شامگاه ۳۱ شهریور ۱۴۰۳، انفجاری مهیب در معدن زغال‌سنگ طبس در استان خراسان‌جنوبی رخ داد که طبق بررسی‌های اولیه و نظرات کارشناسان، ناشی از نشت ناگهانی گاز متان در تونل‌های این معدن بود. طبق آخرین گزارش‌ها، این حادثه به کشته ‌شدن بیش از ۵۰ کارگر منجر شد که با ادامه عملیات نجات، احتمال افزایش شمار تلفات وجود دارد. در زمان وقوع انفجار، ۶۹ کارگر در تونل‌های این معدن مشغول به کار بودند و بسیاری از آنها در عمق زمین محبوس شدند. این حادثه بار دیگر خطرات ذاتی گاز متان در معادن زغال‌سنگ و نیاز فوری به تدابیر ایمنی پیشرفته را مدنظر قرار داده است.

انفجارهای ناشی از گاز متان در معادن، در سراسر جهان تکرار شده و قربانی‌های بسیاری بر جای گذاشته است. در ادامه، به برخی از مهم‌ترین حوادث اشاره می‌شود:

- فاجعه معدن آپر بیگ برنچ (وست ویرجینیا، ایالات‌متحده، ۲۰۱۰): این انفجار منجر به مرگ ۲۹ کارگر شد. پس از بررسی‌ها مشخص شد که نشت گاز متان، به‌دلیل تهویه ناکافی و عدم‌رعایت پروتکل‌های ایمنی، باعث این فاجعه شده است. در نتیجه، تغییرات زیادی در سیستم‌های ایمنی معادن این منطقه اعمال شد.

- فاجعه معدن سوما (ترکیه، ۲۰۱۴): انفجار در معدن سوما جان ۳۰۱ کارگر را گرفت. این حادثه مرگبار به‌دلیل اشتعال گاز متان و مونوکسیدکربن و ناشی از تهویه ضعیف و عدم‌رعایت مقررات ایمنی رخ داد. این فاجعه به اصلاحات جدی در بخش معدن ترکیه منجر شد.

 - انفجار در معدن بنکسیهو (چین، ۱۹۴۲): این انفجار که ناشی از گاز متان بود، همچنان به‌عنوان مرگبارترین حادثه معدنی تاریخ با بیش از هزار و 500 کشته شناخته می‌شود. این حادثه نشان‌دهنده اهمیت حیاتی سیستم‌های تهویه و تجهیزات مانیتورینگ گاز بود.

- فاجعه معدن وَنکی (زیمبابوه، ۱۹۷۲): در این حادثه، ۴۲۶ کارگر بر اثر انفجار ناشی از گاز متان جان باختند. نبود تهویه مناسب و سیستم‌های تشخیص گاز از جمله عوامل اصلی این فاجعه محسوب می‌شوند.

- انفجار معدن زغال‌سنگ یورت آزادشهر (ایران، ۱۳۹۶): در این حادثه، ۴۳ کارگر جان خود را از دست دادند. انفجار ناشی از نشت گاز متان بود و تحقیقات نشان داد که پروتکل‌های ایمنی ضعیف و فقدان سیستم‌های نظارتی مناسب،از عوامل اصلی این حادثه بودند.

در واکنش به این حوادث دلخراش، شرکت‌های معدنی در سراسر جهان اقدام به اجرای تدابیر ایمنی پیشرفته و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین کرده‌اند تا از وقوع حوادث مشابه جلوگیری کنند که از آن جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد:

- بهبود سیستم‌های تهویه: تهویه موثر نقش اساسی در مدیریت گاز متان در معادن دارد. پس از فاجعه در معدن آپر بیگ برنچ، شرکت‌های معدنی در امریکا اقدام به نصب سیستم‌های تهویه پیشرفته کردند که از مواد مقاوم ساخته‌شده و به‌طورمداوم گاز متان را از تونل‌ها خارج می‌کند. در ترکیه نیز پس از فاجعه سوما، سیستم‌های تهویه بهبودیافته و بازرسی‌های منظم تداوم یافت.

- نظارت و مانیتورینگ گاز متان: نصب حسگرهای تشخیص گاز متان به یکی از استانداردهای ایمنی در معادن تبدیل شده است. این حسگرها قادرند کوچک‌ترین افزایش در سطح گاز متان را شناسایی کرده و به‌طورخودکار ماشین‌آلات را خاموش کنند. در چین و پس از فاجعه بنکسیهو، استفاده از این سیستم‌ها به‌شدت افزایش یافت و موجب کاهش حوادث مشابه شد.

- تکنیک‌های بی‌اثرسازی: در برخی معادن، از گازهای بی‌اثر مانند نیتروژن برای کاهش ظرفیت انفجاری گاز متان استفاده می‌شود. پس از چندین انفجار متان در دهه ۱۹۹۰، معادن کوئینزلند استرالیا به این تکنیک روی آوردند و آن را به یکی از موثرترین روش‌های پیشگیری از انفجار تبدیل کردند.

- سیستم‌های خاموشی خودکار و برنامه‌های آموزشی: برای به‎‌حداقل رساندن خطرات، بسیاری از معادن از سیستم‌های خاموشی خودکار استفاده می‌کنند که در صورت افزایش سطح گاز متان، به‌طورخودکار فعالیت ماشین‌آلات را متوقف می‌کنند. این سیستم‌ها با برنامه‌های آموزشی ایمنی برای کارگران ترکیب شده‌اند تا آنها را با روش‌های تشخیص خطر و واکنش در موقعیت اضطراری آشنا کنند.

- بازرسی‌های منظم و رعایت مقررات: در استرالیا و ایالات‌متحده، شرکت‌های معدنی تحت نظارت‌های دوره‌ای قرار می‌گیرند تا از رعایت استانداردهای ایمنی اطمینان حاصل شود. ترکیه نیز پس از فاجعه سوما مقررات سختگیرانه‌تری را اجرا کرد، هرچند اجرای کامل آنها همچنان چالش‌برانگیز است.

انفجار معدن زغال‌سنگ طبس بار دیگر خطرات ذاتی گاز متان در عملیات معدنی را یادآور شد. در حالی ‌که فناوری‌های نوین مانند سیستم‌های تهویه پیشرفته، حسگرهای تشخیص گاز و تکنیک‌های بی‌اثرسازی به کاهش خطرات کمک کرده‌اند، این حوادث همچنان نشان می‌دهند که رعایت دقیق پروتکل‌های ایمنی و نظارت مداوم، از اهمیت بالایی برخوردار است. از طریق بهره‌گیری از تجربیات جهانی و بکارگیری بهترین روش‌ها، صنعت معدن می‌تواند به‌سوی آینده‌ای ایمن‌تر حرکت و جان کارگران را در برابر خطرات دائمی گاز متان محافظت کند.