نقش تشکل‌های کشاورزی در برنامه هفتم
مراد محمدی، معاون توسعه تشکل‌های سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران
توسعه جریانی است که بازسازی، اصلاح و ارتقای ساختار و نظام اقتصادی و اجتماعی یک کشور را به همراه دارد؛ افزون بر اینکه، بهبود شاخص‌هایی همچون میزان تولید و درآمد را در برمی‌گیرد و شامل ایجاد دگرگونی‌های اساسی در ساختارهای نهادی، اجتماعی، اداری و همچنین ایستارها و دیدگاه‌های عمومی مردم جامعه نیز می‌شود.
تجربه چندین برنامه توسعه نشان داده است که توسعه امری تنها دولتی نمی‌تواند باشد و در صورت کم‌توجهی به نقش مردم، برنامه توسعه نمی‌تواند پیشرفت پیش‌بینی‌شده را داشته باشد. بدین‌لحاظ حضور و مشارکت مردم؛ چه در مرحله تدوین و چه در مرحله اجرا و ارزیابی برنامه می‌تواند در موفق بودن برنامه نقش قابل‌توجهی داشته باشد.
اگرچه همه مردم در برنامه توسعه به‌طورغیرمستقیم ذی‌نفع هستند، اما در عین حال تک‌تک آنها توان و امکان حضور و مشارکت در برنامه‌های توسعه را به‌طورمستقیم ندارند. برای تحقق این حضور و مشارکت، ساختارهایی طراحی و رسمیت یافته‌اند که می‌توانند از طریق نهادهایی که در حوزه‌ها و بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی یا فرهنگی تشکیل می‌شوند، این امر مهم را اجرایی سازند. بدین‌لحاظ سازمان دادن مردم در قالب‌های مختلف تشکلی به‌عنوان نهادهای واسطه‌ای می‌تواند آنها را صاحب توان و ظرفیت لازم برای طرح نظرات، مسائل، مطالبات عمومی و اجتماعی و همچنین مشارکت عملیاتی در اجرای برنامه‌ها کند. هرکدام از تشکل‌ها، طیفی از افراد جامعه را نمایندگی می‌کنند و برآیند آنها کلیت جامعه را در برمی‌گیرد. آنها می‌توانند حضور و مشارکت مردم را در انجام امور فراهم آورند و با کنش جمعی که ایجاد می‌کنند، حضور و تاثیرگذاری نقش مردم را در برنامه توسعه به ظهور می‌رسانند. تجربه بسیاری از کشورها نشان داده است که جامعه توسعه‌یافته محصول مشارکت آگاهانه، هدفمند و مطالبه‌گر تشکل‌ها در عرصه‌های مختلف است. این امر از آنجا ناشی می‌شود که دولت‌ها به‌تنهایی قادر به انجام همه امور نخواهند بود و برای پیشرفت و توسعه همه‌جانبه لازم است، از حضور و مشارکت مردم در برنامه توسعه در قالب تشکل‌هایی که برخاسته از بطن مردم هستند بهره ببرند و آنها را با خود همراه کنند.
در ایران نیز قانون‌گذاران قانون اساسی با وقوف به نقش و اهمیت مشارکت مردم در فرازهای مختلف این قانون و از جمله در اصل سوم بندهای هشتم و پانزدهم، به‌روشنی و صراحت دولت را موظف کرده‌اند که در زمینه مشارکت عامه مردم در تعیین سرنوشت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خویش و توسعه و تحکیم برادری اسلامی و تعاون عمومی بین همه مردم، تمام توان خویش را به‌کار گرفته و آن را در عمل به اجرا درآورده است.
این مفاد قانونی و مواد قانونی متعددی که بعد از آن در زمینه مشارکت مردم در توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی به تصویب رسید، بسترسازی برای جلب مشارکت مردم در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را به‌وجود آورده‌اند. تحقق اجرای این مفاد قانونی مستلزم آن است که دولت در تمامی اقدامات، فعالیت‌ها و به‌ویژه برنامه‌های توسعه، سیاست‌ها و راهبردهای لازم را برای تحقق آنها به عمل آورد.
از مهم‌ترین ابزارها برای تحقق مشارکت و حضور مردم در امور مختلف، سازماندهی آنها در قالب‌های مختلف تشکلی از جمله اصناف، تعاونی‌ها، انجمن‌ها و سندیکاها است، این قالب‌ها می‌توانند برای مردم متفرق و پراکنده توان و امکان لازم را برای مشارکت در برنامه‌های توسعه را فراهم کنند.
بخش کشاورزی یکی از مهم‌ترین و تواناترین بخش‌های اقتصاد کشور است که تامین‌کننده حدود یک‌پنجم تولید ناخالص داخلی، یک‌سوم اشتغال و بیش از چهارپنجم نیازهای غذایی و نیمی از صادرات غیرنفتی است. این بخش در عین حال با مسائل و مشکلاتی روبه‌رو است که حل آنها سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی مناسب در برنامه‌های توسعه از جمله برنامه هفتم را می‌طلبد.
بخش کشاورزی ضمن آنکه بخش اعظم آن تحت مالکیت مردم است، عمده آن نیز در اختیار طیف گسترده‌ای از کشاورزان خرده‌مالک است، از این لحاظ، شاغلان این بخش دارای نقش موثرتر و مهم‌تری در توسعه و پیشرفت این بخش هستند و توجه به جلب مشارکت و حضور آنها در تدوین و اجرای برنامه‌های توسعه بیش از پیش دارای اهمیت است و بدون مشارکت آنها تحقق بسیاری از اهداف برنامه امکان‌پذیر نیست. مشارکت مردم در بخش کشاورزی از طریق تشکل‌هایی است که در قالب‌های مختلف در این بخش شکل گرفته‌اند و فعال هستند. این تشکل‌ها به نمایندگی کشاورزان و بهره‌برداران بخش کشاورزی می‌توانند در تسهیل ارتباط بین دولت و مردم، اجرای مناسب سیاست‌ها و برنامه‌های موردنظر دولت، مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها و تصمیم‌سازی‌ها، تسهیل در واگذاری مسئولیت‌های تصدیگری و بسیاری دیگر از امور به‌نحو بارزی منشأ اثر و زمینه‌ساز تحقق بسیاری از نیازها و خواسته‌های ملی کشور باشند. آنها می‌توانند در تدوین، اجرا و ارزیابی برنامه مشارکت فعال داشته و در راستای تحقق اهداف برنامه در زمینه‌های مختلف مرتبط با حوزه فعالیت‌شان تاثیرگذار باشند.
تشکل‌های کشاورزی با حضور و مشارکت در برنامه‌های توسعه از جمله برنامه هفتم بار اجرایی دولت را کاهش می‌دهند و می‌توانند برنامه را از یک برنامه دولتی صرف به یک برنامه دولتی مردمی تبدیل کنند، همچنین آنها می‌توانند با ایجاد همدلی، صمیمیت، تعاون، همکاری و مشارکت در میان اقشار مختلف بهره‌بردار و تولیدکننده در جامعه کشاورزی باعث مشارکت آنها در تحقق اهداف برنامه شوند و سرمایه اجتماعی را در بخش کشاورزی افزایش دهند.
