زهر مشکلات در کام تولیدکنندگان عسل
ایران رتبه چهارم تولید جهانی عسل و رتبه چهارم در تعداد کلونی‌ها یا کندوهای زنبورعسل را در جهان دارا است.
تولید عسل ارگانیک یا طبیعی در کشور به حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد می رسد و مابقی شامل عسل های صنعتی می شوند که در تولید آنها زنبور دخالتی ندارد. صنعت زنبورداری کشور اکنون دچار چالش ها و مشکلاتی است و اتحادیه ها و تشکل های این صنعت مهم می توانند نقش بسزایی در توسعه آن و برطرف کردن این مشکلات در همه ابعاد داشته باشند. صمت در این گزارش بخشی از این مشکلات را از نگاه فعالان این بخش مهم کشاورزی بررسی کرده است.
زنبورداری از صنایع پایه کشور
صنعت زنبورداری به عنوان یکی از صنایع پایه کشور محسوب می شود، چرا که ایران از نظر جغرافیایی و تنوع اقلیمی از ظرفیت بالایی برای توسعه فعالیت های زنبورداری، تولید عسل و محصولات جانبی در این حوزه برخوردار است. متوسط سرانه مصرف عسل در کشور یک کیلو و ۳۱۳ گرم است که این عدد در کشورهای پیشرفته ۲ . ۵ کیلوگرم است، در حالی که در بسیاری از کشورهای در حال توسعه این عدد نسبت به ایران بسیار پایین تر است. این در شرایطی است که یک سوم غذای انسان ها به صورت مستقیم و غیرمستقیم به زنبورهای عسل و گرده افشان و تولید ۴۷ درصد محصولات کشاورزی به گرده افشانی زنبورها ارتباط پیدا می کند.
ناکارآمدی صندوق حمایت از توسعه زنبورداری
نخستین مدیرعامل صندوق حمایت از توسعه صنعت زنبورداری کشور درباره چالش های پیش روی این صنعت در گفت وگو با صمت اظهار کرد: به عنوان کسی که ۱۲ سال در صندوق های حمایت از توسعه صنعت زنبورداری کشور فعالیت مستمر داشته ام، مسئولیت اجتماعی خود می دانم تا از جایگاه انتقال دانش، خسارت های ناشی از ناکارآمدی این صندوق ها به بخش کشاورزی را مطرح کنم، چرا که شاید بررسی آن برای دیگر افراد زمانبر و جبران ناپذیر باشد.
صندوق ها چگونه قانون را دور می زنند
بهزاد بانکی پور در ادامه بااشاره به دور زدن قانون در صندوق های حمایت از بخش کشاورزی اظهار کرد: در آسیب شناسی مشکلات صنعت زنبورداری به عملکرد نهاد اتحادیه سراسری زنبورداران ایران و صندوق حمایت از توسعه زنبورداری کشور می رسیم. از قضا این نهادها، دستاورد تاریخی بخش کشاورزی نیز محسوب می شوند. وی بااشاره به بروز انحراف در مسئولیت های این صندوق ها گفت: بخش عمده ای از تاثیر حمایتی این صندوق ها در بخش کشاورزی کاهش یافته است. یکی از مصادیق ساده آن، بحث افزایش قیمت تمام شده کالا در فرآیند نقل و انتقال پولی، در عمل اثرگذاری تسهیلات با نرخ سود ۴ درصد را که باید صرف کاهش هزینه تولید می شد، بی خاصیت کرده است. تا آنجا که تسهیلات با نرخ سود 4 در نهایت با سود بالای ۱۵ تا ۱۸ درصد به دست تولیدکننده می رسد.
