زمین خنک می‌شود
متاسفانه آسیب منابع‌طبیعی در سراسر جهان به‌قدری است که نه‌تنها معضلات عدیده‌ای در زمینه آب، خاک، هوا به‌وجود آمده، بلکه در سایر زمینه‌های مربوط به محیط‌زیست انسانی هم، معضلات مختلفی نمایان شده است.
متاسفانه آسیب منابع طبیعی در سراسر جهان به قدری است که نه تنها معضلات عدیده ای در زمینه آب، خاک، هوا به وجود آمده، بلکه در سایر زمینه های مربوط به محیط زیست انسانی هم، معضلات مختلفی نمایان شده است. گفتنی است، آلودگی های اخیر منابع زیست محیطی، منجر به کاهش بهره وری از سرمایه های طبیعی شده و روزبه روز شرایط زیستی انسان را با خطر مواجه کرده است. کارشناسان معتقدند، حضور فناوران و دانش بنیان ها در آینده محیط زیست کشور بسیار اثرگذار است، هرچند برخی هم بر این باور هستند که دلایل بسیاری از بحران های زیست محیطی توسعه فناوری در عصر حاضر بوده، بر این اساس چند سالی می شود که بحث های زیادی درباره حل بحران های زیست محیطی با توان فناوران مطرح شده؛ صمت در این گزارش به شرح تعامل کاربردهای فناورانه در حل بحران های زیست محیطی و کارشناسان به پیش بینی آینده محیط زیست متاثر از کاربردهای فناورانه پرداخته است.
طبیعت، قربانی خودخواهی فناوری
پژوهش های اخیر نشان می دهد که اینترنت مسبب ۲ درصد از آلودگی های کربن در جهان است؛ از آنجایی که محتوای سایت ها در دیتاسنترهای بزرگی ذخیره می شوند، تامین انرژی آنها مستلزم مصرف میزان برق بالایی است و همین مصرف زیاد برق منبع تولید ۲ درصد از آلودگی دی اکسیدکربن جهان است.
گفتنی است، این مقدار با آلودگی ناشی از تمام هواپیماهای جهان برابری می کند، البته مشکل اصلی در تعدد بالای سرورها نیست، از آنجا که این سرورها همیشه روشن هستند، خنک کردن حرارت ناشی از فعالیت زیاد آنها بدون استفاده از مقدار زیادی برق امکان پذیر نیست. همچنین، کارخانه هایی که سازنده قطعات کامپیوتری هستند، معمولا مواد سمی زیادی از جمله تری کلرو اتیلن تولید می کنند که این ماده بسیار مضر است و ورود آن به آب های زیرزمینی منجر به آلودگی وسیع منابع آب شیرین می شود. متاسفانه در کارخانه سیلیکون وی نمونه چنین اتفاقی رخ داد؛ چندی پیش مواد سمی موجود در خاک و آب های زیرزمینی از طریق فرآیندی که پیشرانی بخار نام دارد، وارد هوا و سیستم تهویه ساختمان ها شد و در نهایت، سیستم تنفسی افراد ساکن در منطقه را با اخلال مواجه کرد. این مواد سمی می توانند اختلالاتی را در سیستم ایمنی بدن انسان موجب شوند. در نمونه ای دیگر، دریاچه شهر بائوتو در کشور چین به دلیل استخراج مواد اولیه سخت افزارها به یک دریاچه سمی تبدیل شده و این دریاچه سرشار از مواد رادیواکتیو، اسیدی و سمی است، به گونه ای که نمی توان به فاصله چند صد متری آن نیز نزدیک شد. این مواد سمی بیماری های مختلفی را برای محیط زیست و موجودات زنده به دنبال خواهد داشت.
