تولید صادراتمحور در پیچ موانع
سیدمجتبی رضوی، نایبرئیس خانه صنعت، معدن و تجارت ایران
همواره صحبت از حمایت از تولید و تلاش برای فراهمشدن تولید صادراتمحور است اما درنهایت آنچه شاهد آن هستیم موانع بیشماری است که در این مسیر وجود دارد. مهمترین و اولین مشکلی که در مسیر صادرات وجود دارد به روابط بینالملل و نقل و انتقالات مالی برمیگردد. در این شرایط، انگیزه برای صادرات کمرنگ میشود و بهطبع میزان آن هم کاهش خواهد داشت. محدودیت ارتباط با کشورهای دیگر و بهویژه کشورهای تاثیرگذار در اقتصاد جهان، بازاریابی را سخت و محدود کرده و از توان صادراتی کشور میکاهد. از سوی دیگر، بنیان اقتصادی دولتهای ما متمرکز بر صادرات نیست و علاوه بر این برخلاف شعارها، حمایت قابلتوجه و تاثیرگذاری هم از صادرکننده و تولیدکننده نمیشود. ما فرصتها و بازارهای زیادی را از دست دادهایم. در گذشته تعدادی از کشورهای تازه استقلالیافته شوروی سابق میتوانستند بازار مناسبی برای صادرات محصولات ما باشند. هرچند در ابتدای استقلال این کشورها و فروپاشی شوروی، وارد این بازارها شدیم و اهداف صادراتی برای این تعاملات داشتیم، اما متاسفانه بعد از مدتی بهواسطه افت کیفیت محصولات، بسیاری از این بازارها را از دست دادیم و به سرعت کشورهایی مانند کره در این بازارها جایگزین ما شدند.
در گام اول، تولید صادراتمحور، با ایجاد انگیزه در تولیدکننده محقق خواهد شد. تولیدکنندگان باید با انگیزه و تلاش بیشتری به سمت بهبود کیفیت محصولات خود حرکت کنند تا بتوانند در بازارهای صادراتی رقابت مناسبی داشته باشند. در این راستا نخست باید یک بازار و کریدور صادراتی مشخص داشته باشیم تا تولیدکننده زمینه را فراهم دیده، بتواند برنامهریزی دقیق و مناسبی داشته باشد و تمام توان و تلاش خود را برای تولید صادراتمحور بهکار گیرد.نداشتن تعاملات بینالمللی در کنار عدمحمایت از تولیدکننده و صادرکننده، ردپای صادرات را در اقتصاد ما کمرنگ کرده است. متاسفانه در این بخش، شرایط مناسبی نداریم. اگرچه در حال حاضر کریدورهای تجاری خوبی در اختیار داریم، اما متاثر از سیاستگذاری و برنامهریزیهای نامناسب در حال از دست دادن این ظرفیتهای صادراتی هستیم. با اینکه وضعیت صادرات ما مناسب نیست و به محاق رفته در مقابل کار خاصی هم برای رهایی این بخش از موانع و مشکلاتی که دارد، هم انجام نمیدهیم. تولید باکیفیت بهطور کلی چند مولفه مهم دارد که عبارتند از دسترسی به فناوری روز، تجهیزات و ماشینآلات مناسب و نیروی انسانی متخصص. در بخش فناوریهای روز و دسترسی به ماشینآلات و تجهیزات با توجه به تحریمها و شرایط سیاسی کشور عقب ماندهایم. شاید در این بین برخی تولیدکنندگان موفق به بروزرسانی فناوری و ماشینآلات شده باشند، اما در حال حاضر این امکان در سطح کلان برای صنعت و تولید ما فراهم نیست. ما در بحث صادرات، برنامه کلان و زیرساختهای لازم را در اختیار نداریم. علاوه بر اینکه به فناوری و تجهیزات روز دسترسی نداریم، راهها و بنادر موجود هم کارآیی و کارکرد مناسبی ندارند، در این شرایط به طبع وضعیت صادرات و پیش از آن، تولید صادراتمحور قابلقبول و در راستای رشد و توسعه اقتصاد کشور نخواهد بود.
