شاید وقتی دیگر...
انرژی یکی از مولفه‌های مهم در امر تولید و صنایع است و کمبود یا قطع آن نه‌تنها بر یک حوزه خاص که اقتصاد کلان را دچار رکود و خسران خواهد کرد.
انرژی یکی از مولفه های مهم در امر تولید و صنایع است و کمبود یا قطع آن نه تنها بر یک حوزه خاص که اقتصاد کلان را دچار رکود و خسران خواهد کرد. فعالان حوزه معدن و صنایع معدنی باور دارند که دولت باید برای مدیریت مشکل قطع برق دولت، تدابیر جدی تری بیندیشد. از سوی دیگر، اسراف منابع انرژی یکی دیگر از آسیب هایی است که کشور با آن روبه رو است. این معضل در واحدهای تولیدی هم به شدت به چشم می خورد. بیشتر ماشین آلات مورداستفاده در صنایع ما قدیمی است و مصرف بالایی دارند. مسئله ارزانی حامل های انرژی هم مزید بر علت شده و صنایع به دنبال بهبود و جایگزینی ماشین آلات نو و مقرون به صرفه نرفته اند. این مشکلات که به صورت زنجیره به هم پیوسته اند، ازآنجا ناشی شده که در سیاست چند ده سال گذشته کشور ما هیچ اقدامی در راستای صرفه جویی انرژی انجام نگرفته است. دولت هم تاکنون در عمل هیچ کمکی به حل این معضل نکرده یا کمکش آنقدر ناچیز بوده است که نتوانسته موثر بیفتد و دود این اهمالکاری به چشم همه از جمله صنعت می رود. قطعی برق طی سال های گذشته مجموعه تولید و صنایع را به شدت تحت تاثیر قرار داد و آثار و نتایج منفی زیادی به بار آورد. در گزارش امروز صمت، امیر صباغ، مدیر اقتصادی و توسعه سرمایه گذاری ایمیدرو و تقی نبئی، رئیس پیشین سازمان نظام مهندسی معدن، مروری داشتند بر زمینه های بروز این معضل و راهکارهای جبران آن.
وابستگی کامل صنایع به برق
امیر صباغ ـ مدیر اقتصادی و توسعه سرمایه گذاری ایمیدرو: از آنجایی که بخش معدن و صنایع معدنی تولیدکننده محصولات انرژی بر هستند، انرژی نقش مهمی در این حوزه ها برعهده دارد. برق در فرآیند تولید، در متالورژی و کوره ها به وفور استفاده می شود و به طبع اگر محدودیت هایی در زمینه تولید و تامین برق به وجود بیاید، به طورمستقیم اثر خود را در تولید محصولات نهایی نشان می دهد و آسیب زیادی به حوزه صنعت، معدن و بخش تولید وارد می آورد. به عنوان مثال، در تولید آلومینیم بخش عمده مصرف انرژی، به مصرف برق یا الکتریسیته اختصاص دارد، در زمینه تولید فولاد، به غیر از فرآیند تولید آهن اسفنجی، گندله سازی و کنسانتره که مصرف برق چندان قابل توجهی ندارد، در کوره های قوس الکتریکی مصرف برق بالا است و به عبارت دیگر، بدون برق در عمل نمی توان فولاد تولید کرد. بنابراین، صنعت فولاد به شدت وابسته به برق است. در صنعت سیمان هم، برق در کوره ها و محرک کوره ها به کار می رود و بنابراین برای این صنعت هم برق بسیار ضروری است. در فرآیند تولید کاتد مس و محصولات دیگر الکترولیز با جریان برق انجام می شود و بنابراین کاملا وابسته به این انرژی است. علاوه بر اینکه بخش عمده ای از صنایع اصلی در حوزه معدن و صنایع معدنی به برق وابسته هستند، در حوزه مواد اولیه و محصولات واسطه ای هم به برق وابستگی زیادی داریم.
مدیریت انرژی در ماه های پیش رو
پیشنهادی که می توان ارائه داد، این است که در درجه اول سعی کنیم برق صنعت را کمتر قطع کنیم و راهکار آن این است که بتوانیم در شهرها و مصارف خانگی مصرف را به شکل بهینه مدیریت کنیم. دولت در حال حاضر تلاش می کند برای کنترل و کاهش مصرف برق، الگوی مصرف بخش غیرصنعتی را تغییر دهد و برای این منظور، جوایز و مشوق هایی در نظر گرفته است. به نظر من، هرچه آگاهی و حساسیت جامعه نسبت به الزام به مصرف بهینه برق افزایش یابد، می توانیم برق بیشتری برای تولیدات صنعتی داشته باشیم.
