جان آدمی یا مرزهای سیاسی
مهتاب دمیرچی -روزنامه‌نگار
به‌طورکلی پناهنده به فردی گفته می‌شود که به‌دلیل جنگ یا آزار و اذیت سیاسی مجبور است کشور و محل زندگی خود را ترک کنند؛ براساس گزارش مرکز نظارت بر جابه‌جایی داخلی که یک سازمان تحقیقاتی مستقر در ژنو است، در سال ۲۰۲۰، ۳۰.۷ میلیون نفر به‌سبب بلایای طبیعی مهاجرت کردند و به مناطق دیگر پناهنده شدند. این رقم ۳ برابر تعداد افرادی است که تحت‌تاثیر درگیری‌های مسلحانه و خشونت جنگ قرار گرفته‌اند؛ بنابراین، شمار پناهندگان آب‌وهوایی که خانه‌های خود را به‌دلیل بلایای طبیعی ناشی از تغییرات آب‌وهوایی از دست داده‌اند، بسیار بیشتر است. در نتیجه، بلایای اقلیمی بسیار بیشتر از درگیری‌های سیاسی و جنگ منجر به آواره شدن مردم در سراسر جهان شده است.
از سوی دیگر، با افزایش گرمایش جهانی که در نتیجه آن، تغییرات آب‌وهوایی، افزایش سطح آب دریاها و مخاطرات اقلیمی در مناطق مختلف کره زمین به‌وجود آمد، زندگی انسان‌ها به‌ویژه در بخش‌های بزرگی از جهان به‌طورفزاینده‌ای سخت و سخت‌تر شد.
شبکه BBC جهانی نیز در گزارشی بااشاره به تراکم جمعیتی تغییر محل زندگی افراد، به نتایج قابل‌توجهی دست یافت. براساس این گزارش، متراکم‌ترین مناطق سیاره زمین به‌لحاظ جمعیت در حوالی مدارهای ۲۵-۲۶ درجه است؛ جایی که شرایط برای کشاورزی مناسب است و درصد زیادی از زمین‌های حاصلخیز جهان در این منطقه قرار دارد. تخمین زده شده است که ۲۷۹ میلیون نفر در این نوار نازک کره زمین زندگی می‌کنند؛ افرادی که در کشورهای هند، پاکستان، بنگلادش، چین، ایالات‌متحده و مکزیک روزگار می‌گذرانند. خبر بد آنکه، شرایط اقلیمی در این منطقه در حال تغییر است و محل زیست انسان‌ها روزانه با سرعت ۱.۱۵ متر به‌سمت قطب جابه‌جا می‌شود.
حد آسایش انسان در محدوده دمایی ۱۱ تا ۱۵ درجه سانتیگراد است و با افزایش روزافزون دما، سال به سال شاهد مهاجرت افراد از خط استوا به‌سمت قطب هستیم. در این میان، گایا وینس، نویسنده و روزنامه‌نگار محیط‌زیست، یک پرسش مهم را مطرح می‌کند؛ وی می‌پرسد، باتوجه به اینکه انتظار می‌رود تا پایان قرن بیش از ۳ میلیارد نفر به‌دلیل اثرات گرمایش جهانی آواره شوند، آیا مرزبندی‌های جفرافیایی براساس الزامات سیاسی مانعی جدی برای سکونت پناهندگان نخواهد بود؟ وی معتقد است، آنچه امروز بیش از هر چیز موجب نگرانی بشر شده است، مرزهای سیاسی برخاسته از ملی‌گرایی نیست؛ بلکه محدودیت‌هایی محیط‌زیستی است؛ نظیر تعدد روزهای گرم طاقت‌فرسا، خشکسالی، سیل، آتش‌سوزی، توفان و فرسایش سواحل که کشاورزی را غیرممکن کرده و موجب آوارگی شمار زیادی از مردم جهان شده است. بی‌شک این رخدادها تعیین‌کننده اصلی مرزهای سرزمینی خواهند بود؛ چراکه طبیعت تعیین می‌کند که انسان‌ها در کدام بخش‌ها دارای آسایش نسبی هستند، نه خطوط روی نقشه سیاسی جهان.
در حال حاضر تعداد بی‌سابقه‌ای از شهروندان هر کشور مجبور به ترک خانه‌های خود می‌شوند. در سال ۲۰۲۱، ۸۹.۳ میلیون نفر مهاجرت کردند؛ این رقم ۲ برابر تعداد افرادی بود که در یک دهه گذشته به اجبار محل زندگی خود را ترک کردند و در سال ۲۰۲۲ این تعداد به ۱۰۰ میلیون نفر رسید. پیش‌بینی می‌شود این رقم در سال ۲۰۵۰ به ۲۰۰ میلیون نفر برسد.
فیلیپو گراندی، کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان، در کنفرانس تغییرات آب‌وهوایی در شرم‌الشیخ مصر، از رهبران جهان درخواست کرد تا برای مقابله با پیامدهای انسانی گرمایش جهانی، اقدامی جسورانه انجام دهند. براساس گزارش شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد، UNHRC، این تغییر باید همراه با تحول گسترده باشد. گراندی می‌گوید: «جامعه جهانی نباید میلیون‌ها آواره و حتی مردم میزبان آنها را تنها بگذارد تا با پیامدهای تغییر آب‌وهوا دست‌وپنجه نرم کنند.»
براساس برآوردهای دانشمندان، اگر اقدامی در راستای سازگاری با پدیده تغییرات اقلیمی انجام نگیرد، صدها میلیون نفر تا سال ۲۰۵۰ باید خانه‌های خود را ترک کنند و به مکان‌های دیگری که شرایط اقلیمی مناسب‌تری دارند، مهاجرت کنند. پژوهشی پیش‌بینی کرده است که از سال ۲۰۲۰ تا سال ۲۰۷۰، بسته به سناریوهای افزایش جمعیت و گرمایش جهانی، ۳ میلیارد نفر در کره زمین، دیگر آن شرایط زیست‌محیطی را که در ۶ هزار سال پیش در برخی مناطق جهان حاکم بوده است، نخواهند دید. تهدیدات ناشی از تغییرات اقلیمی، جان انسان‌های بیشتری را به نسبت خشونت‌های برخاسته از جنگ می‌گیرد؛ با این تفاسیر آیا باز هم موضوع امنیت ملی و حفاظت از مرزهای سیاسی اهمیت سابق را دارد؟ علاوه بر این، جمعیت جهان همچنان در حال رشد است، به‌ویژه در برخی مناطق که بدترین آسیب را از تغییرات آب‌وهوایی و فقر می‌بینند. جمعیت افریقا تا سال ۲۱۰۰ تقریبا ۳ برابر می‌شود. این بدان‌معناست که تعداد بیشتری از مردم در مناطقی زندگی می‌کنند که احتمالا تحت‌تاثیر گرمای شدید، خشکسالی و توفان‌های فاجعه‌بار به غذا، آب، انرژی، مسکن و منابع نیاز خواهند داشت، این در حالی است که تامین این ضروریات روزبه‌روز دشوارتر خواهد شد. در همین حال، بیشتر کشورهای عرض‌های شمالی کره زمین با یک بحران جمعیتی مواجهند؛ بنابراین، مهاجرت دسته‌جمعی مدیریت‌شده می‌تواند به بسیاری از بزرگ‌ترین مشکلات جهان کمک کند تا تعداد افرادی که در فقر و ویرانی آب‌وهوا زندگی می‌کنند، کاهش یابد و به اقتصادهای شمالی کمک کند تا نیروی کار خود را ایجاد کنند.
