ماشین‌ها تردد نکنند، هوای تهران پاک بماند!
قانون هوای پاک که در سال ۱۳۹۶ به تصویب مجلس رسید.
قانون هوای پاک که در سال ۱۳۹۶ به تصویب مجلس رسید. متولیان مقابله با آلودگی هوا را ۱۸ نهاد معرفی می کند. از سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت بهداشت، سازمان هواشناسی و سازمان بهینه سازی مصرف سوخت، که گزینه های نزدیک تری به ذهن هستند، گرفته تا وزارت کشور، وزارت راه و شهرسازی، وزارت نفت، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت نیرو، درمان و آموزش پزشکی، سازمان ملی استاندارد، پلیس راهور نیروی انتظامی، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سازمان انرژی اتمی، سازمان شهرداری ها و دهیاری ها، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و صدا و سیما نیز در مسئله آلودگی هوا مسئول هستند. با این همه، مرگ هزاران نفر در سال بر اثر آلودگی هوا گواه بر این است که اعضای مجموعه ای به این عظمت در مقابله با آلودگی هوا، چقدر ناتوان و غیرمسئول هستند. صمت در این گزارش به بررسی دلایل آلودگی هوا و نقش فناوری در بهبود آن پرداخته است.
شهر تهران زیبنده مردم نیست
اواخر آذر سال گذشته بود که شهردار تهران اظهار کرد: «نیازمند صورت جدیدی از شهر تهران هستیم، صورت حال حاضر شهر تهران زیبنده مردم و جمهوری اسلامی نیست.
اگر مدتی ماشین ها تردد نکنند، تهران پاک ترین هوا را خواهد داشت.» عجیب آنکه کرسی نشین بهشت از یاد برد که سال هاست طرح های گوناگون ترافیک برای کنترل تردد خودروها و جلوگیری از آلودگی هوای تهران در مناطق گوناگون شهر اجرا می شود تا آن «صورت جدید» بر شمایل سربی و دودآگین تهران پدیدار شود؛ که البته به گفته کارشناسان، این طرح ها تاثیر لازم و موردقبول را نداشته اند. اما گرفتن انگشت اتهام به سوی مردم، طریقی است که مسئولان ایران در در پیش گرفتن آن، صاحب رکورد هستند!
بدون در نظر گرفتن این نکات مهم که علاوه بر مازوت سوزی هایی که با نگاهی خوشبینانه حتی اگر در نیروگاه ها اتفاق نیفتد، در برخی صنایع قطعا رخ می دهد و نیز مستعمل شدن ناوگان حمل ونقل شهری، تردد موتورسیکلت های فرسوده که از یک سمت جمع آوری شده و از سویی دیگر با مزایده دوباره به چرخه مصرف بازمی گردند. این ها را بگذارید کنار اهمال یا تقلب در معاینات فنی و تداوم تولید خودروهای غیراستانداردی که با نقصان احتراق، هوای شهر را بیمار کرده اند.
انتظار می رود شهرداری تهران، مطالعاتی برای اجرای طرح زوج و فرد انجام دهد تا به گونه ای برنامه ریزی و تدبیر شود که مردم دچار مشکل نشوند و در بحث آلودگی هوا به پارامترهای لازم هوای سالم برسیم.
اطلاعات ماهواره ای، بازوی مددرسان دانش بنیان ها
یاسر عاشورزاده، مدیرعامل یک شرکت دانش بنیان در عرصه فناوری های فضایی با اشاره به اهمیت تولیدات فناوری های فضایی و امکاناتی که این تولیدات در اختیار نهادهای دولتی و خصوصی برای حل بحران های زیست محیطی از جمله پدیده گردوغبار و آلودگی هوا قرار می دهد، در گفت و گو با صمت گفت: از مزیت های ابزار فناوری فضایی و سنجش از دور این است که می تواند پدیده های محیط زیستی را موردپایش قرار دهد؛ یعنی در یک بازه زمانی، اطلاعاتی جمع آوری می شود که بتوان تصمیمات درستی درباره آن پدیده زیست محیطی گرفت.
پایش الگوهای رفتاری
عاشورزاده افزود: وقتی یک پدیده محیطی را مورد پایش قرار می دهیم، می توانیم الگوهای رفتاری آن را هم مورد پایش قرار دهیم. در حقیقت با پایش پدیده گردوغبار می توان نحوه ورود گردوغبار به تهران یا شهرهای دیگر را تشخیص داد. وی افزود: تصاویر ماهواره ای بهترین ابزار برای انجام این فرآیند است که می توان گردو غبار را مورد رصد قرار داد و مکان یابی کردو غلظت آن را به طور دقیق تشخیص داد.
عاشورزاده گفت: گام نخست فعالیت ما با پایش آلودگی هوای تهران آغاز شد؛ این طرح به مکان یابی فضای سبز شهری اختصاص داشت و موردتایید دانشگاه هاروارد هم قرار گرفت.