صنایع و چالش بی برقی
اگر وزارت نیرو به صورت برنامه ریزی شده محدودیت برق صنایع را اعمال کند، این بخش ها می توانند برنامه تولید خود را هماهنگ کنند و برای کمترین آسیب ممکن پیش بینی لازم را انجام دهند. سال گذشته هماهنگی بسیار خوبی میان وزارت صنایع و نیرو درباره محدودیت برق صنایع به وجود آمد. به این ترتیب، بخش صنعت قدرت پیش بینی پیدا کردند و توانستند به موقع هم تعمیرات خود را انجام دهند و هم در تولید رشد داشته باشند. از این رو، صنعت فولاد در تابستان گذشته، نسبت به مدت مشابه در سال قبل از خود، ۲۰ درصد افزایش تولید داشت. اگر امسال هم بتوان مدیریت بهینه مصرف را به مرحله اجرا گذاشت، احتمالا می توان از میزان خسارت های ناشی از محدودیت برق کم کرد. به تازگی وزارت نیرو در زمینه نوع مصرف و مدیریت بار پیک چند گزینه به حوزه صنعت پیشنهاد داده است که بخش های گوناگون صنعت در حال بررسی این پیشنهادها هستند. امیدوارم با مشورت انجمن ها و شرکت های تولیدی بتوانیم امسال هم مشابه سال گذشته کمبود برق را مدیریت کنیم و از آسیب های آن بکاهیم.
گزینه های تامین و تولید
در واقع گزینه های زیادی برای افزایش تولید و عرضه برق نداریم. در حال حاضر بخشی از بار مصرف برق برخی کشورها از جمله افغانستان و عراق را کشور ما به دوش می کشد که به زیان بخش صنعت است. البته از سوی دیگر، ظرفیت واردات از ترکمنستان، ارمنستان و ترکیه داریم. بنابراین توصیه می شود وزارت نیرو، گزینه واردات برق را به جد پیگیری کند و در امسال آن را به مرحله عملیاتی برساند. برق وارداتی مشتری خاص خود را در حوزه صنعت دارد و اگر وزارت نیرو بتواند این امکان را فراهم کند، بخش از مشکلات تامین برق کاهش می یابد. راهکارهای دیگری هم برای تولید برق وجود دارد؛ از اجاره کشتی های تولید برق گرفته، که در حال حاضر در دنیا مرسوم است و آن را به اصطلاح نیروگاه های متحرک آبی می گویند، تا الگوهای دیگری مثل تولید برق از انرژی هسته ای و... . البته در حال حاضر تاحدودی برای تابستان امسال دیر شده است، اما شاید در آینده بتوانیم زودتر برنامه ریزی و از این طریق بخشی از نیاز خود را تامین کنیم.
قطع و وصل برق
اگر منظور این است که برق به صورت نوسانی قطع و وصل شود، برای صنعت بسیار آسیب رسان است و حتی می تواند زیان فراوانی به بار آورد، زیرا نمی توان کوره ها را مرتب روشن و خاموش کرد، بنابراین بهتر است وقتی که محدودیت وجود دارد کوره خاموش باشد و وقتی روشن است، به صورت پیوسته کار کند. به عبارت دیگر، قطع و وصل برق به صورت نوسانی هم افت راندمان را به دنبال دارد و هم به تجهیزات آسیب می رساند. شیوه مطلوب این است که صنایع به صورت پیوسته کار کنند و اگر وزارت نیرو در زمان پیک مصرف برق ندارد، ترجیح صنایع فولاد و برخی دیگر از صنایع این است که در زمان پیک مصرف، تعمیرات را انجام دهند تا اینکه بخواهند ضرر و زیان قطع و وصل بی برنامگی را متحمل شوند. البته در 2 سال گذشته در برخی موارد، واحدهای مختلف فولادسازی و برای بعضی از کوره ها، برق شبانه مصرف کردند،اما به هرحال آسیب افزایش هزینه تعمیرات موضوعی جدی است که در فرآیند تولید رخ می دهد.
صنعتی یا خانگی؛ مسئله این است
به طبع اگر این سوال از فعالان صنعتی پرسیده شود، پاسخ این است که بخش صنعت اولویت دارد. اما در بسیاری از کشورها از جمله کشورهای صنعتی مانند محدودیت اخیر تولید گاز و برق در اروپا، دولت ها برخلاف انتظار به جای بخش خانگی، مصرف کننده های صنعتی را محدود کردند، بنابراین هرچند ازنظر اقتصادی به صلاح کشور است که حوزه غیرتولیدی و حوزه ای که صادرات ندارد، محدود شود،اما دولت ها عموما در دوران محدودیت انرژی ترجیح می دهند صنایع را محدود کنند.
