لطفا صنعت تولید گوهرسنگ را به اختصار معرفی کنید.

در شهر سوخته و تپه سیلک کاشان فیروزه‌هایی پیدا شده که حتی بعضی از آنها به‌عنوان چشم مصنوعی به‌کار رفته یا زیور و جواهرات انسان آن عصر و دوره بوده است. اوج هنر جواهرسازی در ایران مربوط به دوران زندیه، صفویه و قاجار است و می‌دانیم نادرشاه افشار در حمله به هندوستان یکی از بزرگ‌ترین گنجینه‌های جواهرات را به ایران می‌آورد که الماس کوه نور و دریای نور جزو این گنجینه بودند.

این صنعت به‌ویژه در مرحله اکتشاف ذخیره و استخراج از معدن با چه چالش‌هایی روبه‌رو است؟

یکی از مشکلات بزرگ ما در این حوزه این است که شرکت‌های تخصصی بتوانند در اکتشاف گوهرسنگ‌ها فعالیت داشته باشند، بسیار کم است و شاید بتوان گفت از تعداد انگشتان 2 دست هم کمتر است. اشخاصی به‌صورت شخصی در حوزه استخراج گوهرسنگ‌ها فعالیت می‌کنند که آن هم متاسفانه به‌صورت غیرمجاز است.

ما معادن بزرگی در سطح کشور داریم که عبارتند از: معدن فیروزه نیشابور که یکی از قدیمی‌ترین و شاید نخستین معادن دنیا باشد و این معادن قدیمی و کهن ایرانی هنوز فعال است.

نکته جالب این است که روش استخراج در این معدن به‌صورت تونلی و زیرزمینی است و هم تونل‌های افقی و هم عمودی دارد و استخراج در آنها به این شیوه انجام می‌گیرد.

تعداد زیادی از شرکت‌های اکتشافی، پی‌جویی و استخراجی کشور در حیطه فلزی هستند و شرکت‌هایی که بتوانند به‌صورت تخصصی در زمینه گوهرسنگ فعالیت کنند، نداشته‌ایم و بیشتر اکتشافاتی که تاکنون انجام گرفته، اصولی نبوده است.

کمابیش ۴۰ نوع گوهرسنگ یا Gemstone در داخل کشور وجود دارد که آنها را با عنوان سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی می‌شناسیم و سرآمد و معروف‌ترین همه آنها فیروزه ایران است. رنگ این سنگ که در جهان به‌نام ‍« Persian Blue » یا «محک ایران» شناخته می‌شود، هم بین‌المللی است و هم در چارت رنگی دنیا وجود دارد.

یکی از چالش‌های مهمی که ما در ایران داریم، این است که باطله‌های معادن فلزی ما بیشتر گوهرسنگ است. به‌عنوان مثال، در معادن مس ما کریزوکولا، فیروزه و مالاکیت یافت می‌شود، اما بیشتر این معادن تنها به برداشت مس اختصاص یافته‌اند و متاسفانه قدر این ثروت ملی را نمی‌دانیم و به این دلیل تولیدات این معادن فقط به‌صورت شمش، کاتد یا کنسانتره مس درمی‌آیند.

این معضل بزرگی است و چون در کشور ما طلا و جواهر با هم و در کنار هم مطرح شده است، هیچ قانون تعریف‌شده‌ای در زمینه گوهرسنگ‌ها وجود ندارد که برای آنها و باتوجه به ویژگی‌های خاص‌شان تعریف‌شده باشد و حتی قوانین اکتشاف، استخراج، تولید و صادرات آن را نداریم.

چه ظرفیت‌هایی در این صنعت مغفول مانده است؟

کشور ما تمام زنجیره ارزش‌افزوده صنعت گوهرسنگ، از پی‌جویی اکتشاف گرفته تا بازار فروش را دارد، اما قوت و قدرت چندانی در این حوزه نداریم.

این ضعف هم بنا به دلایلی پدید آمده‌است که یکی از آنها به‌روز نبودن تجهیزات و دستگاه‌های داخل کشور است، البته دوستان ما در این زمینه تلاش‌های قابل‌توجهی انجام داده‌اند، دستگاه‌های خارجی را با شیوه مهندسی معکوس بازسازی و در زمینه ابداع و اختراع اقداماتی انجام کرده‌اند و با کمک همین افراد بخشی از این صنعت را که مغفول مانده بود، احیا کرده‌ایم، اما در این زمینه هنوز نیازمند پیشرفت‌های زیادی هستیم.

