هر ساله در آستانه ورود به نیمه دوم سال که با پدیده وارونگی دمایی و آلودگی هوا مواجه می‌شویم، این داستان آنقدر تکراری و نخ‌نماست که دیگر نه حرف تازه‌ای از دلایل آن وجود دارد و نه می‌توان از بین حرف کارشناسان و مسئولان به راهکار تازه‌ای رسید. هرچه هست همان حرف‌های سال‌های گذشته است که هر سال تکرار می‌شود.

سال‌هاست که با شروع نیمه دوم سال تا می‌خواهی از هوای خنک و پاییز رنگارنگ لذت ببری، آلودگی هوا سر برمی‌آورد و نفست را به‌شماره می‌اندازد. هر سال هم با شروع و شدت آلودگی، چند مصوبه تکراری دوباره بررسی و تصویب می‌شود. برای مثال ادارات کل محیط‌زیست استان‌ها ملزم می‌شوند ضمن مرور تکالیف دستگاه‌های اجرایی در قانون هوای پاک و تقویت هماهنگی‌ها و برنامه‌ریزی، با کنترل منابع انتشار آلاینده‌های هوا در راستای کاهش آلودگی هوا تلاش کنند.

یا با تشدید آلودگی، مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل می‌شوند و گره دیگری بر گره‌های کور این کلاف سردرگم می‌افزایند. در نهایت همچنان مسئله آلودگی و دلایل و آسیب‌ها و راهکارها پابرجاست.

اما دولت امسال خلاف سال‌های پیش که معمولا استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌ها تکذیب می‌شد و با پاک کردن صورت‌مسئله در نهایت موضوع به «اعلام تعطیلی» می‌رسید؛ در اقدامی مثبت، حذف تدریجی مازوت از نیروگاه‌ها تصویب شد. اقدامی که با هدف بهبود کیفیت هوا انجام شد و ماجرا هم از این قرار بود که پس از بالا گرفتن اعتراضات نسبت به مازوت‌سوزی زودهنگام نیروگاه‌های شازند و تبریز، هیات‌دولت رأی بر توقف مازوت‌سوزی در ۳ نیروگاه اراک، اصفهان و کرج داد و مصوبه اجرایی این اقدام را صادر کرد.

هرچند بسیاری، اجرای این مصوبه را هم درمانی موقت برای این زخم ناسور می‌دانند و آنچه مسلم است باید برای درمان ریشه‌ای این درد، تدابیر اساسی‌تری اندیشید. بااین‌همه می‌توان این اقدام دولت را نخستین گام اجرایی و عملیاتی در راستای رفع مشکل آلودگی هوا در ماه‌های سرد سال و انتخاب گزینه «سلامت شهروندان» به‌جای «تامین برق به هر قیمت» قلمداد کرد.

سوخت اصلی نیروگاه‌های کشور گاز است و گاز به‌عنوان سوختی پاک در دنیا شناخته می‌شود، اما معمولا در فصل زمستان به‌دلیل اولویت در تامین سوخت خانگی، نیروگاه‌ها با کمبود سوخت گاز مواجه شده و مجبور به استفاده از گازوئیل به‌عنوان سوخت دوم می‌شوند. این سوخت دوم نه‌تنها به نیروگاه‌ها بلکه به همه صنایع نیز تعلق می‌گیرد که البته کفاف تامین نیاز را نداده و بعد از کمبود این سوخت نیز، راهی جز مصرف مازوت در نیروگاه‌ها و صنایع نمی‌ماند. این چنین است که مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها در صدر دلایل یا مقصران این آلودگی قرار می‌گیرد و تا امروز کمبود گاز مانع از رفع این بحران شده است.

این در حالی است که ایران از لحاظ ذخایر گازی، در رتبه دوم جهان قرار دارد و ۱۷درصد سهم گاز جهان را داراست. میزان ذخیره درجای گاز طبیعی نیز بالغ بر هزار و 200 تریلیون فوت مکعب (۳۳ تریلیون مترمکعب) برآورد می‌شود.

از سوی دیگر هم‌اکنون به‌طورمیانگین روزانه ۱۱۵میلیون لیتر بنزین و ۱۱۲میلیون لیتر گازوئیل باکیفیت در کشور تولید می‌شود که طبق اهداف کمی شاخص‌های عملکردی انرژی (نفت و گاز) در لایحه برنامه هفتم توسعه، تولید این دو فرآورده اصلی در کشور با رشد حدود ۱۵درصدی به روزانه ۱۲۹میلیون لیتر (بنزین) و ۱۳۰میلیون لیتر گازوئیل تا پایان سال ۱۴۰۶ (همزمان با پایان برنامه هفتم توسعه) افزایش خواهد یافت.

 طبق دورنمای ترسیم‌شده در برنامه هفتم توسعه کشور، صنعت پالایش تا پایان سال ۱۴۰۶ دستیابی به تولید روزانه حدود ۱۳۰میلیون لیتر بنزین و نفت گاز را هدف‌گذاری کرده است که ۷۵درصد از این مقدار، مربوط به فرآورده‌های با کیفیت یورو ۴ و بالاتر از آن خواهد بود.

گذشته از موارد یادشده، محور اصلی سوخت مازوت، تاثیر بر آلودگی هوا و اقدام دولت در قطع این سوخت است که به‌نظر می‌رسد با توقف این سوخت، نیروگاه‌ها امسال با فشار زیادی برای تامین نیاز شبکه برق کشور مواجه شوند. بااین‌همه قطع مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها، به‌معنای انتخاب سالم‌تر در ازای تحمل بی‌برقی و تمام آثار اقتصادی آن است.

روی دیگر این سکه که با خودنمایی بیشتری عیان شده، وضعیت اسفناک کمبود برق و گاز در کشور است. حال اینکه تا چه حد باید منتظر عبور از زمستان بدون گاز یا برق بود؛ موضوع قابل‌توجهی است.

 نکته قابل‌تامل هم اینکه، بسیاری از این مشکلات، از آلودگی هوا گرفته تا کمبود گاز و برق و تمام تبعات اقتصادی آن، نتیجه ناکارآمدی در عملکردهایی است که در گذشته رقم خورده و امروزی‌ها وارث ویرانه‌های دیروز هستند.

این‌چنین است که مردم و دولتمردان هر دوره، وارث تصمیمات تصمیم‌گیران پیشین و محکوم به کشت آنچه گذشتگان کاشته‌اند، هستند.

ای کاش، در دوره‌ای و در دولتی، بذرهایی از اصلاح بکاریم که روزگاری نه چندان دور، آیندگان وارث شرایطی بهتر و مطلوب‌تر از شرایط امروز ما باشند.