دخالت دولت در انتخاب مدیران
این فعال حوزه زنبورداری کشور بااشاره به نقش دولت در انتخاب مدیران صندوق ها خاطرنشان کرد: به هر حال، شرکت مادر تخصصی حمایت از توسعه سرمایه در بخش کشاورزی، در ۱۶۴ صندوق سرمایه ای بالغ بر هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان دارد. به این ترتیب، سهم این شرکت به ۴۹ درصد این صندوق ها رسیده و در عمل ۴۹ درصد سهام این صندوق ها نیز در اختیار دولت است. این سهامداری منجر به دخالت دولت در عملکرد صندوق ها می شود و دولت تعیین کننده مدیرانی است که در این صندوق ها مستقر می شوند. بنابراین، ساختار کارشناسی و مبتنی بر منطق برای اعمال رأی دولت برای انتخاب هیات مدیره این صندوق ها حاکم نیست. به عنوان مثال، در همین صندوق حمایت از توسعه صنعت زنبورداری که براساس مستندات، یکی از بهترین صندوق ها از حیث عملکرد است، ساختار رفتاری هیات مدیره، مانع از روند رو به رشد آن و مهم تر از همه باعث شده است که نرخ مشارکت مردم از مشارکت ۹۰ درصدی سهامداران، به مشارکت ۱۵ نفری در مجمع صندوق برسد. بانکی پور با بیان اینکه دولت یا شرکت مادرتخصصی با همه هشدارهای تشکل ها و رسانه ها نسبت به کاهش عملکرد صندوق، دوباره همان افراد موفق به کسب رأی برای حضور در هیات مدیره می شوند، گفت: این موضوع نشان دهنده نبود ساختار منطقی پشت این تصمیمات است.وی بااشاره به کاهش مشارکت در انتخابات صندوق گفت: چرا باید فضایی ایجاد شود که اعضای صندوقی با ۳۵۰ سهامدار، در مجمع مشارکت نداشته باشند یا برای انتخابات کاندیدا نشوند. این موارد ناشی از نابسامانی هایی است که در شرکت مادرتخصصی حمایت از توسعه سرمایه گذاری بخش کشاورزی دیده و در نهایت منجر به اعمال رأی دولت برای انتخاب هیات مدیره می شود. وی افزود: برهمین اساس، برخی فعالان این صنف، عملکرد شرکت مادرتخصصی را سدی بر سر راه توسعه صنعت زنبورداری کشور می دانند.
بزرگ ترین چالش
این کارآفرین حوزه زنبورداری بااشاره به اهمیت جایگاه تشکل های بخش کشاورزی در دنیا تاکید کرد: تعاونی ها و اتحادیه ها نقش بسیار مهمی در توسعه بخش کشاورزی دارند. صنعت زنبورداری در کشور ما به لحاظ کمی یکی از متشکل ترین زیربخش های کشاورزی است که بالغ بر ۳۵۰ تعاونی فراگیر دارد، اما به واسطه ترک فعل و نبود نظارت دقیق در سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران، متاسفانه ساختار تشکیلات ملی صنعت زنبورداری یعنی اتحادیه سراسری زنبورداران ایران به شدت محدود شده است و به هیچ عنوان نمی توان اسم این ساختار را تشکل ملی گذاشت.
ضعف در نظارت تعاون روستایی
همان طور که این مشکلات در نحوه نظارت سازمان مرکزی تعاون روستایی، در عملکرد اتحادیه سراسری زنبورداران نیز مشخص است.وی افزود: براساس قانون تعاون مصوبه سال ۱۳۴۸ ، در اساسنامه اتحادیه های سراسری کشاورزی بر بیمه تعاون روستایی تاکید دارد. حال چطور می شود در یک اتحادیه ملی، اساسنامه را مخدوش و ۲،۳ تعاونی شهری از یک استان در جلسه انتخابات حضور یابند و از استانی دیگر مثل خراسان جنوبی اصلا عضو یا نماینده ای در تصمیم گیری ها حضور نداشته باشد؛ این موضوع اصل برابری به عنوان یکی از اصول پنجگانه تعاون را مخدوش می کند. بانکی پور در ادامه تصریح کرد: این روند منجر به بروز رانت برای یک استان خاص و سلب حق حضور از یک استان دیگر می شود، به این ترتیب نمی توان اتحادیه را یک تشکل ملی و سراسری نامید.
بلوکه کردن ۱۰ درصد منابع صندوق
بانکی پور در ادامه خاطرنشان کرد: چرا باید یک اتحادیه ملی که وظیفه آن خدمت رسانی و کمک به بخش صنعت زنبورداری کشور است، هر سال ۱۰ درصد از منابع صندوق حمایت از توسعه زنبورداری کشور را در حساب های بانکی بلوکه کند و هیچ خدماتی ارائه ندهد. وقتی یک تشکل ملی ناکارآمد می شود، به تبع آن، این ناکارآمدی به کل صنعت اشاعه داده می شود و حتی ممکن است با فرافکنی، این ناکارآمدی به عملکرد دولت بازگردد.
ناکارآمدی لکوموتیو توسعه صنعت زنبورداری
این فعال صنعت زنبورداری کشور با بیان اینکه ۲ نهاد اتحادیه سراسری زنبورداران ایران و صندوق حمایت از توسعه زنبورداری کشور در حقیقت لکوموتیو توسعه در صنعت زنبورداری هستند، تاکید کرد: اگر این ۲ نهاد ناکارآمد باشند، این حوزه در کشور رشد نخواهد کرد، ساختار نامناسب این نهادها به واسطه عملکرد نهایی نهادهای دولتی، بزرگ ترین چالش صنعت زنبورداری محسوب می شود. وی با تاکید بر مشکلات روز صنعت زنبورداری افزود: با ظرفیت های قانونی در اختیار این تشکل ها، بسیاری از چالش ها و معضلات زنبورداری قابل برطرف شدن هستند، اما باوجود ضعف در مدیریت و عملکرد این تشکل ها، صنعت زنبورداری کشور هم دچار مشکلات فراوانی است.