در این مطالعات به این نتیجه رسیدیم که با احداث فضای سبز شهری در بخش هایی از شهر تهران که معمولا کم آب است، می توان میزان آلودگی را تا 50 درصد کاهش داد.
ایجاد ارزش افزوده
این فعال عرصه فناوری های فضایی با تاکید بر اینکه، کار در حیطه فناوری های فضایی می تواند برای اغلب سازمان ها ارزش افزوده ایجاد کند، گفت: متاسفانه نداشتن شناخت از این نوع فعالیت ها و امکانات راهبردی، عامل اصلی بی مهری نسبت به دانش بنیان هایی است که در این عرصه فعالیت می کنند. در حقیقت یکی از معضلاتی که باعث می شود دستاوردهای دانش بنیان ها نادیده گرفته شود، این است که اغلب نهادهای دولتی به روز نیستند، از فعالیت های نوآورانه کمتر استقبال می کنند و معمولا برای حل مشکلات زیست محیطی به استفاده از ابزار قهری رو می آورند.
گره ای در کار پیش بینی نداریم
رئیس کارگروه ژئوماتیک معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری معتقد است که در یک دهه گذشته شرکت های دانش بنیان زیادی به این عرصه ورود کرده اند و خوشبختانه کشور ما توانایی آن را دارد تا با استفاده از محصولات فناورانه و صنعتی به پایش و پیش بینی پدیده گردوغبار بپردازد.
یاسر ابراهیمیان در گفت وگو با صمت گفت: خوشبختانه شمار شرکت های دانش بنیانی که بر مبنای «سنجش از دور» و سیستم اطلاعات جغرافیایی، محصولات فناورانه کارآمدی را تولید می کنند، کم نیستند. کاربرد سنجش از دور در قالب تولید محصولات فناورانه با هدف پیش بینی مخاطرات اقلیمی، عرصه نوپایی است که در چند سال گذشته وارد فضای مدیریت بحران کشور شده است.
این مقام مسئول با اشاره به پیشرفت قابل توجه این فناوری در چند سال گذشته، گفت: با این همه، لازم است این فناوری از سوی نهاد های مربوط مانند سازمان محیط زیست، وزارت نیرو، سازمان هواشناسی و وزارت جهاد کشاورزی موردتوجه و حمایت قرار گیرد.
دانشی برای پیش بینی گرد وغبار
دانش سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، ابزاری است که در پایش و پیش بینی پدیده گردوغبار، نقش مهمی دارد؛ در اصل بدون این علم عملا پایش گردوغبار ممکن نیست.
ابراهیمیان با اشاره به کاربرد محصولات تولیدی شرکت های دانش بنیان بر مبنای دانش سنجش از دور گفت: در سال های اخیر، اطلاعات ماهواره ای کمک زیادی به «پایش زمین» داشته است؛ از پایش های منابع آبی گرفته تا خاک و پدیده گردوغبار.
ابراهیمیان افزود: با آماری که داده های ماهواره ای در اختیار ما می گذارند، می توان به تاریخچه وقوع پدیده گردوغبار در 20 تا 30 سال گذشته دسترسی پیدا کرد. در واقع می توان به غلظت و منشأ آن پی برد که عموما کشورهای عراق و حاشیه خلیج فارس نشأت می گیرند. یکی دیگر از کاربردهای دانش سنجش از دور، پیش بینی مسیر گردوغبار است که می توان با شناسایی مسیر گردوغبار به نوعی مقصد را آماده تر کرد تا شاهد آسیب پذیری کمتری باشیم.
راهکارهای مقابله با گرد وغبار
رئیس کارگروه ژئوماتیک معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با اشاره به پیگیری راهکارهای خنثی سازی مضرات پدیده گردوغبار و آلودگی هوا، گفت: راهکارهای مختلفی برای مقابله با گردوغبار وجود دارد، ازجمله رایزنی های دیپلماتیک که می تواند در این عرصه کارساز باشد. با توجه به اینکه منشأ گردوغبار در کشور ما، خارجی است، سیاست های خارجی در این عرصه باید عملکرد جدی تری داشته باشند.
اهمیت مرحله پیش بینی و پیشگیری
همان گونه که اشاره شد، علم سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، به پایش گردوغبار کمک زیادی می کند. ابراهیمیان در تشریح این فرآیند گفت: برای مقابله با پدیده گردوغبار باید اقدامات میدانی پیش از وقوع را پیگیری و برای آن برنامه ریزی کرد. به عنوان مثال، با شناخت جنس زمین و خاک، می توانیم در راستای مقاومت آن از بروز این پدیده جلوگیری کنیم.
