اسقاط بدون قاعده و قانون، کارساز نیست
عباس مجیدی‌نژاد-کارشناس حوزه معاینه فنی خودرو
شواهد حاکی از این است که در حال حاضر طرح اسقاط خودروهای فرسوده با وجود اهمیتی که دارد به‌نوعی به فراموشی سپرده شده است. برنامه‌هایی هم که در این زمینه در دست اقدام قرار می‌گیرند، چندان تاثیر قابل‌توجهی بر جمع‌آوری خودروهای فرسوده از سطح شهرها و به‌ویژه کلانشهرهای کشور ندارند. برنامه و سازکار اسقاط خودروهای فرسوده، مدت‌هاست شفاف نیست و با توجه به سونامی که کارشناسان حوزه خودرو نسبت به آن هشدار داده‌اند، عدم‌توجه به این حوزه و ادامه بی‌برنامگی آن، روزبه‌روز بحران تردد فرسوده‌ها را بیشتر و بیشتر میکند. پیش از اینکه داستان برگه اسقاط و افزایش قیمت آن مطرح باشد، اسقاط خودروهای فرسوده در یک روند عادی و مشخص انجام می‌شد و صاحبان خودرو فرسوده در یک مدت مشخص و بعضا با تسهیلاتی، در نهایت خودرو جدیدی را تحویل می‌گرفتند. متاسفانه در ادامه با توجه به مشکلات در اقتصاد کلان، این بخش نیز دچار چالش‌های متعددی از جمله مشخص نبودن زمان عرضه خودرو شد که به‌نوعی دادن یک سیگنال منفی به صاحبان خودروهای فرسوده بود.
اسقاط خودروهای فرسوده نیازمند طرحی نو برای اجراست. واقعیت این است که ناوگان حمل‌ونقل ما مشکلات ساختاری در سطح کلان تصمیم‌سازی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها دارد. این مشکلات ساختاری اسقاط خودروهای فرسوده را به محاق برده و ما در حال حاضر یا خودروهای فرسوده زیادی روبه‌رو هستیم که در نتیجه تردد آنها شاهد مصرف سوخت بیشتر آلودگی بیشتر و مهم‌تر از همه نبود ایمنی و آلودگی هوا هستیم. به جرأت می‌توان گفت حوادث جاده‌ای که بعضا تلفات جانی زیادی هم دارد به‌ویژه در سال‌های اخیر مربوط به فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل است.
در این میان، علاوه بر فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل در تمام بخش‌ها با چالش بزرگ دیگری با عنوان اوراق خودروهای فرسوده روبه‌رو هستیم که از قطعات مستعمل دوباره استفاده شده و منجر به بروز حوادث تلخی در جاده‌های کشور می‌شود. این موضوع پیش‌تر هم بود، اما در حال حاضر بیشتر شده که زنگ خطر آن کم‌کم به صدا درمی‌آید.
عوامل متعددی وضعیت کنونی را رقم زده‌اند. هر کدام از این عوامل در بلاتکلیفی در اسقاط خودروهای فرسوده نقش دارند و نمی‌توان گفت وضعیت کنونی صرفا نشأت گرفته از یکی از این عوامل است. اینکه برخی سیکل معیوب اسقاط خودروهای فرسوده را صرفا به موضوع تحریم‌ها ربط می‌دهند هم درست نیست. آنچه در چارچوب اسقاط خودروهای فرسوده شاهد آن هستیم مجموعه‌ای از عوامل گوناگون از نبود مواد اولیه باکیفیت برای تولید قطعات تا نبود نظارت درست و سوءمدیریت را در برمی‌گیرد و البته تحریم‌ها و اینکه نمی‌توانیم به‌راحتی به قطعات موردنیاز یا خودروهای موردنیاز دسترسی پیدا کنیم نیز در این رویکرد اشتباه بی‌تاثیر نیست. در کل آنچه مشخص است طرح‌های کنونی که از سوی متولیان اسقاط خودروهای فرسوده دنبال می‌شود، هم کاری از پیش نخواهد برد. اینکه صرفا ثبت‌نامی انجام شود و تا مدتی معافیت‌هایی برای خودروهای فرسوده برقرار باشد هم دردی را دوا نخواهد کرد و چه بسا وضعیت را بدتر کند. باید بپذیریم هرگونه تعلل در روند اسقاط خودروهای فرسوده، وضعیت را پیچیده‌تر خواهد کرد.
باید نگاه کلان به موضوعاتی مانند اسقاط خودروهای فرسوده داشته باشیم. برای حل معضل فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل در بخش‌های گوناگون باید اصلاحات بنیادی در این بخش انجام شود. در چرخه اسقاط خودروهای فرسوده باید به تمام حلقه‌های تاثیرگذار توجه کنیم. با توجه به دور باطلی که در روند اسقاط خودروهای فرسوده ایجادشده نگاه کارشناسی و کلان به این موضوع ضرورت دارد. با تمام چالش‌هایی که در این بخش وجود دارد، شاید بتوان گفتن عدم‌مدیریت درست و نداشتن برنامه‌ریزی مناسب بیشترین تاثیر را در به محاق رفتن اسقاط خودروهای فرسوده دارد. متاسفانه مدت‌هاست در این بخش قاعده و قانون خاصی وجود ندارد. اگر خودرو حتی یک عیب و نقص داشته باشد، مجاز به دریافت برگه معاینه فنی نیست. البته درست این است که مراکز معاینه فنی در مواردی که خودرو براساس شاخص‌ها و پارامترها و استانداردهای تعریف‌شده در زمره فرسوده قرار دارد، گواهی منع تردد بدهند که متاسفانه در کشور شاهد چنین قانون و رویکردی در مواجهه معاینه فنی با خودروهای فرسوده نیستیم.
انتظار این است که مراکز معاینه فنی در راستای از رده خارج شدن خودروهای فرسوده و اسقاط آنها اولین قدم را بردارند، اما چنین رویکردی بر مراکز معاینه فنی و اسقاط خودرو در کشور حاکم نیست. درباره اسقاط خودروهای فرسوده نظر معاینه فنی یک حلقه گمشده است و در کنار آن عوامل متعدد دیگری دخیل هستند. تمام حلقه‌های این زنجیره باید در جای مناسب خود عملیاتی شوند تا در انتها معاینه فنی واقعی انجام شود و بتوان از این مسیر در راستای اسقاط خودروهای فرسوده هم گام برداشت.
تنها راهکاری که به‌معنای واقعی می‌تواند این مشکل را برطرف کند، نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی است، افزود: نوسازی ناوگان به‌دلیل تقاضای کم و هزینه بالا تقریبا متوقف شده است. باید مشکلات را برطرف کرد و جز این راه دیگری برای رها شدن از سونامی خودروهای فرسوده در کشور وجود ندارد.
مشکل اینجاست که خودروهای صفری که تولید میشوند هم درجا باید اسقاط شوند. همین خودروهای صفری که 5 میلیون بیشتر ارزش ندارند شده اند ملاک قیمت گذاری خودروهای اسقاطی. حالا فروشنده همین خودروی درجا اسقاطی صفر کارخانه ای را به قیمت کاذب میلیاردی به خلق الله قالب میکند.