فناوران کاری به طبیعت نداشته باشند
حسین آخانی، استاد دانشگاه تهران و کارشناس محیط زیست، در گفت وگو با صمت درباره اهمیت کاربرد فناوری در حل معضلات محیط زیست انسانی گفت: تعامل با محیط زیست ابعاد گوناگونی دارد که کاربرد فناوری به منظور رفع معضلات محیطی یکی از آنها است. امروزه موضوع مهم در بحث تعامل فناوری با محیط زیست، کاربرد دستاوردهای فناورانه در بخشی از محیط زیست است که باید به رفع معضلات موجود بینجامد، نه اینکه بسان گذشته هدف بهره برداری از طبیعت باشد. از آنجایی که محیط طبیعی و انسانی ۲عرصه مهم محیط زیست هستند، نمی توان تعامل فناوری با محیط را به عنوان یک نگرش واحد در نظر گرفت و در هر جایی، ابزارهای فناورانه را به کار انداخت. کاربرد فناوری در عرصه های طبیعی نظیر تالاب ها، جنگل ها، کوه ها و ... نمی تواند موثر و سودبخش باشد.
وی ادامه داد: در شرایط فعلی محیط زیست، بهترین خدمتی که می توان به محیط طبیعی کرد، دور نگه داشتن ابزارهای فناورانه از این عرصه است. به عبارت روشن تر، کاربردهای فناورانه چندان به سود این بخش از محیط زیست نیست و عموما رویکرد بهره برداری و تخریب گونه دارد. به همین دلیل، بیشتر کارشناسان تاکید می کنند، برای کاهش تخریب یا به عبارت دیگر جلوگیری از تخریب های احتمالی تا حد ممکن محیط طبیعی تحت تاثیر ابزارهای فناورانه قرار نگیرد.آخانی در ادامه بااشاره به کاربرد اصلی فناوری در محیط زیست انسانی گفت: باتوجه به ماهیت فناوری که عموما در راستای رفع مشکلات خلق می شوند، کاربرد آنها در محیط زیست انسانی منطقی تر است. برای مثال، می توان از دستگاه های پالایش هوا به منظور کاهش آلودگی ها استفاده کرد.
کاهش گازهای گلخانه ای را جدی بگیرید
وی در ادامه بااشاره به کاربرد اصلی فناوری در کاهش انتشار گازهای گلخانه ای گفت: از آنجایی که ایران رتبه ششم انتشار گازهای گلخانه ای را در جهان به خود اختصاص داده، این امر تاثیرات مستقیم بر محیط زیست انسانی و افزایش آلودگی ها در مقیاس وسیع دارد و کشور را با معضلات جدی روبه رو کرده است؛ پیش بینی می شود دانش بنیان ها و فناوران برای کاهش این میزان از انتشار گازهای گلخانه ای تولیدات موثرتری داشته باشند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: متاسفانه حیات اقتصاد و صنعت در کشور وابسته به توسعه فرآیندهایی است که مسبب اصلی انتشار گازهای گلخانه ای هستند و سیاهه انتشار ایران همپای کشورهای بزرگ صنعتی است، اما هنوز به توسعه کشورهای رده اول در سیاهه انتشار نرسیده ایم. به همین دلیل، فعالیت فناوران و شرکت های دانش بنیان در هر زمینه ای که بتوانند در کاهش گازهای گلخانه ای موثر باشند، به نفع کشور است.
دست دولت از انتشار کوتاه شود
آخانی دولتی بودن صنایع بزرگ را در کشور، عامل اصلی انتشار بالای گازهای گلخانه ای دانست و گفت: مقصر اصلی انتشار بالای گازهای گلخانه ای در ایران دولت است؛ به همین دلیل تاکنون شرکت های کوچک دانش بنیانی که توانمندی بالقوه بالایی برای بهبود اوضاع محیط زیست دارند، نتوانسته اند نقش مهمی در این زمینه ایفا کنند. شاید تذکرات اخیر بین المللی، عاملی باشد برای کاربرد بیشتر ابزارهای فناورانه در این حوزه که بی شک بدون توان دانش بنیان ها امکان پذیر نیست.
به گفته وی، شاید منافع بزرگ دولتی و شبه دولتی است که نمی گذارند مسیر سبزی را در صنعت و تولید در پیش بگیریم؛ مگر آنکه دانش بنیان ها تعاملات بیشتری در این عرصه داشته باشند.