ابراهیمیان افزود: مقابله با ریزگردها در مرحله پیش بینی و پیشگیری اهمیت زیادی دارد. زمانی که مخاطره ای مانند گردوغبار رخ می دهد، به جز انجام برخی اقدامات مانند در خانه ماندن یا استفاده از ماسک برای جلوگیری از آسیب های احتمالی، عملا برای کاهش وسعت منطقه ای آن کاری نمی توان کرد؛ بنابراین پیش از وقوع این رخداد است که می توان اقدامات قابل توجهی برای پیشگیری انجام داد.
این کارشناس ژئوماتیک اظهار کرد: در صورت بروز گردوغبار هم چاره ای به جز اعمال قرنطینه یا ایجاد باران های مصنوعی در مقیاس خرد نداریم. در حقیقت برای پیشگیری و مهار پدیده گردوغبار باید از سال های گذشته اقدام می کردیم؛ بنابراین نیازمند دوراندیشی بیشتر برای مقابله با این پدیده هستیم که می تواند با رایزنی های بین المللی به سرانجام برسد. به عنوان مثال باید با شناسایی مناطق منشأ گردوغبار، اقدامات مناسب برای بیابان زدایی انجام شود. ما از سال های قبل باید اقداماتی مانند افزایش پوشش گیاهی، مالچ پاشی و... را عملیاتی کنیم.
کم لطفی نهاد های دولتی به دانش بنیان ها
رئیس کارگروه ژئوماتیک معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با اشاره به ورود دانش بنیان ها به این عرصه و دستیابی به محصولات فناورانه در یک دهه اخیر، گفت: اینکه چرا این شرکت ها تا امروز موفق به حل بحران های زیست محیطی مانند پدیده گردوغبار و آلودگی هوا نشده و نقش موثری در این حیطه نداشته اند، دو رویکرد دارد.
در گام نخست، اغلب دانش بنیان هایی که در این حوزه فعالیت می کنند، برای بازاریابی در جامعه هدف تلاش لازم و به عبارتی، توانی برای اثبات خود به بازار هدف نداشته اند؛ البته وظیفه ای هم در این زمینه ندارند.
دلیل دیگر به انفعال نهادها و سازمان هایی که می توانند جامعه هدف این شرکت ها باشد، برمی گردد. در اصل نهادهای متولی کمتر سراغ دانش بنیان ها رفته اند و امروز آنها هستند که باید در این زمینه پاسخگوی اصلی باشند. امروزه نمی توان این بهانه را پذیرفت که ما در زمینه بکارگیری فناوری در پیش بینی و پایش گردوغبار کمبود داریم، چراکه امروزه دانش بنیان ها به فناوری های کارآمدی دست پیدا کرده اند. در حقیقت کم لطفی نهاد های متولی است که از شرکت های دانش بنیان بهره کافی برده نشده است. با توجه به اینکه شعار امسال «تولید؛ دانش بنیان، اشتغال آفرین» است، به اعتقاد من فرصت خوبی است که انقلابی در راستای بهره گیری از محصولات دانش بنیان دست کم در مهار مخاطرات زیست محیطی شکل بگیرد.
تداخل اختیار سازمان های دولتی
ابراهیمیان دلیل اصلی این بی توجهی را دولتی بودن اقتصاد کشور و تداخل اختیار نهادها و سازمان های دولتی دانست و گفت: اقتصاد ما یک اقتصاد دولتی است و حل بسیاری از مسائل در حیطه مسئولیت دولت است، در نهایت این دولت است که باید تصمیم گیری کند؛ از سوی دیگر، سازمان ها و نهادهای مرتبط هم در بسیاری از موارد به تداخل ماموریتی مبتلا هستند. برای مثال برای حل یک معضل زیست محیطی نظیر مقابله با گردوغبار اگر سازمان محیط زیست کشور بخواهد اقداماتی را به سرانجام برساند، به احتمال زیاد با عملکرد سازمان مدیریت بحران به تداخلمی خورد.
سخن پایانی
گفته ها و شنیده ها درباره آلودگی هوا رنگ و بوی عارضه ای تمام نشدنی برای شهر را به دنبال دارد؛ عارضه ای که شهرها را روزبه روز بیمارتر می کند. نفس گرفته شهر، زخمی به قدمت ۴ دهه است که با رسیدن به فصل سرما بیش ازپیش فرصت جولان پیدا می کند. زخمی که هرازچندگاه به یک سوژه برای وعده دادن مسئولان و متولیان کشور بدل می شود، اما وقتی این فکر قرار است به فعل بینجامد، هزاران عامل به عنوان مانع پشت هم قطار می شوند و این سوژه را تا روی کار آمدن مدیران احتمالیِ بعدی، به خدا می سپارند! زخمی که نه فقط تهران که در بسیاری از کلانشهرها حدود نیم قرن می شود که باز است و نه تنها مردم که چهارستون بدن ایران را می لرزاند.
