نوید باران می‌آید
ال‌نینو پدیدهای اقلیمی است که هر چند سال یک‌بار باعث ایجاد ناهنجاری‌های بزرگی در آب‌وهوای سراسر کره زمین می‌شود و گفته‌ها حاکی از آن است که پاییز امسال، طبق پیش‌بینی‌ها قرار است پاییز و زمستان پربارشی را برای ایران رقم بزند.
در واقع، به‌گفته فیروز قاسم‌زاده، سخنگوی صنعت آب ایران، بررسی نتایج پیش‌بینی‌های فصلی برای پاییز و زمستان پیش‌رو، نشانگر این است که جز در جنوب و جنوب‌شرق کشور در استان‌های سیستان‌وبلوچستان، کرمان، هرمزگان، فارس، خراسان‌جنوبی و یزد که دارای شرایط بارشی نرمال و اندکی بالاتر از نرمال خواهند بود، سایر بخش‌های کشور با افزایش بارش و شرایط فوق‌نرمال روبه‌رو خواهند بود. برخی بر این باورند که در سالی که آثار پدیده ال‌نینو در کشور نمود می‌کند، دیگر خشکسالی اقلیمی در آن سال نداریم؛ در واقع باید منتظر شروع سال آبی جدید، به عنوان یک سال پربارش و با وقوع سیلاب به‌ویژه در ماه‌های پایانی زمستان و ابتدای بهار باشیم. این در حالی است که برخی از کارشناسان معتقدند ال‌نینو یکی از ده‌ها عامل تاثیرگذار بر پدیدهای جوی ایران است و نمی‌توان با وقوع این پدیده، نوید ترسالی را به مردم داد. این پرسش که ال‌نینو چیست و چه تاثیری بر الگوهای جوی ایران دارد، موضوعی است که صمت در گزارش پیش‌رو به آن پرداخته است.
پسر بچه‌ای که اقلیم زمین را به هم می‌ریزد
ال‌نینو چیست؟ این سوالی است که با خواندن اخبارهایی نظیر تاثیرگذاری آن بر بارش‌های ایران در ذهن عموم مردم نقش می‌بندد، چگونه یک رفتار نامنظم جوی در حوالی امریکای‌جنوبی و اقیانوس‌آرام می‌تواند بر بارش‌های این طرف سیاره زمین و خاورمیانه اثر بگذارد؟ پیش از پاسخ به این سوال خوب است، بدانید سیستم‌های جوی زمین در ارتفاعات بالای اتمسفر در ارتباط با یکدیگر هستند و نتیجه این همبستگی آن است که اگر یک الگو یا سیستم جوی در یک بخش کره زمین تغییر کند، نقش و تاثیر مستقیم و غیرمستقیمی بر دیگر الگوها دارد. ال‌نینو هم یکی از این سیستم‌ها است. اگر از ماهیگیران بومی غرب قاره امریکا در قرن‌های گذشته می‌پرسیدید؛ ال‌نینو را پسر بچه‌ای بازیگوش طبیعت می‌دانستند که رونق ماهیگیری را از آنها گرفته بود، اما در مفاهیم علمی ال‌نینو یک ناسازگاری به‌حساب می‌آید، چراکه در حالت طبیعی هوا در منطقه استوا به‌دلیل دریافت انرژی بیشتر از خورشید تمایل به صعود در عرض‌های بالاتر زمین دارد.این هوای گرم و کم‌فشار در مواجهه با هوای پرفشار و سرد عرض‌های ۳۰ درجه شمالی و جنوبی نزول می‌کند و تحت‌تاثیر حرکت وضعی زمین دوباره به‌سمت استوا برمی‌گردد. این جریان هوا در حوالی استوا که از شرق به غرب اقیانوس آرام می‌وزند؛ به جریان‌های همرفتی یا بادهای تجاری معروف هستند؛ این باد کمک شایانی به انسان در صنعت دریانوردی کرده است. آب‌های گرم سطح اقیانوس آرام را به غرب نزدیک نواحی ساحلی جنوب‌شرق آسیا، استرالیا و اقیانوسیه می‌رانند و در سمت شرقی اقیانوس آرام، آب‌های سرد از اعماق اقیانوس به بالا می‌آیند تا جایگزین آب‌های گرمی شوند که به غرب رفته‌اند. بنابراین، همین بالا آمدن آب‌های سرد در سمت شرق اقیانوس آرام است که در فصل‌های سرد مواد مغذی و ماهی‌ها را به سطوح بالایی آب می‌رساند تا شرایط مطلوبی برای ماهیگیران کشورهای پرو و شیلی مهیا کند. در حالت برعکس موقعیت گفته‌شده به‌دلیل یک تغییر بسیار کوچک در دما و در نتیجه در فشار جوی اقیانوس آرام وزش بادهای تجاری قطع می‌شود و از ورود آب‌های سرد به سواحل کشورهای پرو و شیلی جلوگیری و صنعت شیلات این کشورها را با اختلال روبه‌رو می‌کند. به این فرآیند ال‌نینو می‌گویند. در شریط ال‌نینو، اختلاف دما و الگوهای آب‌وهوایی متداول از بین می‌رود و طبق پیش‌بینی‌های انجام‌گرفته، پاییز امسال باید شاهد بارش‌های فوق‌نرمال باشیم.