منابع جایگزین تولید برق
صنایع در چند سال اخیر به سمت احداث نیروگاه و تولید برق حرکت کرده اند، اما 2 نکته را باید در این زمینه مدنظر داشت. اولا محدودیت مصرف برق از حدود ۳ سال پیش شروع شده و تا پیش از آن موضوعی جدی برای کشور نبوده است. اما وقتی محدودیت شروع شد، آنقدر سریع به چالشی جدی تبدیل شد که در عمل بخشی از صنایع را در تابستان فلج کرد و به تبع آن، بسیاری از شرکت های فولادی، مس، صنایع بزرگ و... سیاست احداث نیروگاه را در پیش گرفتند. براساس آمار، در حال حاضر بالای ۱۰ هزار مگاوات توان نیروگاهی در حال احداث و برنامه ریزی داریم. البته این نیروگاه ها با مشکل تامین سوخت نیروگاهی و اخذ مجوز از محیط زیست مواجهند که به طبع گلوگاهی برای تولید برق است. به عبارت دیگر، با اینکه توان مالی احداث این نیروگاه ها از طریق شرکت های بخش خصوصی تامین می شود، اما اخذ مجوزهای سوخت و محیط زیست گاهی کار را به تاخیر می اندازد. انتظار می رود اگر واقعا قرار است مشکل برق کشور برطرف شود، دولت در تسریع ارائه مجوزها تدبیر کند.
از سوی دیگر، شرکت ها و صنایع داخلی همزمان به دنبال انرژی جایگزین هم هستند، چون ابلاغیه هایی از طرف دولت و حاکمیت در این زمینه وجود دارد که حتی احداث نیروگاه های گازی را هم چندان را تایید نمی کند و تاکید بر عدم رشد مصرف گاز در کشور است. به این ترتیب، گزینه های جایگزین استفاده از انرژی های تجدیدپذیر و انرژی هسته و... است که می تواند در دستور کار قرار گیرد.بنابراین، شرکت ها در حال برنامه ریزی هستند و نیروگاه های بسیار بزرگ خورشیدی و بادی را در دست مطالعه دارند یا حتی برخی به مرحله برگزاری مناقصه رسیده اند. به این ترتیب، به نظر می رسد که در آینده بتوان در حوزه معدن و صنایع معدنی از این انرژی ها بیشتر استفاده کرد، البته این انرژی ها مشکلات خاص خود را هم دارند. برای مثال، درباره انرژی خورشیدی باید بدانیم هرچند کشور آفتابگیر است، اما از ساعت ۳ بعدازظهر، زاویه تابش محدود می شود و راندمان نیروگاه پایین می آید. صنایع انرژی بر ۲۴ ساعته برق می خواهند، پس در نقطه پیک مصرف برق مثل ۷ یا ۸ بعدازظهر چون مصرف برق در شهرها به اوج می رسد، ممکن است، کسری انرژی، تامین برق صنایع را با مشکل مواجه کند. پس نمی توان فقط روی انرژی تجدیدپذیر سرمایه گذاری کرد، زیرا پیوستگی تامین انرژی بسیار مهم است. بنابراین، در کنار انرژی های تجدیدپذیر یا باید روش هایی برای ذخیره انرژی داشته باشیم که فناوری آن بسیار گران است یا باید نیروگاه های جایگزین مثل نیروگاه های زغال سنگی یا گازی احداث کنیم تا ظرفیت کافی را برای جبران کمبود برق در پیک تامین کنند تا صنعت بتواند برق پیوسته داشته باشد.
ضرورت حفظ امنیت انرژی
تقی نبئی ـ رئیس پیشین سازمان نظام مهندسی معدن: تامین انرژی برق و گاز یکی از ارکان اصلی تولید است که در کنار نیروی انسانی و تجهیزات و ماشین آلات از ملزومات لاینفک هر واحد تولیدی به شمار می رود و امنیت انرژی می تواند امنیت پایداری تولید را برای هر تولیدکننده ایجاد کند.