در حالی در بروزرسانی تجهیزات تولید بهواسطه تحریمها و نبود تعاملات جهانی در شرایط سختی هستیم و معدود تولیدکنندگانی که با دور زدن تحریمها اقدام به ورود ماشینآلات و تجهیزات موردنیازشان میکنند هم گرفتار دستورالعملها و بخشنامههای دولتی میشوند، که این روند ضمن اینکه قابلتامل است در شرایط کنونی پذیرفتنی نیست. در شرایطی که سرمایهگذاری منفی بوده و استهلاک بر میزان سرمایه چیره شده، شاهد ممنوعیت واردات ماشینآلات و تجهیزات صنعتی هستیم. در این شرایط قطعا انگیزهای برای صادرات و تولید رقابتپذیر باقی نمیماند.
در این میان میتوان با اقداماتی به تولیدصادراتمحور کمک کرد. برداشتن قانون رفع تعهد ارزی بیشترین کمک دولت به تولیدکنندگان است، چراکه این موضوع بیشترین مشکل را برای ما ایجاد کرده است. در حالی تولیدکننده باید ارز حاصل از صادرات را بر مبنای نرخی که دولت تعیین کرده، رفع تعهد کند که هزینه تولیدکننده بر مبنای ارز آزاد است. این موضوع میتواند نخستین گام و مهمترین اقدام دولت در راستای حمایت از تولید صادراتمحور باشد. در گام دوم دولت میتواند از توان و ظرفیت تمام بخشهای اقتصاد و نهادها و سازمانهای کشور وبهطور کلی، شاکله کشور برای افزایش توان صادراتی کشور بهره بگیرد. بسیج تمام بخشهای مفید در مسیر توسعه صادرات میتواند نقش تعیینکنندهای در رشد اقتصاد ما داشته باشد. پیشقراول این حرکت وزارت صمت است و در ادامه وزارتخانههای اقتصادی و نهادهای دیگر باید در راستای تحقق این هدف به صف شوند و هریک نقشی در مسیر حرکت به سمت تولید صادراتمحور و صادرات گسترده داشته باشند. در گام بعدی، شناسایی کالاهای صادراتی مطرح است. در حال حاضر در شناسایی کالاهای صادراتی دچار مشکلاتی هستیم. موضوع مهم دیگر به بنگاههای تولیدی بر میگردد. واحدهای تولیدی ما باید اقدام به افزایش توان نیروی انسانی و توان مالی کنند. داشتن نیروی انسانی ماهر و سرمایه در گردش کافی یکی از مهمترین گامها برای تحقق تولید باکیفیت و صادراتمحور است. صادرات در حجم و ارزش بالا بیش از هر چیزی نیازمند همت و عزم ملی است و همکاری بین نهادها و بخشهای گوناگون اقتصاد را میطلبد. در بخش دولتی رایزنهای اقتصادی توانمند و با دانش اقتصادی کامل وکافی میتوانند نقش بسیار پررنگی در ایجاد و حفظ بازارهای صادراتی ایفا کنند. دولت در این بخش میتواند از نظرات بخش خصوصی برای انتخاب رایزنهای اقتصادی بهره بگیرد تا افراد توانمند و متخصصی انتخاب شوند و باری از دوش اقتصاد کشور بردارند. ضمن اینکه رایزنها واسطه بین واحدهای صنعتی و صادراتی داخلی و بازارها و واحدهای بینالمللی هستند و انتخاب آنها از بین بدنه صنعت و تولید میتواند اتفاقهای خوبی را رقم بزند. هرگونه ضعف در انتخاب رایزنهای اقتصادی، خود یک مانع در مسیر صادرات است و وجود آنها کمکی به اقتصاد کشور نخواهد کرد.