فقط نیم درجه تغییر
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم سازمان هواشناسی در گفت‌وگو با صمت درباره خاستگاه ال‌نینو گفت: ال‌نینو در منطقه حاره‌ای اقیانوس آرام رخ می‌دهد و تاثیرش به‌طورمستقیم در شرق و غرب این اقیانوس نمایان می‌شود. به‌عبارت‌واضح‌تر، اگر دمای آب اقیانوس آرام تا عمق ۲۰۰ متری تنها نیم درجه گرم‌تر یا سردتر از نرمال شود، تاثیر مستقیمی بر آب‌وهوا و میزان بارندگی کشورهای امریکای جنوبی تا فیلیپین و استرالیا می‌گذارد.
به‌گفته وی، باتوجه به اینکه دما در اقیانوس‌ها به‌ویژه در مناطق حاره‌ای نوسان زیادی ندارد، تغییر حداقلی دما موجب بروز تغییراتی در آب‌وهوای کشورهای آن منطقه می‌شود که اقلیم‌شناسان به این پدیده ال‌نینو می‌گویند.
رئیس مرکز ملی اقلیم سازمان هواشناسی افزود: در واقع کاهش نیم درجه‌ای دمای اقیانوس موجب بروز پدیده لانینو (شرایط طبیعی) و افزایش نیم درجه‌ای آن ال‌نینو را نمایان می‌کند. گفتنی است، تغییرات دمایی آب با تغییرات گردش هوا در سطوح زیرین اتمسفر در ارتباط است؛ یعنی در شرایط ال‌نینو که دمای آب نیم درجه گرم‌تر شده است، گردش آب در اقیانوس‌ها و گردش هوا در لایه‌های اولیه جو تغییراتی را از خود نشان می‌دهند که در میزان بارندگی‌ها بسیار موثر هستند.
تاثیر غیر مستقیم ال‌نینو بر ایران
وی در ادامه درباره نقش ال‌نینو در الگوهای جوی ایران گفت: حال باتوجه به منشأ ال‌نینو باید گفت این پدیده برای ایران و دیگر کشورهای خاورمیانه یک عامل «دورپیوند» است و تاثیر مستقیمی بر اقلیم ایران ندارد. در واقع، ایران و کشورهای خاورمیانه مشابه منطقه امریکای‌جنوبی و کشورهای شرق آسیا از این پدیده متاثر نمی‌شوند. بنابراین، در هنگام وقوع ال‌نینو این کشورها می‌توانند دقیق‌تر پیش‌بینی کنند که چه میزان بارندگی خواهند داشت. گفتنی است، در شرایط ال‌نینو منطقه امریکای‌جنوبی بارندگی بیشتر از نرمال و در استرالیا بارندگی کمتر از حد نرمال خواهد بود.
با ال‌نینو خشکسالی را هم تجربه کردیم
وظیفه گفت: در نتیجه، ال‌نینو دلیل محکمی برای افزایش یا کاهش میزان بارندگی نیست. با بررسی آمار بارندگی سال‌های گذشته می‌توان گفت که در ایران تجربه این را داشتیم که باوجود پدیده ال‌نینو شرایط بارندگی در اغلب مناطق کشور کمتر از حد نرمال و حتی در بعضی سال‌ها هم همزمان با پدیده ال‌نینو بارندگی در ایران بیشتر از حد نرمال بوده است. به‌همین‌دلیل، باید گفت عوامل دیگری وجود دارند که در میزان بارندگی‌های کشور موثر هستند. بر این اساس، نمی‌توانیم تنها با وقوع ال‌نینو و لانینو بگوییم که شرایط ما کاملا مطلوب یا نامطلوب است.
خوشبین باشیم
رئیس مرکز ملی اقلیم سازمان هواشناسی در ادامه تاکید کرد: آمار بلندمدت بارندگی در کشور نشان می‌دهد که به‌طورنسبی در سال‌هایی که ال‌نینو رخ داده، بارندگی در خاورمیانه مطلوب‌تر بوده، اما همیشه این روند ثابت نبوده است. در نتیجه، باید گفت همبستگی اقلیم ایران با ال‌نینو یا لانینو آنقدر زیاد نیست که بگوییم تاثیر مستقیم بر میزان بارندگی‌های کشور دارد.
به‌گفته وظیفه مکانیسم ال‌نینو و لانینو در اقلیم کره زمین هنوز به‌طورکامل برای دانشمندان و علم اقلیم‌شناسی شناخته‌شده نیست. در واقع، هنوز علم پاسخی برای دلیل وقوع این پدیده ندارد.