یکی دیگر از معضلات ما در این حوزه، نقص قوانین تولیدی و تجارتی در این زمینه است. از معضلات کشور در این زمینه بی‌توجهی به کسب‌وکار در حوزه گوهرسنگ است.

گوهرتراشی، دستگاه خاص و پیچیده‌ای نمی‌خواهد و با ابزاری، ساده، میز و مقداری سنگ می‌توان کار را پیش برد و محصولات را فرآوری کرد، اما چالش بزرگی در این زمینه وجود دارد و مجوز کسب‌وکار برای این حوزه به‌سختی صادر می‌شود.

به‌عنوان مثال اگر کسی می‌خواهد جواز کسبی از اتحادیه‌های طلا و جواهر کشور بگیرد با مسائلی از قبیل سابقه کار، نوع ساختمان، فضا، تجهیزات و امثال آن روبه‌رو است. علاوه بر این، چندین ارگان دولتی، صنایع‌دستی، وزارت صمت، بخش مشاغل‌خانگی وزارت کار، سازمان آموزش فنی‌وحرفه‌ای و بخش‌ها و زیرمجموعه‌های گوناگون آنها متولی صنعت گوهرسنگ هستند که بخشی در آموزش، تولید و تجارت و حوزه مجوز احداث کارگاه‌ها هستند.

چالش بزرگ دیگر ما این است که اتحادیه‌های طلا و جواهر هم که در کشور ما پراکنده‌اند، به‌صورت تخصصی در این زمینه ورود نکرده‌اند، چون بخش‌هایی از اتحادیه خودشان واردکنندگان و فروشندگان گوهرسنگ‌ها هستند و علاقه‌ای به رونق صنعت‌ تراش در کشور ندارند و این واقعیتی است که نمی‌توان از آن فرار کرد.

معضل دیگری که در این زمینه داریم، قوانین وارداتی و صادراتی است. قوانین اجازه واردات سنگ راف یا خام را نمی‌دهد و این صنعت را جزو کالاهای گروه ۴ یا لوکس قرار داده که ارزبر است، در حالی که می‌توان در این صنعت اشتغال ایجاد کرد و با صدور تولیدات آن ارزآوری داشت.

محصولات این صنعت، مثل ماشین یا صنایع لوکس دیگر نیست که قادر به تولید آن در داخل کشور نباشیم و بخواهیم محصول نهایی را از خارج وارد کنیم. ما می‌توانیم سنگ راف را از خارج وارد و با انجام عملیات فرآوری آن را به دنیا عرضه کنیم.

همان کاری که در تایلند، سوئیس، بلژیک، هنگ‌کنگ، چین یا دیگر کشورهای غربی انجام می‌شود، به‌عنوان مثال بخش اعظمی از گردش مالی کشور سوئیس از راه صادرات تامین می‌شود و یکی از بخش‌های پررونق صادراتی این کشور، صادرات سنگ‌های قیمتی است. خود این کشور سنگ و معدن خاصی ندارد و به این ترتیب الماس و سنگ‌های رنگی را از سایر کشورها وارد می‌کند و آنها را در کشور فرآوری و صادر می‌کنند و این کشورها می‌توانند الگوی فعالیت ما باشند.

هرچند این کشور برای رسیدن به این نقطه سال‌ها است که برای برندسازی تولیدات خود سرمایه‌گذاری کرده و به این ترتیب امروزه می‌توانند تولیدات خود را به قیمت‌های بسیار گزافی بفروشند و ارزآوری خوبی داشته باشند. کشور تایلند هم که در زمینه صادرات گوهرسنگ‌ها بسیار نام‌آور است، جز نوع خاصی از یاقوت، سنگ خاصی ندارد.

این کشورها برای من فعالیت قلب را تداعی می‌کنند که خون را از همه رگ‌ها می‌گیرد، تصفیه می‌کند و دوباره به سراسر بدن برمی‌گرداند.

به‌عنوان مثالی دیگر، هندوستان سالانه حدود ۴۴ میلیارد دلار صادرات دارد و حدود ۷۰ میلیون دلار گردش مالی آن در صنعت طلا و جواهر دنیا است که مازاد بر تولید شمش و زرگری‌های خاصی است که زیرمجموعه طلاسازی قرار می‌گیرند.

در حال‌ حاضر چه میزان از تولیدات کشور برای مصرف داخلی است و چه میزانی از آن، صادر می‌شود؟

در سایت ترید مپ TRADE MAP ، که موضوع صادرات و واردات کشور را، چه از نظر ورودی و چه خروجی کنترل می‌کند، ما در رتبه ۱۰۵ هستیم. طبق آمار این سایت، ما سالانه ۳۶ هزار دلار صادرات داشتیم که عدد بسیار ناچیز و فاجعه‌باری است، در حالی که تولید کشور در این زمینه خوب است و ظرفیت صادراتی قابل‌توجهی به‌ویژه برای کشورهای اسلامی داریم.

