عنوان مثال در آیین‌نامه‌ای که به‌تازگی در حوزه صنایع دانش‌بنیان از سوی دولت ابلاغ شده، در حوزه خطرپذیری این بخش و حمایت از آنها، چند مسئله حل شده
است.

 سال‌ها حرف آن زده می‌شد، اما لاینحل باقیمانده بود. در این آیین‌نامه، ارزش‌گذاری مالکیت سرمایه معنوی موردتاکید قرار گرفته؛ بنابراین باید مالکیت‌های نامشهود به رسمیت شناخته شوند و برای آنها ارزش‌گذاری شود. این مسئله سال‌ها محل بحث بود و با ابلاغ این آیین‌نامه قرار است مالکیت معنوی به رسمیت شناخته شده و مرجع داشته باشد.

او گفت: این موضوع مهمی است که روی مالکیت معنوی بتوان ارزش‌گذاری کرد و سرمایه‌گذاری در کالاهای نامشهود را به رسمیت شناخت. این موضوع سال‌ها محل بحث بود که قرار است تعیین‌تکلیف شود. تا این مسائل حل نشوند نمی‌توان به‌طوری جدی به حوزه فناوری و تجاری‌سازی آن ورود کرد، زیرا به‌راحتی با وجود سرمایه‌گذاری سنگین از سوی دیگری بدون ریسک و هزینه، کپی می‌شود.

او افزود: اگر مالکیت معنوی به رسمیت شناخته شود در حوزه تسهیلات برای تجاری‌سازی هم مسائل تا حدودی حل می‌شود، زیرا در حال‌حاضر برای آنچه در ذهن افراد خلاق وجود دارد، بانک تسهیلات نمی‌پردازد. حتی ارزش‌گذاری مالکیت معنوی این ریسک را برای سرمایه‌گذار کمتر می‌کند. اینکه ایده از فردی باشد و دیگری تامین مالی آن را برعهده بگیرد،کمک زیادی به تجاری‌سازی ایده‌های فناورانه می‌کند.

صنعت جهان، کجا ایستاده است

در ادامه حسنعلی ازگلی  از کارشناسان حوزه فناوری صنعتی درباره چگونگی تجاری‌سازی فناوری‌ها و کمک به صنعت در برنامه توسعه هفتم به صمت گفت: تجاری‌سازی فناوری وابسته به عمق آن در مراکز دانشگاهی و پژوهشی هر کشوری و حتی در بخش تحقیق و توسعه (R&D) شرکت‌های بزرگ است. طبیعی است برنامه‌ای منسجم و بلند‌مدت می‌طلبد در برنامه‌ای کوتاه‌مدت و مقطعی این مهم عملیاتی نمی‌شود.

وی افزود: ممکن است محصول یا خدماتی در بازدهی کوتاه موردنیاز کشور باشد شرکت یا شرکت‌هایی یا مجموعه‌های صنعتی نسبت به تولید کالا اقدام کنند، اما در بلندمدت به ارتقای سطح فناوری آن توجه کافی نشود. در کشورهای صنعتی این‌گونه نیست. در کشورهای صنعتی مراکزی وجود دارند که نیازمندی‌های فناوری‌ها به آنجا ارجاع می‌شود که خود محلی برای تولید کالا و خدمات نیستند، اما مراکزی هستند که شرکت‌های بزرگ سفارش‌های خود را به شرکت‌های خردتر مانند استارت‌آپ‌های فعال در این مراکز که ذهن خلاقی دارند، ارجاع می‌دهند و به‌این ترتیب برای این نیازمندی‌ها راه‌حل پیدا می‌شود.