وی گفت: نوسان‌های ال‌نینو و لانینو از ۳ تا ۷ سال طول می‌کشد. امسال هم در شرایط ال‌نینو قرار داریم که در پاییز و زمستان به اوج دامنه خود می‌رسد و انتظار تغییراتی در الگوهای بارشی ایران وجود دارد، اما بهتر است به این پدیده در افزایش میزان بارندگی‌ها دلخوش نباشیم و عوامل دیگری را که تاثیر مستقیم‌تری دارند، در نظر بگیریم و موردارزیابی قرار دهیم.
وظیفه افزود: باتوجه به نقشه‌های آب‌وهوایی می‌توان پیش‌بینی کرد که بیشتر بارش‌های کشور در پاییز و زمستان فراتر از نرمال و بیشتر از سال گذشته باشد. این را هم باید در نظر بگیریم که وقتی صحبت از بارش نرمال یا فراتر از نرمال می‌شود، نسبت به میانگین بارشی هر منطقه موردسنجش قرار می‌گیرد. برای مثال، میانگین بارش استان گیلان ۹۶۴ میلیمتر است، در حالی که میانگین بارش یزد ۹۰ میلیمتر است. حال وقتی بارندگی فراتر از نرمال رخ می‌دهد، نسبت به عددهای گفته‌شده اندازه‌گیری می‌شود.
ال‌نینو به‌معنای ترسالی نیست
صادق ضیائیان، رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا در گفت‌وگو با صمت گفت: به‌طورکلی عوامل متعددی در جو روی الگو و سیستم‌های باران‌زا تاثیر می‌گذارند و پدیده ال‌نینو یکی از ده‌ها عاملی است که نقش محسوسی در میزان بارش در کشورهای حوالی ۳۰ درجه کره زمین دارد. این پدیده در میزان بارش‌های ایران به‌ویژه در فصل پاییز هم اثرگذار است.
به‌گفته رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا، نقش ال‌نینو در میزان بارش‌های پاییزه ایران حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد است. بنابراین، عوامل دیگری هم در این بارش‌ها تاثیر دارند. در نتیجه، نباید اتکای زیادی روی ال‌نینو به‌منظور شروع دوران ترسالی در کشور داشته باشیم، چراکه همه سیستم‌های بارشی ایران متاثر از ال‌نینو نیستند.
امسال بارش‌های پاییزی نرمال است
وی بااشاره به اینکه همواره انتظار می‌رود در فصل پاییز اغلب مناطق کشور بارش‌های نرمالی را تجربه کنند، گفت: اغلب مناطق کشور از جمله حاشیه زاگرس‌مرکزی و شمال شرقی کشور در نیمه دوم سال بارش‌های نرمالی را تجربه می‌کنند. منظور از بارش نرمال یعنی اینکه میزان بارش به میانگین بارش ۳۰ سال گذشته برسد. بیشتر مناطق کشور معمولا چنین بارشی را در سه‌ماهه سوم سال تجربه می‌کنند و عوامل متعددی در افزایش این بارش نقش دارند.
وی گفت: با وقوع پدیده ال‌نینو نمی‌توانیم به‌طور صددرصد، وقوع دوران ترسالی را نوید بدهیم، چراکه همبستگی میان بارش‌های ایران با این پدیده ۶۰ درصد است و این رقم در پیش‌بینی عملکرد سیستم‌های جوی عدد بالایی نیست.
ضیائیان در ادامه بااشاره به وقوع احتمال سیلاب در پاییز امسال گفت: وقوع سیلاب تحت‌تاثیر عوامل متعددی از جمله حجم آب ذخیره‌شده در سدها است. بنابراین، نمی‌توان از چند ماه قبل، وقوع سیلاب‌ها را پیش‌بینی کرد. گفتنی است، در اغلب کشورهای دنیا، وقوع سیلاب از چند روز قبل پیش‌بینی می‌شود. پیش‌بینی سیل مولفه‌ای نیست که از چند ماه قبل امکان‌پذیر باشد.
سخن پایانی
تجربه نشان داده است، خشکسالی‌ها و ترسالی‌ها با شدت و ضعف و با دوره‌های بازگشت مختلف در هر اقلیمی تکرار می‌شوند. هرچه خشکسالی‌ها و ترسالی‌ها شدیدتر و قوی‌تر باشند، دوره بازگشت طولانی‌تری دارند. باوجود اینکه چرخه‌های خورشیدی یا تعداد لکه‌های خورشیدی دوره ۱۱ساله دارند، اما تعداد آنها در هر رخداد به‌طوردقیق شبیه چرخه قبل یا بعد از خود نیست. گاهی تعداد لکه‌ها به عدد ۲۰۰ در زمان اوج چرخه نزدیک می‌شود، در حالی که در اوج چرخه دیگر به ۵۰ لکه هم نمی‌رسد. بنابراین، پدیده‌های جوی در عین اینکه قابلیت تکرار دارند، اما به‌طوردقیق شبیه هم نخواهند بود. علاوه بر فعالیت‌های خورشیدی، پدیده‌های جوی دیگری نیز با تاخیر کوتاه یا بلندمدت بر آرایش سامانه‌ها، بر روند خشکسالی‌ها و ترسالی‌ها موثر هستند.
