بن‌بست در اکتشاف
ادعای ساخت دستگاه حفاری مغزه‌گیری یکی دیگر از ممنوعیت‌های جدید مرتبط با ورود ماشین‌آلات است که گریبان حوزه معدن را گرفته است.
جدا از این پرسش که چنین محدودیت هایی از اساس حمایت مناسبی از تولید داخلی است یا خیر، پرسش های دیگری هم برای فعالان حوزه اقتصادی مطرح و چند نمونه از آنها به شرح زیر است؛ آیا استانداردهای لازم در طراحی و ساخت دستگاه حفاری رعایت شده؟ آیا دستگاه، آزمون های مختلف را با موفقیت پشت سر گذاشته است؟ آیا تولیدکننده توانایی ساخت دستگاه به صورت تیراژ بدون تغییر یا اصلاحی را دارد؟ آیا تولیدکننده توان ایجاد خط تولید دستگاه با رعایت استانداردهای لازم را دارا است و در نهایت اینکه، آیا زمان به عنوان سرمایه محسوب می شود یا خیر؟در گزارش امروز صمت، نظر سهراب حسینی، کارشناس و فعال حوزه اکتشاف و حفاری و پیمان افضل، استاد دانشگاه و فعال معدن را دراین باره می خوانیم.
از ادعا تا واقعیت اکتشاف
سهراب حسینی، کارشناس و فعال حوزه اکتشاف و حفاری: به تازگی گروهی ۲ یا ۳ نفره از تولیدکنندگان دستگاه و تجهیزات حفاری مدعی شده اند که می توانند دستگاه های حفاری مغزه گیری تولید کنند و باتوجه به این ادعا، واردات این نوع دستگاه به کشور ممنوع و متوقف شده است.
در یک سال گذشته، دفتر معاونت صنایع، ماشین آلات و تجهیزات وزارت صمت، بارها جلساتی میان کارشناسان و افراد نخبه با تولیدکننده ها، پیمانکاران و دست اندرکاران برگزار کرد و این موضوع مورد بررسی قرار گرفت که آیا امکان ساخت دستگاه حفاری در داخل کشور وجود دارد یا خیر و میزان نیاز کشور به دستگاه های حفاری اکتشافی و مغزه گیری چقدر است و از طرف دیگر این مسئله مطرح شد و دوستان و همکارانی که توانمندی ساخت دستگاه های حفاری را داشتند، معرفی شدند.نکته جالب این بود که برخی در این جلسات ادعای جالبی را مطرح می کردند که برای مثال، فلان تولیدکننده می تواند دستگاه های حفاری برای ۱۰۰ هزار متر حفاری تولید کند.اکتشاف هدفی است که باید براساس سناریو و استراتژی پیش برود.به عبارت دیگر، ابتدا باید در کشور استراتژی اکتشافی داشته باشیم و بدانیم چه چیزی را می خواهیم اکتشاف کنیم، تا چه عمقی قرار است ، پیش برویم و این اکتشاف برای چه صنایعی ضروری است، آیا می خواهیم همه عناصر معدنی را اکتشاف کنیم، اهداف ما کدام است تا بتوانیم براساس آن اکتشافات زیرسطحی انجام دهیم.البته در چند سال گذشته، اکتشافات زیرسطحی بیشتر موردتوجه قرار گرفته و اهمیت آن بیش ازپیش روشن شده و حفاری ها گسترده تر و بیشتر شده است.
تفاوت در کجاست؟
تاکنون دستگاه های حفاری متعددی در کشور ساخته شده است، اما ساخت آنها محدودیت هایی دارد، مثل اینکه اجزای تشکیل دهنده دستگاه حفاری از جمله موتور، گیربکس، پمپ های هیدرولیکی و... وارداتی هستند و وقتی قرار باشد این قطعات به صورت جداگانه و تک تک وارد کشور شوند، هم سخت تر است و هم تعرفه گمرکی بیشتری به آن تعلق می گیرد. از طرف دیگر، بسیاری از این قطعات استوک و دست دوم است و ماشین سازها با سر هم کردن آنها دستگاه های حفاری را می سازند. ایراد عمده این دستگاه ها ناکارآمدی و مشکلات ساختاری است. به عبارت دیگر، چنین دستگاه هایی باتوجه به پارت های جداگانه ای که دارند و قطعاتی که چندان به روز نیست، دچار مشکلات متعددی می شوند.
