برگردان: مهتاب خطیر

مونالیزای لئوناردو داوینچی ممکن است یکی از پرهوادارترین آثار هنری در جهان باشد. هر ساله میلیون‌ها نفر آن را به نام تاج جواهر مجموعه لوور، اثری نمادین از رنسانس، و تابلویی که ارزش‌گذاری آن ناممکن است، می‌خوانند. مونالیزا همچنین چندین بار هدف دزدی و خرابکاری قرار گرفته است.از آغاز قرن بیستم، به این نقاشی که در سال ۱۷۹۷ میلادی کشور فرانسه آن را خریداری کرد، رنگ اسپری و یک فنجان چای به سمت آن پرتاب شده است. در سال ۲۰۲۲، کیک پخته شده و در سال ۲۰۲۴، سوپ روی آن پاشیده شد. تنها در سال ۱۹۵۵، دو خرابکار تلاش کردند در بارهای جداگانه از یک تیغ و یک سنگ برای آلوده کردن آن استفاده کنند. هر بار مونالیزا بدون آسیب نجات پیدا کرد. (همه اینها، تلاش‌های هنرمندها را برای تغییر چهره مونالیزا در بر نمی‌گیرد، از جمله مارسل دوشان، که به سبک معروفی سبیل را روی تابلوی بازتولید نقاشی لئوناردو کشید، یا در سال‌های جنگ جهانی دوم که تابلو نزدیک بود به مصادره ی نازی‌ها بهنگام اشغال فرانسه در بیاید.) روی هم رفته، مونالیزا با آسیب‌های زیادی رو‌به‌رو شده است که حتی سالوادور دالی را برانگیخت تا درباره همه خرابکاری‌ها زبان باز کند که «این نقاشی دارای چنان نیروی بی‌همتا و بی‌مانندی ست که متفاوت و خشن‌ترین واکنش‌ها را برمی‌انگیزد.»

بت نگاهی به تلاش برای دزدی و خرابکاری‌های پرشمار کم سابقه‌ای نسبت به یک اثر هنری تاریخی ARTnews به واکاوی پنج بار از این دست تلاش‌ها پرداخته است.

۱۹۱۱: مونالیزا دزدیده شد

بخشی از دلیل شناخته شدن اثر مونالیزا در سراسر جهان آنگاه بود که در سال ۱۹۱۱ وینچنزو پروجیا ایتالیایی آن را دزدید. در آن سال، پروجیا و دو نفر دیگر خود را در کمد موزه لوور پنهان کردند، تا زمانی که موزه بسته شد نمان جا ماندند و سپس نقاشی را که در آن زمان اثری کوچک و نامهم از لئوناردو شمرده می‌شد، با سفری با قطار از پاریس بردند. همزمان با گسترش خبر دزدی نقاشی در فرانسه و دیگر کشورها، پروجا کار را زیر تخته‌های کف آپارتمان خود در پاریس پنهان کرد. کمی بیش از دو سال پس از دزدی، پروجیا تلاش کرد تا کار را به یک فروشنده در فلورانس بفروشد تا بنا به باورش، گنجی را که ایتالیا از دست داده بود به کشور بازگرداند. فروش زمانی نتیجه معکوس داد که فروشنده در حالی که نقاشی را در دست داشت با مدیر گالری‌های اوفیزی تماس و سپس با پلیس تماس گرفت. پروجیا شش ماه زندانی گرفت و این نقاشی به موزه لوور بازگردانده شد.

۱۹۵۶: سنگی به سمت شاهکار لئوناردو پرتاب شد

در سال ۱۹۵۶، مونالیزا نه یک بار بلکه دو بار مورد خربکاری قرار گرفت. در آغاز، یک خرابکار تلاش کرد تیغی را به تابلو ببرد، اما هیچ آسیبی به آن زده نشد. سپس یک مرد بولیویایی به نام هوگو اونجاگا ویلگاس سنگی را به سمت تابلو پرتاب کرد. او در آن هنگام گفت: «در جیبم سنگی داشتم و ناگهان ایده پرتاب آن به ذهنم زد. خوشبختانه، نقاشی از پیش پشت شیشه بود، که به این معنی بود که ویلگاس آسیب آن‌چنانی به نقاشی وارد نکرد. این سنگ لکه‌های رنگی را در یک منطقه از بین برد، هرچند کارشناسان دولت فرانسه به آسانی آن را بازسازی کردند و نقاشی دوباره به نمایش درآمد.