حمل ونقل در مسیر سبز دانش بنیانی
این استاد دانشگاه بااشاره به ایجاد مسیر سبز در صنعت، گفت: توسعه فناورانه حمل ونقل جزو آن دسته از حوزه هایی است که پیش بینی می شود به منظور ایجاد مسیر سبز در صنعت، دانش بنیان ها در راستای این هدف، تولیدات ارزنده ای داشته باشند. البته ناگفته نماند تا زمانی که مدیریت کلان کشور نگاه خود را به سمت توسعه پایدار ارتقا و کشور روابط خود را با دنیا به شکل گسترده توسعه ندهد، نمی توان به این هدف رسید. تمامی این اقدامات و کاربرد فناوری در محیط زیست زمانی به بهبود وضعیت می انجامد که ضمانت اجرایی قانونی وجود داشته باشد.
بازار مبادله انتشار کربن، یک ضرورت مهم
باتوجه به موارد یادشده، درباره کاهش انتشار گازهای گلخانه ای با توان فناوران، رضا فلاح، اقلیم شناس، معتقد به راه اندازی بازار کربن و سازکار ویژه آن است. وی در گفت وگو با صمت گفت: نهادی با عنوان بازار مبادله کربن که سازکار مبادله انتشار در آن شکل می گیرد، در پی تلاش های بین المللی، به منظور کاهش انتشار گازهای گلخانه ای در جهان شکل گرفته است. بررسی اسناد بالادستی در زمینه بهینه سازی انرژی در کشور، نشان دهنده آن است که طی 2 دهه گذشته، سیاست های کلان و قوانین بسیاری برای بهینه سازی انرژی در کشور تدوین و ابلاغ شده است؛ می توان با نگاه به این سیاست ها و قوانین فهمید که توسعه و اجرای برنامه های بهبود کارآیی انرژی، چالش مهم کشور در سال های گذشته بوده است. متاسفانه اجرای برنامه های بهبود کارآیی انرژی، به دلیل تداوم اختصاص حجم قابل توجه یارانه های انرژی و پایین بودن نرخ حامل های آن به کندی پیش رفته است. براساس مطالعات انجام شده در کشور، اگر سیاست های کلی درباره بهینه سازی انرژی به اجرا درمی آمد، می توانست منجر به صرفه جویی بیش از ۷ میلیارد بشکه نفت در مصرف انرژی طی سال های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۷ شود و بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار انباشت سرمایه را طی همین سال ها در پی داشته باشد. بنابراین، اجرا نشدن سیاست های بهینه سازی انرژی سبب شده از یک سو، نه تنها فرصت توسعه از دست برود و اهداف مربوط به ارتقای سطح زندگی مردم محقق نشود، بلکه کاهش تولید و انتشار گازهای گلخانه ای هم رخ ندهد.
وی در ادامه بااشاره به اهمیت پیاده سازی بازار بهینه سازی انرژی و محیط زیست انرژی گفت: تحلیل ساختار بازار انرژی ایران طی سال های اخیر، نشان دهنده آن است که پیاده سازی بازار بهینه سازی انرژی و محیط زیست یک الزام در اقتصاد انرژی کشور است. پیاده سازی این بازار، نهادی را در اقتصاد کشور شکل می دهد که در پی آن هم افزایی قابل توجهی میان افزایش کارآیی و بهره وری در اقتصاد، رشد اقتصادی، توسعه اجتماعی و گذر به اقتصاد کم کربن و سبز شکل بگیرد. در این بازار، فرصت های بسیاری برای ایفای نقش بخش خصوصی کارآفرین و دانش بنیان ها به منظور ایجاد فعالیت های توسعه محور فراهم می شود. همچنین، بازار انرژی امکان تعامل پایدار اقتصاد ایران را با اقتصاد جهان فراهم می کند و ضمن ایجاد پیوند با بازار جهانی مبادله کربن، زمینه ساز مشارکت فعال ایران در تلاش های بین المللی برای مقابله با تغییرات اقلیمی خواهد بود. فلاح باتوجه به پیچیدگی آثار انتشار کربن گفت: تعیین نرخ کربن در این بازار، به دلیل پیچیدگی آثار انتشار کربن و ابعاد جهانی آن، به طورمعمول امری دشوار است. مالیات بر کربن، سازکار مبادله انتشار و اعتبار کربن از جمله سازکارهایی هستند که اساس و چارچوب نرخ کربن در کشورها و مناطق مختلف به شمار می روند.
