در ایران هم انجام این مهم برعهده سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور گذاشته شده است اما مادر همه مشکلات یعنی کمبود بودجه گریبان این بخش را هم گرفته است. فعالان معدنی به‌اتفاق یکی از اصلی‌ترین چالش‌های بخش معدن را ضعف در حوزه اکتشاف معرفی می‌کنند و در شرح اینکه این چالش از کجا آغازشده و ریشه گرفته است دلایل و شواهدی چندی ارائه می‌دهند. ازجمله عدم تخصیص بودجه کافی در بخش اکتشاف،می‌توان به قوانین دست‌وپا گیر و بخشنامه‌های متعدد و بی‌رویه اشاره کرد که موجب تضعیف فعالیت‌های معدنی، خروج سرمایه از بخش معدن و عدم اعتماد سرمایه‌گذاران به آینده این بخش شده است.در گزارش امروز صمت مروری داریم بر تازه‌ترین اظهارنظرها در مورد اکتشاف و چالش‌های این بخش.

صمت متولی اکتشاف است

معاون طرح‌های توسعه معدن و صنایع معدنی ایمیدرو گفت: متولی اکتشافات معدنی در کشور وزارت صنعت، معدن و تجارت است که از طریق دو بازوی عملیاتی خودی یعنی ایمیدرو و سازمان زمین‌شناسی، مقوله اکتشافات را به انجام می‌رساند. حسام مقدمعلی افزود: اکتشافات طبق تعاریف از چهار مرحله شناسایی، پی جویی، اکتشافات مقدماتی (عمومی) و اکتشافات تفصیلی تشکیل می‌شود. وی گفت: در طرح تحول زمین شناسی و اکتشافات معدنی (یا همان تفاهمنامه سه جانبه بین صمت، زمین شناسی و ایمیدرو)، این وظیفه ذیل هماهنگ‌کننده اصلی که معاونت معادن و فرآوری مواد وزارت صمت است، به صورت شفاف مشخص شده است. این مقام مسئول ایمیدرو خاطرنشان کرد: پیش از این در طرح تحول تقسیم کار وجود داشته است، اما با شفافیت و وضوحی که اکنون بین این سه دستگاه هماهنگ شده، نبود و اکنون کاملا شفاف و مشخص است و امیدواریم این هماهنگی با حضور مسئولان و دستگاه‌های ذی‌ربط و با نقش محوری معاونت معادن وزارت صمت منجر به یک هم افزایی کامل شود.

همکاری ایران و روسیه

بدر ادامه رایزنی‌ها و برگزاری نشست‌های فنی- اجرایی متعدد میان جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه از سال گذشته تاکنون، زمینه‌های اجرای این همکاری با هدف آموزش و توانمندسازی متخصصان ایرانی و ایجاد تحول موثر در روند فعالیت‌های زمین‌شناسی و اکتشاف ذخایرمعدنی کشور سرعت می‌گیرد. ه گزارش روابط‌عمومی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، رضا جدیدی، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی، فناوری و بودجه این سازمان و دبیرکمیته مشترک راهبری توافقنامه سه جانبه بخش معدن کشور با بیان مطلب فوق گفت: همکاری میان دولت جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه با ارائه شرح خدمات موردنظر جمهوری اسلامی ایران برای اجرای ۱۲۰ پروژه زمین‌شناسی، ژئوشیمی و زمین‌شناسی اقتصادی و همچنین تهیه نقشه‌های بزرگ مقیاس اکتشافی در مناطق امیدبخش موردنظر در وسعتی به مساحت ۲۵ هزار کیلومتر مربع از سطح کشور انجام خواهد گرفت.

تامین منابع مالی

رضا جدیدی افزود: بر مبنای این همکاری که درحال‌حاضر مراحل نهایی‌سازی منابع مالی مورد نیاز آن و همچنین چگونگی اجرای آن در راستای توافقنامه سه جانبه بخش معدن صورت می‌گیرد، نمایندگان معاونت معادن و فرآوری مواد وزارت صنعت، معدن و تجارت، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور و همچنین سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) به بررسی و رایزنی فشرده پرداخته‌اند که طی سفر هیات اعزامی جمهوری اسلامی ایران به کشور روسیه، فرآیندهای نهایی فنی و اجرایی مورد توافق دو طرف قرار گرفت که در آینده نزدیک روند تامین اعتبار و پس از آن اجرای طرح انجام خواهد گرفت. دبیر کمیته مشترک راهبری توافقنامه سه جانبه بخش معدن کشور در ادامه با اشاره به گستردگی و اهمیت این همکاری گفت: بر اساس این طرح، دو منطقه منتخب در قلمرو جمهوری اسلامی ایران مورد کاوش‌های اکتشافی زمین‌شناسان روسی با مشارکت متخصصان ایرانی قرار خواهد گرفت.

افزایش توانمندی

جدیدی ابزار امیدواری کرد؛ نتایج قابل توجهی در روند اکتشاف ذخایرمعدنی کشور داشته باشد ضمن اینکه در جریان این طرح از توانمندی جمهوری اسلامی ایران در حوزه انجام فرآیندهای آزمایشگاهی و آنالیز مواد معدنی توسط آزمایشگاه‌های دولتی و بخش خصوصی کشور بهره‌گیری خواهد شد.مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی، فناوری و بودجه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور خاطرنشان کرد: در جریان سفر هیات اعزامی جمهوری اسلامی ایران به روسیه، فرآیندها و مراحل اجرایی طرح که از سوی طرف روسی پیشنهاد شده بود مورد بحث و بررسی قرار گرفت و تعدیل مناسبی نیز از حیث زمان موردنظر اجرای طرح و منابع مالی موردنیاز آن انجام شد که پیش‌بینی می‌شود عملیات اجرایی و دستاوردهای آن طی دوسال آینده انجام شود. این همکاری باتوجه به سابقه و توانمندی مناسب متخصصان روسی در کشف ذخایرمعدنی کشور طی سال‌های گذشته طراحی شده و یکی از مفاد توافقنامه سه جانبه بخش معدن کشور است که در آینده نزدیک با عقد قرارداد توسط سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) و نظارت مستقیم سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور اجرایی خواهد شد.

