درس‌هایی برای ایران
محمد لاهوتی ـ رئیس کمیسیون توسعه صادرات اتاق ایران
گروه ویژه اقدام مالی (FATF) در سال ۱۹۸۹ با هدف مقابله با پولشویی و تامین مالی تروریسم تاسیس شد. از آن زمان تاکنون، تقریبا همه کشورهای جهان به این نهاد بین‌المللی پیوسته یا خود را با استانداردهای آن منطبق کرده‌اند. امروز، بیش از ۲۰۰ کشور و حوزه قضایی، به‌طورمستقیم یا از طریق گروه‌های منطقه‌ای همکار، با FATF همکاری دارند. اما چرا این نهاد تا این حد موردپذیرش جهانی قرار گرفته است و کشورها چه منافعی از عضویت در آن کسب کرده‌اند؟
نخستین دلیل روشن است؛ بدون شفافیت مالی، نه‌تنها اعتماد جهانی نسبت به یک کشور کاهش می‌یابد، بلکه زیرساخت‌های اقتصادی آن نیز در معرض آسیب‌های داخلی قرار می‌گیرد. کشورهایی مانند ترکیه، امارات، عربستان‌سعودی، روسیه، چین، هند، برزیل، افریقای‌جنوبی، آرژانتین و حتی برخی دولت‌های درگیر بحران مانند عراق، افغانستان، پاکستان و لبنان نیز به عضویت این نهاد درآمده‌اند یا با آن همکاری می‌کنند.
ترکیه با آنکه در مقاطعی به‌دلیل ضعف در اجرای برخی مقررات FATF در «لیست خاکستری» قرار گرفت، اما با اصلاح قوانین و تقویت نظام مالی خود، توانست روابط بانکی‌اش را با اروپا و سایر کشورها حفظ کند. امارات‌متحده‌عربی که خود را به‌عنوان مرکز مالی منطقه معرفی کرده، برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی، خود را با الزامات FATF همسو کرده است تا اعتماد جهانی را جلب کند. عربستان‌سعودی نیز برای آماده‌سازی اقتصاد خود برای دوران پس از نفت، به عضویت کامل FATF درآمده است.
چین و روسیه باوجود رقابت با غرب، به این نهاد پیوسته‌اند، زیرا بدون حضور در سازکارهای بین‌المللی مالی، دستیابی به بانک‌ها، بازارها و منابع سرمایه‌گذاری جهانی عملا ممکن نیست. حتی کشورهایی که از نظر سیاسی موردانتقاد قرار می‌گیرند، در عمل پذیرفته‌اند که اقتصاد جهانی بدون رعایت قواعد شفافیت مالی، نمی‌تواند قابل‌اطمینان و پایدار باشد.
تجربه بسیاری از کشورها نشان داده که پذیرش استانداردهای FATF نه‌تنها یک الزام فنی و حقوقی است، بلکه راهی برای توسعه اقتصادی، جذب سرمایه‌گذاری، مبارزه با فساد و افزایش اعتماد در نظام مالی است. کشورهایی که الزامات این نهاد را پذیرفته‌اند، توانسته‌اند نظام بانکی خود را اصلاح کنند، شفافیت مالی را افزایش دهند و در تعاملات اقتصادی جهانی جایگاه بهتری به‌دست آورند.
البته طی این سال‌ها، ایران با عضویت در گروه‌های مختلف و امضای موافقت‌نامه‌های مختلف سعی کرد تا از آثار مخرب قرارگیری ایران در لیست سیاه FATF جلوگیری کند، هرچند از دیدگاه بسیاری از فعالان اقتصادی و تجاری تا زمانی که ایران از این لیست سیاه خارج نشود، هیچ‌یک از این عضویت‌ها و موافقت‌نامه‌ها تاثیرگذار نخواهد بود.
حتی عدم‌پذیرش FATF می‌تواند در برقراری تجارت آزاد با اوراسیا نیز مانع ایجاد کند. حتی کشورهایی مثل روسیه و چین که شرکای تجاری ما هستند، به‌دلیل قرار گرفتن ایران در لیست سیاه FATF نمی‌توانند با ما مستقیم و از طریق روابط بانکی تجارت را ادامه دهند. این موضوع باید زودتر تعیین‌تکلیف شود.
نکته قابل‌تامل دیگر اینکه باید تحریم را از FATF جدا کرد. به این معنا که بخشی تحریم‌ها بین‌المللی و بخشی هم یک‌جانبه از طرف امریکا است. در این بین کشورهایی هستند که بدون وابستگی به امریکا با ایران تجارت می‌کنند و نپیوستن به FATF مانع از گسترش تجارت آنها با ایران می‌شود. اگر دولت موفق به حل این مسئله شود، تجارت با کشورهایی از جمله روسیه و چین نیز رشد چشمگیر خواهد داشت. در واقع راهکار رفع مشکلات اقتصادی در کوتاه‌مدت، رفع مشکلات FATF است تا به این وسیله بتوانیم با کمترین هزینه، مراودات مالی خود را انجام دهیم. از سوی دیگر نیز، جرایم سنگینی برای دور زدن این قوانین وجود دارد که مانع همکاری بانک‌های خارجی با بانک‌های کشور ایران می‌شود. این مسئله با گذر زمان حل نمی‌شود، باید تصمیم درستی گرفت تا اقتصاد نابود نشود.
بنابراین می‌توان گفت؛ مهم‌ترین موضوع برای اقتصاد ایران، فراهم شدن امکان مراودات پولی یا همان خروج از لیست سیاه FATF است که مسئولان باید این شرایط را فراهم کنند.