برای ساخت ماشین آلات صنعتی در دنیا، ابتدا ماکت و نمونه آزمایشگاهی تولید و بعد وارد فاز تولید صنعتی می شود، اما هیچ کدام از تولیدکننده های ما این فرآیند را پشت سر نمی گذارند و با تجربه و دانش فردی و البته سعی و خطا دستگاه های حفاری تولید می کنند. البته نمی توان منکر این موضوع بود که این دستگاه ها در حد و اندازه خود کارکردهای مناسبی دارند و حتی می توان گفت خوش درخشیده اند، اما توانایی و کارآیی آنها به اندازه مشخصی است.دستگاه های حفاری مغزه گیری ساخت داخل استهلاک بیشتری دارند و از مولد الکتریکی یا دیزل بهره می برند. علاوه بر این، انتقال دهنده نیرو و گیربکس آنها مکانیکی است و به ندرت از سیستم های هیدرولیکی استفاده می شود. علت آن است که سیستم های هیدرولیک پیچیده تر هستند و پمپ ها و هیدورموتورها ساختار متفاوتی دارند. بنابراین، با همه تجربه های موفق در ساخت دستگاه حفاری در کشور، نمی توان ادعا کرد که دستگاه هایی در حد و اندازه ماشین آلات اروپایی یا امریکایی ساخته ایم.
چند سوال بی جواب
در حال حاضر، سوال مهم بیشتر پیمانکاران بخش حفاری این است که آیا این تولیدکنندگان ما استانداردهای لازم برای تولید ماشین های حفاری را رعایت می کنند؟ آیا از آیین نامه ای پیروی می کنند یا تاییدیه اتحادیه حفاری را دارند؟ چه مرجعی کارکرد این دستگاه ها را بررسی و تایید می کند؟ آیا از نظر ایمنی و حرفه ای از حداقل های لازم برخوردار هستند یا خیر و...؟علاوه بر این، تولیدکننده ها ظرفیت ساخت چه تعداد دستگاه حفاری را در سال دارند و آیا می توانند نیاز کشور را تامین کنند یا خیر؟اینها همه سوالاتی است که باید پاسخ داده شوند و مورد بررسی قرار گیرند.
اکتشاف معطل مانده
نکته دیگر این است که آیا یک بخش مهم از صنعت معدنکاری باید معطل بماند که یک تولیدکننده توان خود را در حوزه اکتشاف به محک آزمایش بگذارد و با آزمون و خطا تولیدات خود را مطرح کند؟اگر این دستگاه ها تا امروز قابلیت خود را به اثبات می رساندند و در حد و اندازه نمونه های خارجی ظاهر می شدند، هیچ کس راضی نمی شد با صرف هزینه های گزاف دستگاه موردنیاز خود را از خارج وارد کند.واقعیت این است که ظرفیت های ساخت داخل همواره کمتر از نیاز بازار بوده و علاوه بر این، از استانداردهای لازم هم برخوردار نبوده است.حفاری مغزه گیری مستلزم مصرف انرژی و آب است. به این ترتیب، اگر از دستگاه مناسب استفاده نشود، ما منابع طبیعی خودمان را هدر می دهیم.اگر برای مثال، یک دستگاه حفاری روزآمد بتواند ساعتی ۵ متر حفاری کند،اما نمونه داخلی همان دستگاه نمی تواند با این عدد رقابت کند. حتی اگر این تفاوت به اندازه ۳۰ سانت یا یک متر هم باشد، باز هم در زمان مناسب بهترین راندمان وجود ندارد و منابع و ذخایر انرژی را هدر می دهد و با افزایش سرعت عمل، قاعدتا در همه اینها صرفه جویی و از هدررفت آنها جلوگیری می شود.سوال مهم دیگر این است که آیا تولیدکنندگان توانایی آن را دارند که ظرفیت موردنیاز کشور را تامین کنند؟با این اتفاقی که رخ داده، نرخ دستگاه های حفاری موجود بیش ازاندازه افزایش پیدا کرده و دستگاه حفاری خارجی کمیاب شده است و به این ترتیب به کل صنعت آسیب می رسد.در حال حاضر، بازار آشفته شده و قیمت ها افزایش پیدا کرده و معدنکاران را دچار مشکلات عدیده ای کرده است.