این کارشناس حوزه فناوری صنعتی گفت: درخواست ارتقای فناوری از سمت صنعت ارائه‌شده و در این مراکز به‌طور رقابتی و نه انحصاری نسبت به آن اقدام می‌شود. این چرخه پرتکرار طی سال‌ها ادامه داشته و حیات ارتقای فناوری کاملا با نیازمندی‌هایی که از سوی صنعت و جامعه به طور دائم اعلام می‌شود، رخ می‌دهد؛ تقاضاهایی که همراه با سرمایه به این مراکز سرازیر می‌شوند. در غیر این صورت، این مراکز نمی‌توانند  به‌طور مستمر زاینده باشد و برای تجاری‌سازی فناوری راه‌حل پیدا کنند.

ازگلی با بیان اینکه در محصولات کاربردی پراکنده در بازارهای جهانی، این روند کاملا محسوس است، اضافه کرد: به‌عنوان مثال در برندهای موبایل هر چند ماه یک‌بار شاهد ارتقای فناوری هستیم؛ اینکه بالاترین ترنورهای مالی جهان در این برندها اتفاق می‌افتد، کاملا بسته به تقاضاهایی دارد که از سوی شرکت‌های صنعتی به این مراکز ویژه علمی ارسال می‌شود.

تضمین کاری

ازگلی در ادامه سخنان خود عنوان کرد: برندهای جهانی در سراسر دنیا، شرکت‌های استارت‌آپ و دانش‌بنیانی دارند که برای تجاری کردن محصولات‌شان به‌لحاظ فناوری به آنها وابسته هستند، پس حیات آنها تضمین شده و فعالیت‌شان ادامه‌دار خواهد بود.

این کارشناس حوزه صنعت تصریح کرد: اگر ارتقای فناوری خودروهای الکترونیکی در شرکت‌های بزرگ خودروساز دنبال ‌شود، به این مراکز فناوری وابسته است و به‌طور قطع، پشت آن برنامه توسعه‌ای بلندمدتی هم وجود دارد.

برنامه‌ریزی بدون تلاش

برنامه‌های توسعه‌ای بلندمدت کشورها بر چه اهدافی متمرکز شده است؟ ازگلی در این‌باره اظهار کرد: در برنامه سوم توسعه کشور که دست‌کم ۲۰ سال از پایان آن گذشته، آمده بود تا پایان برنامه باید ۵ هزار مگاوات برق از انرژی تجدیدپذیر تولید
 شود.  امروز پس از گذشت سال‌ها هنوز به نیمی از این عدد هم نرسیده‌ایم. این در حالی است که هدف ۵ هزار مگاوات در تمام برنامه‌های توسعه‌ای بعدی هم تکرار شده است.

این کارشناس حوزه فناوری صنعتی یادآور شد: به این امر مهم دست پیدا نکردیم، چون در راستای آن تلاشی
 نمی‌شد.

همین موضوع را اگر در کشور همسایه دنبال کنیم، رشد استفاده از منابع تجدیدپذیر با شاخص‌های کشورهای پیشرو دنیا مانند چین، امریکا، انگلیس، آلمان و... قابل رقابت است؛ بنابراین صرف برنامه داشتن کافی نیست و در این میان، متعهد بودن به برنامه، اعلام نیاز کردن و خوراک دادن برای زنده ماندن واحدهای فناور نیاز است تا هدف تجاری‌سازی فناوری و توسعه صنعت کشور محقق
 شود.

سخن پایانی

بنابر این گزارش، یکی از راهکارهایی که می‌تواند منجربه تجاری‌سازی فناوری شده و به کمک صنعت آید، به رسمیت شناختن حق مالکیت معنوی و صیانت از ایده‌هاست. البته وجود مجموعه‌ای به‌عنوان مسئول این امر نیز ضرورت دارد، مانند آنچه در کشورهای صنعتی برای برندهای معروف شاهد آن هستیم. امروز تغییر محصولات به‌لحاظ فناوری در کوتاه‌مدت رخ می‌دهد، چون نیازمندی‌ها به این مجموعه‌های فناور که از شرکت‌های خرد استارت‌آپی تشکیل شده، سفارش‌گذاری و ارجاع می‌شود؛ بنابراین اگر برنامه‌ای توسعه‌ای تعریف می‌شود باید برای تحقق آن هم تلاش شود.