در چند سال اخیر که مشکلات کمبود برق به ویژه در فصل تابستان و گاه در زمستان ایجاد شده، اهمیت انرژی برای صنایع بیش از پیش نمایان شده است. ضعف در تامین انرژی به ویژه برق، هم از نظر وقفه هایی که در زمان های کاهش برق یا قطع برق در روند تولید ایجاد و هم آسیب هایی که به تجهیزات و ادوات مکانیکی وارد می کند، زیان های اقتصادی فراوانی به دنبال دارد. نوسانات برق باعث تخریب تجهیزات و امکانات واحدهای صنعتی می شود و ضرر و زیان مادی زیادی ایجاد می کند و باعث عقب ماندگی تولید می شود. در نهایت، هزینه های تولید افزایش می یابد و در بعضی مواقع، شاهد کاهش کیفیت محصولات نیز هستیم.در بخش معدن، به ویژه معادن زیرزمینی، همین طور فرآوری و صنایع تبدیلی معادن که از دانه بندی شروع می شود تا تغلیظ و تولید شمش و متالورژی های پیشرفته تر نیز تامین انرژی دارای نقش موثر و کلیدی در تولید است. در این فرآیند هرچقدر انرژی پایدارتر شود و با امنیت بیشتری در اختیار بخش تولید قرار گیرد، تولیدات باکیفیت و بهره وری بالاتری در اختیار زنجیره های بعدی تولید قرار خواهد گرفت.
فراتر از استانداردهای بین المللی
مشکل تامین برق کشور بیشتر ناشی از افزایش بیش از حد مصرف است. میزان مصرف سرانه برق در کشور فراتر از استانداردهای بین المللی است. از سوی دیگر، در یکی دو دهه اخیر توان تولید برق متناسب با افزونی مصرف، افزایش پیدا نکرده است و امروز دچار کمبود شده ایم. برای کنترل این شرایط، راهکارهای مدیریت بحران نیز مشخص است. در گام نخست، باید مدیریت مصرف عملیاتی شود. در بخش صنعتی می توان با ارتقای فناوری ماشین آلات فرآوری خط تولید، به این مهم رسید. این صنایع با صرف انرژی کمتر می توانند بهره وری بیشتری داشته باشند و با این سازکار می توان مصرف را تا حدودی مدیریت کرد. این کار مستلزم سرمایه گذاری زیادی در حوزه صنعتی است که در کوتاه مدت پاسخگو نیست و برای یکی دو سال آینده نمی توان این راهکار را مدنظر قرارداد. راهکار دوم، افزایش تولید برق است. اجرای این روش به زیرساخت هایی نیاز دارد و توسعه این زیرساخت ها مستلزم سرمایه گذاری هایی است که در کوتاه مدت میسر نمی شود. بنابراین بااینکه گفته می شود امسال ظرفیت تولید برق نسبت به سال گذشته بیشتر شده است، اما باز هم نمی تواند تکافوی مصرف بالای برق کشور را بدهد. مصرف برق در بخش صنعتی و شهری به یک اندازه بوده و در آمارها عدد ۳۴ درصد ذکر شده است. به عبارت دیگر، ۳۴ درصد برق تولیدی کشور در بخش صنعتی و همین مقدار هم در حوزه شهری مصرف می شود و حدود ۱۵ تا ۱۶ درصد در حوزه کشاورزی و ۷ یا ۸ درصد در حوزه عمومی و یکی، دو درصد هم در حوزه روشنایی معابر مصرف انرژی برق داریم. اگر می خواهیم مدیریت مصرف انجام شود، باید به این آمارها توجه ویژه داشته باشیم.
سخن پایانی
تغییر ساعت کار ادارات و واحدهای دولتی می تواند یکی از اقدامات موثر در مدیریت مصرف باشد. علاوه بر این، استفاده از وسایل و ابزارهای کم مصرف هم تاثیر زیادی در کاهش مصرف برق دارد و دولت می تواند این وسایل را با سوبسیدی قابل توجه یا حتی رایگان در اختیار بخش خانگی قرار دهد. از سوی دیگر، به طورحتم باید سیستمی نظارتی در ادارات دولتی ایجاد و مانع از استفاده نابجا و بی رویه شود و مدیران مکلف به کاهش میزان مصرف باشند. در این زمینه می توان نگاهی به روش های تجربه شده در دیگر کشورها داشت. به عنوان مثال، در انگلستان ممکن نیست در ساختمان های اداری ـ چه دولتی و چه خصوصی ـ علاوه بر نور طبیعی از روشنایی مصنوعی هم استفاده شود. این را مقایسه کنید با ادارات ما که در ساعات زیادی از روشنایی برق استفاده می کنند. روش دیگری که این کشورها برای کنترل مصرف به کار می برند، کاهش شبانه ولتاژ برق است. بنابراین، افراد همواره پوششی مناسب با فصل انتخاب می کنند.
