آلومینیوم به‌عنوان یکی از فلزات استراتژیک، نقش مهمی در رشد صنایع پایین‌دستی نظیر خودروسازی، هوافضا، ساختمان، بسته‌بندی و تجهیزات الکترونیک دارد و از این‌رو توسعه این صنعت طی سالیان اخیر در دستور کار جوامع مختلف قرار گرفته است. صنعت آلومینیوم در ایران به‌عنوان یکی از کشورهای مطرح معدنی و فلزی جهان نیز روند روبه‌رشدی را به ویژه طی یکی، دو دهه اخیر طی کرده است و تولیدکنندگان شمش آلومینیوم به پیشرفت‌های درخورتوجهی در این سال‌ها دست یافته‌اند. طبق جدیدترین آمار اعلام‌شده توسط سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع‌معدنی ایران (ایمیدرو)، 4 اسملتر آلومینیومی کشور طی پنج‌ماهه نخست سال ۱۴۰۴، موفق به تولید ۲۵۱ هزار و ۴۷۷ تن شمش آلومینیوم شدند.

در حال‌ حاضر ایران از جایگاه قابل‌توجهی در سطح منطقه برخوردار است و مصرف سرانه آلومینیوم در کشور ما نسبت به میانگین جهانی پایین‌تر بوده که نشان‌دهنده ظرفیت رشد تقاضا در صنایع داخلی است. از طرفی، کشورهای همسایه ایران (حاشیه خلیج‌فارس مانند بحرین و امارات) از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان آلومینیوم جهان به‌شمار می‌آیند و بخش عمده تولیدات خود را به صادرات اختصاص داده‌اند. این کشورها به‌دلیل دسترسی به انرژی ارزان، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و همچنین نبود شرایط تحریمی، از مزیت رقابتی بالاتری نسبت به ایران برخوردارند. با این حال، ایران به‌دلیل موقعیت جغرافیایی، بازار مصرف داخلی بزرگ و دسترسی به کشورهای آسیای میانه می‌تواند در آینده جایگاه ویژه‌ای کسب کند.

باتوجه به اهمیت و کاربرد فراوان صنعت آلومنیوم در بخش‌های مختلف، دستیابی به تولید ۱.۵میلیون تن آلومینیوم در برنامه هفتم توسعه ایران برنامه‌ریزی شده؛ هدفی که تحقق آن، نیازمند بررسی ظرفیت‌های موجود، رفع موانع و اتخاذ راهکارهای اصولی است. به‌عبارتی، در این مسیر یک‌سری بایدها و نبایدهایی وجود دارد که اجرای آنها باید در دستور کار فعالان این صنعت و متولیان امر قرار بگیرد.

از آنجایی که فرآیند تولید آلومینیوم انرژی‌بر است و بدون دسترسی مطمئن به برق و گاز، تحقق ظرفیت تولید (ظرفیت فعلی تولید در ۴ کارخانه بزرگ آلومینیومی کشور حدود ۸۰۰ هزار تن است) امکان‌پذیر نیست، بر همین اساس سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های برق تجدیدپذیر، گازسوز و سیکل ترکیبی امری کاملا ضروری به نظر می‌رسد «تامین پایدار انرژی». از طرفی، توسعه معادن بوکسیت، پالایشگاه آلومینا و صنایع پایین‌دستی باید همزمان با افزایش تولید شمش صورت گیرد تا از خام‌فروشی جلوگیری شود «سرمایه‌گذاری در زنجیره ارزش». در این بین، همکاری با شرکت‌های بین‌المللی برای بهره‌گیری از فناوری‌های نوین کاهش مصرف انرژی، ارتقای کیفیت محصول و افزایش بهره‌وری ضرورت دارد؛ هرچند که تحقق این مهم با توجه به شرایط تحریمی سخت و دشوار به نظر می‌رسد «انتقال فناوری و نوسازی تجهیزات».

باتوجه به مواردی که در بالا به آنها اشاره شد، باید توجه داشت که ذخایر بوکسیت ایران محدود است و عدم‌تنوع‌بخشی به منابع وارداتی می‌تواند تولید را در معرض ریسک قرار دهد. بر همین اساس نباید بیش از حد به منابع داخلی بوکسیت متکی بود. همچنین باتوجه به اینکه تمرکز صرف بر افزایش تولید شمش بدون توسعه صنایع تبدیلی، منجر به اشباع بازار داخلی و کاهش ارزش‌افزوده خواهد شد، از این‌رو نباید از صنایع پایین‌دستی زنجیره آلومینیوم غافل شد.

مسئله حائزاهمیت دیگر اینکه هم‌اکنون فرصت‌های مناسبی پیش‌روی ایران برای توسعه صنعت آلومینیوم قرار دارد؛ به‌گونه‌ای‌که بازار آسیای میانه و کشورهای همسایه به‌دلیل فقدان تولیدکنندگان بزرگ، مقصد مناسبی برای صادرات محسوب می‌شود، همچنین از یک‌سو، توسعه صنایع پایین‌دستی می‌تواند امکان رقابت با تولیدکنندگان حوزه خلیج‌فارس را افزایش دهد و از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری مشترک با کشورهای خارجی می‌تواند به انتقال فناوری و جذب سرمایه منجر شود؛ اگرچه در این مسیر برخی مسائل نیز فعالان صنعت آلومینیوم کشور را تهدید می‌کند که از جمله آنها می‌توان به تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های بانکی (که صادرات را دشوار می‌سازند)، رقابت شدید با تولیدکنندگان خلیج‌فارس (که هزینه تولید پایین‌تری دارند) و مشکلات زیرساختی در حمل‌ونقل و تامین مواد اولیه اشاره کرد.

در پایان می‌توان گفت؛ در صورتی که حمایت‌های لازم از سوی دولت و سازمان‌های مربوطه از اسملترهای آلومینیومی کشور صورت پذیرد و مجموعه‌ای از اقدامات واقع‌بینانه (که پیش‌تر به آنها اشاره شد) در راستای تحقق تولید ۱.۵ میلیون تن آلومینیوم در برنامه هفتم توسعه انجام شود، ایران تا افق ۱۴۰۹ به یک بازیگر موثر در بازارهای منطقه‌ای و جهانی تبدیل خواهد شد.