بستری برای کاهش انتشار
فلاح گفت: ایجاد سازکار مبادله انتشار کربن در یک محدوده جغرافیایی، کمک می کند اقدامات فنی، فیزیکی و نرم افزاری برای کنترل تولید و انتشار گازهای گلخانه ای در یک محدوده معین به کار گرفته شود و مبادله انتشار بین شرکت کنندگان محلی در بازار را امکان پذیر کند. در فرآیند سازکار مبادله انتشار کربن بستری فراهم می شود که در آن میزان کاهش انتشار گازهای گلخانه ای ارزش اقتصادی پیدا می کند و این ارزش اقتصادی در بازار مبادله انتشار خود را نشان می دهد، چرا که تاثیرات انباشت گازهای گلخانه ای، جهانشمول و فراگیر است. گفتنی است، ارزش اقتصادی در مقیاس بین المللی شکل می گیرد و ایجاد ارتباط طرح های مبادله انتشار کربن در مناطق و کشورهای مختلف، امکان مبادله کاهش انتشار در بازار جهانی را فراهم می آورد. این وضعیت باتوجه به تجربه ۲ دهه گذشته رو به توسعه است و بهره برداری از ارزش اقتصادی کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و گذار به اقتصاد سبز را برای همه کشورها ممکن می سازد.
وی ایجاد بازار بهینه سازی انرژی در ایران را یک ضرورت برای ایجاد تعادل پایدار در اقتصاد انرژی کشور دانست و گفت: بی شک در آینده ای نزدیک بدون اجرای اقدامات مشخص برای افزایش کارآیی انرژی، امکان تامین انرژی موردنیاز برای توسعه اقتصادی و اجتماعی بسیار محدود خواهد شد. گفتنی است، باوجود این شرایط، ضرورت اجرای طرح ها و پروژه هایی که دستاورد جانبی آنها کاهش انتشار گازهای گلخانه ای است، بیش از گذشته احساس می شود. بنابراین، ایجاد سازکار مبادله انتشار کربن و بازار بهینه سازی انرژی، می تواند یک راهکار برای گسترش امکانات در راستای بهینه سازی انرژی و نیز توسعه پایدار کشور باشد.
سخن پایانی
حیات همه موجودات به محیط زیست وابسته است و از طرفی هم، استفاده از پیشرفت و توسعه فناوری و صنعت در روند رو به رشد اقتصاد غیرقابل انکار است. بنابراین، باید چاره ای اندیشید تا بدون آنکه فعالیت های فناورانه کاهش یابد، محیط زیست را از خطر نابودی نجات دهیم. یکی از راهکارهایی که به این منظور برای بازیافت پیشنهاد می شود، استفاده از فناوری پاک است. تولید تمیزتر از مهم ترین جنبه های فناوری پاک است که این مهم به نوبه خود محیط زیست سالم تر را به ارمغان می آورد. کارشناسان معتقدند فناوری پاک به معنای تولید صنعتی همراه با حفظ محیط زیست است که این مهم مزایای راهبردی و اقتصادی بسیاری را برای صنعت به دنبال دارد. به این ترتیب، پیش بینی می شود با جایگزین کردن روش ها و تکنیک های جدید که به منظور حفظ محیط زیست انجام می شود، می توان در آینده ای نزدیک هدف تولید بهتر با آلودگی کمتر را تحقق بخشید.