تهدید بزرگ
تا پیش ازاین، اتحادیه حفاران در تلاش بود تا از طریق صندوق بیمه سرمایه گذاری و فعالیت های معدنی برای ساخت، خرید یا واردات دستگاه حفاری اقدام کند و توافقنامه ای هم با صندوق به امضا رسانده بود تا برای خرید به دستگاه حفاری بیمه تعلق بگیرد یا به آن وام بدهند و تا امروز هم یکی ، دو نفر از دوستان و همکاران توانسته اند از این ظرفیت استفاده کنند، اما نکته اینجاست که امروزه این تسهیلات فقط برای خرید از تولیدکننده داخلی اختصاص پیدا می کند.در حالی که امروز در کشور ما موضوع اکتشاف کم کم اهمیت پیدا کرده و حفاری ها رو به افزایش است، حفاران تا ماهی ۵ الی ۱۰ دستگاه حفاری جدید نیاز دارند، اما تولیدکننده های داخلی بیشتر از سالی ۴ الی ۵ دستگاه را نمی توانند به بازار عرضه کنند.به این ترتیب، ضعف اکتشاف که به عنوان آیتمی تهدیدآمیز صنعت معدن را در معرض خطر قرار داده است، با این نوع تصمیم گیری ها دچار مشکلات بیشتری می شود.
سیکل معیوب تولید
پیمان افضل ـ استاد دانشگاه و فعال معدن: این سیاست از دیدگاه برنامه ریزی کاملا شکست خورده و از دیدگاه کلان بسیار آسیب زا است، اما متاسفانه همچنان بر ادامه این سیکل معیوب پافشاری می شود. اگر ما می خواهیم تولید داخل را رونق بدهیم، نباید آن را برپایه ممنوعیت قرار دهیم، بلکه باید این امر برپایه رقابت باشد.این سیاست نادرستی است که به طورمثال برای حمایت از صنعت پتروشیمی داخلی، راه ورود همه محصولات پتروشیمی دنیا را ببندیم. ما باید اساس را بر رقابت بگذاریم و بعد اگر لازم شد، در زمانی خاص امتیازهایی را به صنعت مشابه داخلی بدهیم، اما ممنوعیت هایی که در کشور ما رواج دارد، چیزی جز شکست و درجا زدن صنایع داخلی به بار نخواهد آورد.
بیرون گود ماندن
فرآیند نوسازی صنعتی نباید بیش از ۵ تا ۱۰ سال طول بکشد. به عبارت دیگر، هر ۵ تا ۱۰ سال باید ماشین آلات خودمان را نوسازی کنیم تا صنعت کشور روزآمد شود و بتوانیم برپایه صنایع موجود در جهان و مبتنی بر انقلاب های صنعتی، فعالیت صنعتی کشور خودمان را پیش ببریم.به عنوان مثال، امروز که موضوع انرژی های تجدیدپذیر در دنیا بحث روز و داغ است، آیا می توانیم همچنان با ماشین آلات و تکنولوژی چند ده سال پیش، که مصرف انرژی، میزان تولید گازهای گلخانه و استهلاک آنها بسیار زیاد است، کار کنیم؟ و هزینه تمام شده برای تولید افزایش پیدا نکند.یکی از مهم ترین دلایلی که تولیدات ما قابلیت رقابت در بازارهای بین المللی ندارد، همین محدودیت ها و ممنوعیت ها است. تولیدکننده ما نمی تواند از ماشین آلات روز بهره ببرد، در نتیجه در برابر رقیبان خارجی هم نمی تواند حضور خود در میدان را حفظ کند.