مشکل صادرات، علاوه بر ضعف قوانین که به آن اشاره شد، به تنوع نداشتن کالاها و تولیدات ما هم برمی‌گردد.

کالاهای ما از نظر تنوع سنگ، حرف چندانی برای گفتن ندارند، چون بیشتر روی عقیق و فیروزه کار کرده‌ایم و بیشترین میزان فروش مربوط به آنها بوده است.

تمام الماسی که در سطح کشور مصرف می‌شود، وارداتی است،اما هیچ‌کدام از آنها نه مالیاتی می‌پرداند و نه به‌صورت عمومی اشتغال ایجاد می‌کنند. همه آنها به‌صورت فردی و مافیایی اتفاق می‌افتد.

یکی دیگر از معضلاتی که موجب شده تا به حال نتوانیم به جایگاه مناسبی در این صنعت دست پیدا کنیم، این است که واردات‌مان کنترل‌شده نیست.

کالاهای قاچاق ، به‌ویژه عقیق‌ها و سنگ‌های بی‌کیفیت دیگر از چین و هند وارد کشور می‌شوند که چون دستمزد تراش آنها پایین است، برای فروشندگان داخل کشور به‌صرفه است،اما متاسفانه بسیار نامرغوب و بسیاری از آنها بدل و حتی شیشه هستند.

ظرفیت اشتغالزایی در صنعت گوهر سنگ چقدر است؟

طبق آمار موجود، در کشوری مانند هندوستان، چند ده میلیون نفر به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در این زمینه مشغول به کار هستند، همین‌طور در کشوری مانند تایلند، چندین میلیون نفر در این زمینه فعالیت می‌کنند، کمابیش بیش از ۲۰هزار شرکت بزرگ گوهرتراشی، تراش و تجارت در چین فعال و در هنگ‌کنگ هم به این همین ترتیب است. طبق آمار موجود، حدود ۲۲.۸ میلیارد دلار الماس خام از طریق امارات مبادله شده که با برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده طی ۱۳سال حدود ۷۶ درصد رشد داشته است.

کشور ما در تمام زنجیره فعالیت، از اکتشاف، استخراج، فرآوری، تولید تجهیزات، دستگاه‌های تولید گوهرسنگ‌ها گرفته تا تجارت و بازرگانی و حتی مارکتینگ و برندسازی ظرفیت فعالیت دارد و حتی می‌تواند اشتغال میلیون نفری داشته باشد. این یک شعار نیست و به‌شرط آنکه بتوانیم بازار خارجی ایجاد کنیم، به‌راحتی دست‌یافتنی است، اما اقدام خاصی در این زمینه انجام نگرفته است، حتی درباره گوهرسنگ‌ها حوزه آموزش هم می‌تواند اشتغال‌آفرین باشد، اما تاکنون مغفول مانده و موردتوجه قرار نگرفته است.

لطفا پیشنهادهای خود را برای ساماندهی وضع موجود شرح دهید.

باید گفت طرح ملی توسعه گوهرسنگ، سند ملی شده است و سازمان ایمیدرو در حال کار روی آن است،لازم است ارگان‌ها و دستگاه‌های اجرایی دیگر هم پای کار بیایند و به‌ویژه در تدوین قوانین و تسهیل کسب‌وکار کمک کنند. باید قوانین تجاری واردات، صادرات و بازرگانی بازنگری و تصحیح شود. علاوه بر این، تسهیل صدور مجوز کسب‌وکار باید مدنظر قرار بگیرد.

این حوزه حتی در سامانه‌ای که مربوط به وزارت کار و سه‌روزه جواز کسب مشاغل را صادر می‌کند، قرار نگرفته است.

باید بخش خصوصی پای کار بیاید، دولت نباید رقیب بخش خصوصی کوچک‌مقیاس شود، همین‌طور بخش‌های نیمه‌دولتی یا خصولتی که باتوجه به پول، نفوذ و قدرت خود می‌توانند بخش خصوصی کوچک‌مقیاس ما را موردهجمه خود قرار دهند، بنابراین قرار است شورای ملی در این زمینه تشکیل شود تا توجه ویژه‌ای به رفع مشکلات داشته باشد و این نقطه امیدبخشی برای شروع جدی کار است.