زنبورداری هنوز شغل محسوب نمی شود
مدیرعامل اتحادیه زنبورداران استان چهارمحال وبختیاری درباره وضعیت صنفی شاغلان این حوزه کشاورزی گفت: از نظر تولید در صنعت زنبورداری کشور رتبه چهارم را دارا هستیم، اما متاسفانه هنوز به زنبورداری به عنوان یک شغل و حرفه در کشور نگاه نمی شود.محسن اویسی بختیاری در ادامه افزود: معمولا سازمان ها به شغل های زودبازده وام هایی اعطا می کنند، اما برای این شغل متاسفانه هیچ پشتوانه ای وجود ندارد. این مسئله ای است که سال ها از سوی فعالان این صنف پیگیری شده و متاسفانه هنوز پاسخی از طرف نهادهای دولتی نگرفته نشده است، چون همیشه مشکل اختصاص بودجه وجود دارد.
نبود نظارت بر تولید عسل
این فعال صنفی صنعت زنبورداری در ادامه به مسئله استانداردسازی محصول عسل اشاره کرد و گفت: تولید عسل های تقلبی بسیار رایج شده و فروش آن بیشتر از عسل هایی است که زنبوردار با زحمت تولید می کند و این موضوع به بزرگ ترین چالش فعالان این صنعت بدل شده است. اویسی بختیاری با تاکید بر ضرورت نظارت در تولید محصول گفت: باید در چارت سازمان تعاونی روستایی، شرکت هایی با مسئولیت نظارت بر تولید و بازار محصولات صنعت زنبورداری تاسیس شوند. البته در حال حاضر شرکت های نظارتی برای این مهم وجود دارد که تنها نقش آموزشی دارند و نظارت درستی در این کار ندارند.
ضعف مدیریت در اتحادیه های کشوری
اویسی در ادامه بااشاره به نبود نظارت بر مجموعه اتحادیه های کشوری صنعت زنبورداری تاکید کرد: متاسفانه اصلا نظارتی بر روند فعالیت این اتحادیه ها وجود ندارد و اعتراض فعالان بخش خصوصی این صنعت نیز تا امروز به جایی نرسیده است. به نظر می رسد دولت عده ای را برای حفظ منافع خود در این اتحادیه مستقر کرده که هیچ اشرافی به صنعت زنبورداری ندارند. تا آنجا که اتحادیه ها و صندوق ها، نقش حمایتی از عموم تولیدکنندگان ندارند و گاهی حمایت ها تنها به چند استان خلاصه می شود.
خداحافظی زنبورداران با کندوها
این تولیدکننده عسل با انتقاد از نبود پشتوانه بیمه ای و مالی از زنبورداران گفت: این مسائل باعث شده، بسیاری از فعالان این حوزه کارشان را رها کنند، چرا که فرآیند تولید عسل، از حمل ونقل تا خرید شکر و ... بسیار هزینه بردار است. اکنون سهمیه شکر را هم قطع کرده اند و این سهمیه دیگر به این صنف و صنعت تعلق نمی گیرد. بنابراین، شکر از بازار آزاد خریداری می شود که به دلیل حجم نیاز، تولید با این روند برای زنبوردار به صرفه
نیست. مدیر اتحادیه زنبورداران استان چهارمحال وبختیاری گفت: همه این موانع باعث تک روی تولیدکنندگان شده و همکاری با اتحادیه ها رنگ باخته است که پیشنهاد می شود دولت به بازرسی عملکرد این صندوق ها ورود کند.
سخن پایانی
صمت برای پیگیری موضوع و دریافت نظر صندوق حمایت از توسعه زنبورداری کشور، با مسئولان این صندوق تماس گرفت که موفق به مصاحبه نشد. مطالب یادشده نظر فعالان صنعت زنبوداری از عملکرد صندوق است و صمت برای انعکاس نظر مسئولان صندوق نیز اعلام آمادگی می کند. آنچه مسلم است؛ صنعت زنبورداری به عنوان یکی از صنایع مهم غذایی کشور با چالش های فراوانی مواجه است که رفع این چالش ها و موانع از راه اتحادیه ها و صندوق های حمایتی می گذرد. با نظارت دقیق روی عملکرد این نهادهای حمایتی، می توان این صنعت مهم کشور را توسعه بخشید و به بهره وری بیشتر رساند.