رویای قدیمی خودکفایی
موضوع دیگر این است که باید رژیم حاکم بر صنعت و تولید امروز دنیا را بشناسیم. هیچ کشور پیشرفته ای در حال حاضر همه اجزای موردنیاز صنعت را خود تولید نمی کند.
هر صنعتی به زیرصنعت های دیگری تبدیل می شود. هر ماشینی به تعداد زیادی قطعه تقسیم می شود و هرچه دانش پیشرفت می کند، تعداد این قطعات بیشتر و فناوری ساخت آنها هم پیچیده تر می شود، در نتیجه تولیدکننده ماشین آلات باید برای یک دستگاه تولیدی و صنعتی همزمان قطعاتی را از چندین کشور فراهم کند. برای مثال، امریکا به عنوان بزرگ ترین اقتصاد دنیا و ابرقدرت صنعتی؛ امروز برخی تجهیزات موردنیاز خود را از قطر وارد می کند یا در جنگ اقتصادی با چین، بخشی از کارخانه های امریکایی را به ویتنام، لائوس، تایلند و... منتقل می کند؛ چون این کشورها مزیت های بیشتری دارند. بنابراین، دوره شعارهای خودکفایی ۱۰۰ درصدی گذشته است. ما هم آنچه امروز می سازیم کاملا بومی نیست و باید باز هم قطعات دیگری را از کشورهای دیگر وارد کرد. برای مثال، بخش عمده ای از موتور و گیربکس را باواسطه از کشور آلمان وارد می کنیم، پس تولید داخلی اصلا محلی از اعراب ندارد.
نیم نگاهی به اطراف
از طرفی، نسبت اکتشاف در کشور ما به نسبت دیگر کشورهای معدنی دیگر بسیار کم است. عمق اکتشافات در ایران بسیار پایین است. علاوه بر این، ما که قرار نیست، فقط به کشور خودمان خدمات بدهیم. افغانستان گرفتار طالبان، کشورهای آسیای میانه، قفقاز و به طورکلی کشورهای خاورمیانه در کنار ما هستند و باید به بازار آنها هم نیم نگاهی داشته باشیم.در نتیجه، نیاز ما به ماشین آلات و تجهیزات حفاری بسیار بالاتر است. به علاوه تا چند سال آینده این دستگاه ها چه تولیدات داخلی و چه وارداتی اسقاط شده اند و باز نیاز داریم که اقدام به نوسازی کنیم.
چشم انداز آینده
معدن از دیگر بخش های کشور جدا نیست و از شرایط نابسامان اقتصادی موجود بسیار آسیب می بیند.و تا زمانی که روی سیاست های غلط موجود پافشاری می شود، نمی توان چشم انداز روشنی به آینده داشت. به این ترتیب، حوزه اکتشاف که نخستین حلقه از زنجیره معدن است، دچار مشکلات بیشتری خواهد شد و بسیاری از صنایع معدنی برای تامین مواد اولیه دچار مشکل خواهند شد. با ۵۰۰ یا ۱۰۰۰ متر نمی توان یک کانسار بزرگ را اکتشاف کرد. گمانه زنی ها برای دستیابی به این کانسارها باید کیلومتری باشد و در این زمینه دچار مشکلات هستیم و به این ترتیب مشکلات مان افزایش پیدا می کند.بازار جهانی منتظر ما نمی ماند تا کم کم مواد معدنی کشور خود را اکتشاف و به بازار عرضه کنیم. رقیبان ما در بازار جهانی از فرصت استفاده و کانسارهای خود را اکتشاف و مواد معدنی را عرضه می کنند و به این ترتیب، باز هم ما از رقابت بازمی مانیم و فرصت ها را از دست می دهیم.