۱۹۷۴: نقاشی لئوناردو در تور توکیو تقریبا آسیب دید

مونالیزا به‌ندرت از لوور بیرون برده شده است و این می‌تواند روشن کند چرا ۱.۱۵ میلیون نفر این نقاشی را هنگام سفر به موزه ملی توکیو دیدند. یکی از این افراد، توموکو یونزو، یک زن ۲۵ ساله ژاپنی بود که در نخستین روز نمایش بوم، تلاش کرد با اسپری رنگ قرمز رنگ کند.(در اعتراض برابری انسان‌های معلول و کم‌توان با دیگران). در سال ۱۹۷۵، یونزو محکوم به پرداخت ۳۰۰۰ ین جریمه شد اگرچه این کار او واکنش اجتماعی را دربرداشت زیرا موزه ملی روزی ویژه را تنها برای بازدید از مونالیزا اعلام کرد.

۲۰۰۹: مونالیزا و یک فنجان چای

روزی در روزها در موزه لوور بود که در سال ۲۰۰۹، یک زن روسی به گالری که در آن هنگام مونالیزا را نگه می‌داشت آمد و یک فنجان چای را سمت نقاشی پرت کرد. او با فنجانی که در کیفش پنهان شده بود به موزه آمده بود و نمایندگان لوور گفتند که او به دلیل رد شدن درخواست شهروندی فرانسوی، سخت ناامید و آشفته بود. سخنگوی لوور در گفت‌وگویش با نیویورک تایمز این زن را «آشکارا دیوانه» خواند. یک بار دیگر به لطف قاب شیشه‌ای نگهدارنده، مونالیزا آسیبی ندید. اما نیاز به امنیت بیشتر برای جلوگیری از خرابکاری‌های دیگر احساس می‌شد. جاناتان جونز در گاردین نوشت: «حقیقت این است که موزه لوور باید به فکر انتقال مونالیزا به گالری ویژه خود و در فاصله‌ای ایمن از آثار دیگر باشد. سرانجام، موزه لوور در روند این کار، برای جلوگیری از انباشته شدن خطوط مردم، در سال ۲۰۱۹، شیشه نگهدارنده مونالیزا ارتقا یافت.

۲۰۲۲: مونالیزا کیکی می‌شود

بیش از یک قرن پس از دزدیده شدن مونالیزا، لا جوکوندا در اعتراض به تغییرهای آب و هوایی با کیک آلوده گشت. مرد ۳۶ ساله با ویلچر و لباس زنانه به موزه آمده بود. ویدئوهایی از این رویداد در شبکه‌های اجتماعی پخش شد. این مرد در یکی از ویدئوها که به زبان فرانسوی می‌گفت: کسانی هستند که زمین را نابود می‌کنند. همه هنرمندان، به زمین بیندیشید برای همین این کار را کردم، به زمین فکر کنید. این مرد بی‌درنگ بازداشت شد.

۲۰۲۴: معترضان‌به تغییرهای‌آب‌وهوایی سمت‌مونالیزا سوپ‌می‌پاشند

در سال ۲۰۲۴، مونالیزا به «آفتاب‌گردان» ونسان ون گوگ، «دانه‌ها کاه» کلود مونه، «فریاد» ادوارد مونک و «هی وین» جان کنستبل پیوست و این‌بار معترضان به صنعت کشاورزی سوپ سمت شیشه‌های ضدگلوله نگهدارنده‌اش پاشیدند.

معترضان به یک گروه محیط‌بان که بر کشاورزی پایدار متمرکز است، وابسته بودند. اندکی پیش از اینکه ماموران امنیتی او را ببرند، یکی از فعالان به زبان فرانسوی پرسید: «چه چیزی مهم‌تر است؟ هنر یا حق داشتن یک سیستم غذایی سالم و پایدار؟ سیستم کشاورزی ما بیمار است.»