ضرورت ایجاد شورای‌عالی اکتشاف و زمین شناسی

اما بخش خصوصی هم نظراتی درباره رشد و تحول در زمینه اکتشاف دارد. به باور کورش شعبانی، نایب رئیس انجمن مس ایران، در صورتی که شورای‌عالی اکتشاف با برنامه‌ریزی مناسب و با بهره‌گیری از نظر کارشناسی فعالان واقعی و عمده در بخش خصوصی و مدیران دولتی که در این بخش تصمیم گیرنده هستند ایجاد شود. به طور قطع و یقین اکتشافات‌مان با تناسب بیشتری با برنامه‌‌های توسعه‌ای کشور پیش خواهد رفت. به گزارش معدن 24، کورش شعبانی، در یادداشتی نوشت: آیا نمی‌توانستیم در برنامه ۲۰ساله منتهی به افق ۱۴۰۴که تولید ۵۵ میلیون تن فولاد در برنامه قرار گرفته بود همزمان به طور موازی با انجام اکتشاف به منظور تامین خوراک برای چنین برنامه‌ توسعه‌ای در صورت وجود شورای‌عالی اکتشاف به صورت متناسب برنامه‌ریزی کنیم؟ نایب رئیس انجمن مس ایران در ادامه با اشاره پیشنهادات مطرح شده برای رفع مشکل نوشته است: پیشنهاد این است که شورای‌عالی اکتشاف را ایجاد کنیم همچنین نظر اعضای کمیته اکتشاف این بوده است که این شورا به طور مستقل ایجاد شود تا بتواند برای بحث اکتشافات کشوری به طور مستقل و فارغ از قوانین و بخشنامه‌های دست و پاگیر شروع به فعالیت کند. برای اینکه این شورا بتواند با سرعت بیشتری کار کند و با بخش خصوصی تعامل داشته باشد و حداکثر ظرفیت بخش خصوصی را جذب کند باید بتواند استقلال داشته باشد.

زیربنای توسعه صنعتی

وی در بخش دیگری از یادداشت خود اشاره کرده است: در هر کشوری معدن و صنایع معدنی زیربنای توسعه صنعتی هستند و زیربنای این فعالیت‌ها و تامین‌کننده مواد معدنی، اکتشافات معدنی است. اکتشافات به قدری اهمیت پیدا می‌کند که بیش از هر چیز دیگری باید به آن اهمیت دهیم با بهره گرفتن از قانون معادن و آیین نامه‌های اجرایی این شورا می‌تواند به یک ماهیت مستقل دست یابد در این صورت شاید بتوان به اکتشافات معدنی سرعت بخشید. نایب رئیس انجمن مس ایران افزود: به طور مثال طبق گفته دوستان با محاسبات و میزان اکتشافات قطعی که برای ماده معدنی سنگ‌آهن انجام شده است ذخایر حدود ۱۴ یا ۱۵ سال آینده بیشتر پاسخگو نخواهد بود البته نظر شخصی بنده متفاوت است و با توجه به اینکه ما به تولید ۵۵ میلیون تن فولاد نزدیک می‌شویم باید اکتشافات را توسعه دهیم. یادداشت شعبانی با اشاره به این نکته پایان یافته است که: به نظر می‌رسد سازمان زمین شناسی می‌تواند مجری این برنامه باشد برای این منظور باید دبیرخانه سازمان ایجاد شود که این شورای‌عالی اکتشاف را برنامه‌ریزی کند. البته در اساسنامه سازمان زمین شناسی شورای زمین‌شناسی تعریف شده است و از ابتدای تاسیس آن ایجاد شد و چندین سال فعالیت کرد ولی در چند سال اخیر مغفول مانده است و تشکیل نمی‌شود سازمان می‌تواند شورای اکتشاف زمین‌شناسی را احیا کند و مقدمه‌ای برای برنامه‌ریزی تشکل شورای‌عالی اکتشاف کشوری باشد که بعد از بررسی و احساس نیاز و پس از طی یک دوره مستقل کاری می‌توانند تجمیع شود. بنابراین با توجه به اینکه اکتشافات معدنی زمانبر است و به منظور تامین هرچه سریع‌تر خوراک مواد معدنی صنایع و برای سرعت بخشیدن حداکثری به اکتشافات کشوری هرچه زودتر شورای‌عالی اکتشاف به طور مستقل تشکیل شود.

سخن پایانی

یکی دیگر از نکاتی که به باور کارشناسان منجر به ضعف بیشتر اکتشافات شده است ممنوعیت فعالیت اکتشافی در برخی محدوده‌های امیدبخش است. گفته می‌شود که بخش زیادی از محدوده‌ها که در اختیار سازمان‌های دولتی مانند سازمان انرژی اتمی، ایمیدرو و سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی وجود دارد، بلوکه مانده است. به‌طوری‌که حتی اگر کارشناسان و تصمیم‌گیران آن سازمان‌ها هم بخواهند این محدوده‌ها را واگذار کنند، امکان قانونی برای این امر را در اختیار ندارند.