اشباع از قانون ، خالی از حمایت
از زمان آغاز به کار فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور تاکنون، شاهد رشد صعودی این شرکت‌ها در اقتصاد بوده‌ایم.
از رشد ۳۰ درصدی تا حضور در بازار سرمایه
با افزایش حدود هزار و ۶۰۰ شرکت در سال ۱۴۰۱، تعداد شرکت های دارای تاییدیه دانش بنیانی از معاونت علمی نهاد ریاست جمهوری به حدود ۸ هزار شرکت رسید. دولت در این یک سال، توجه ویژه ای به کسب وکارها داشته، از تصویب قانون جهش دانش بنیان گرفته تا کارگروه اقتصاد دیجیتال که به منظور برداشتن موانع موجود تشکیل شد. زمزمه های حضور دانش بنیان های فعال در عرصه فناوری اطلاعات در بازار سرمایه، دیگر موضوعی بود که در یک سال گذشته مسئولان توجه ویژه ای به آن داشتند و جزو خواسته های فعالان اکوسیستم دانش بنیان هم بود.صمت در این گزارش به ارزیابی مهم ترین رویدادها در یک سال اخیر برای شرکت های دانش بنیان پرداخته است.
تولد بیش از ۱۶۰۰ دانش بنیان در یک سال گذشته
شرکت های دانش بنیان طی یک سال گذشته بیش از ۱۱ هزار نوع محصول در حوزه ّ های مختلف تولید کرده و ۳۰۰ هزار میلیارد تومان فروش داخلی داشته اند. گزارش عملکرد یک سالگی دولت سیزدهم، از رشد ۳۰ درصدی تعداد شرکت های دانش بنیان خبر می دهد. ناگفته نماند که برخی کاربران شبکه های اجتماعی اعتقاد دارند، راه اندازی بیش از ۱۶۰۰ شرکت دانش بنیان فرآیندی نیست که یک ساله محقق شده باشد. گفتنی است، در سالی که گذشت، ۱۳ آیین نامه برای این حوزه مصوب شده است. طبق گزارش دولت، تاکنون شرکت های دانش بنیان برای ۳۷۵ هزار نفر اشتغال آفرینی داشته اند. این شرکت ها ۱۱ هزار و ۶۳۲ محصول تولید کرده و یک میلیارد دلار صادرات داشته اند. همچنین، میزان رشد فروش آنها نسبت به سال ۱۳۹۹ ، رقمی حدود ۳۵ درصد عنوان شده، اما نکته مهم این است که مشخص نیست این فروش آماری است یا از حیث درآمد اعلام شده، چرا که باتوجه به رشد تورم در کشور، افزایش ۳۵ درصدی درآمد چیزی معادل همان فروش با احتساب تورم است.
تصمیمات نمایشی، اما موثر
بسیاری از شرکت های دانش بنیان شاید توانسته اند محصولات خود را پس از سال ها تحقیق و آزمایش به نتیجه برسانند، اما کماکان با مشکلاتی روبه رو هستند که مانع از روند تولید در بستری طبیعی می شود. امیرهومن کریمی وثیق، رئیس یک شرکت دانش بنیان تولیدی در زمینه نفت و گاز در گفت وگو با صمت گفت: دانش بنیان ها مشکلات زیادی دارند؛ از مشکلات گمرکی گرفته تا مالیات و تامین مواد اولیه. با اینکه شعار امسال به دانش بنیان ها اختصاص داشت، اما در حال حاضر، صاحبان شرکت های دانش بنیان همچنان مشغول دست وپنجه نرم کردن با معضلاتی هستند که در ابتدای سال وعده حل شدن شان به آنها داده شده بود. به اعتقاد من، باید مسیر هموارتری برای توسعه اقتصاد دانش بنیان فراهم شود؛ راهی که تاکنون ایجاد نشده است.
وی افزود: رسیدن به اقتصاد دانش بنیان تنها با یک شعار و توجه یک ساله محقق نمی شود؛ انتظاری که از نهادهای بالادستی می رود، این است که نگاه ویژه تری به این شرکت ها در فضای امروز اقتصاد کشور داشته باشند. در واقع، خواهان این امر هستیم که شرکت های دانش بنیان به صورت خاص در فضای اقتصادی کشور دیده شوند؛ فرآیندی که تاکنون در کشور اتفاق نیفتاده است. وی گفت: صندوق نوآوری و شکوفایی، بازوی کمک کننده مناسبی برای توسعه دانش بنیان ها است که تاکنون در زمینه ضمانتنامه ها و تسهیلات کمک شایانی به کسب وکارهای نوین کرده است، اما نباید از عملکردهای نهادهای مشابه که بیشتر جنبه نمایشی داشته ، غافل شویم. ناگفته نماند که نمایشی بودن برخی تصمیمات نیز لازمه توسعه اکوسیستم دانش بنیان است، چرا که بخش زیادی از نیاز دانش بنیان ها، دیده شدن آنها در رسانه ها و مجامع مختلف است. این روند، علاوه بر اینکه نگرش عمومی نسبت به نوآوری و اکوسیستم دانش بنیانی کشور را کامل تر می کند، به دانش بنیان ها به عنوان اهرم توسعه در اقتصاد نیز نگاه می شود.
کریمی وثیق گفت: بیشتر صاحبان شرکت های دانش بنیان تولیدی، به ویژه آن دسته از شرکت هایی که در فهرست نوع یک قرار می گیرند و سابقه زیادی دارند، خواهان تسهیلگری در امر تولید هستند و اصلا انتظار دریافت حمایت های همه جانبه از سوی نهادهای دولتی را ندارند. این درحالی است که معمولا شرکت های بزرگ تولیدی در اکوسیستم دانش بنیان بیشتر از اینکه موردحمایت واقع شوند، موردهجوم برخی نهادها واقع می شوند و این سد راه توسعه آنها است. به گفته این حوزه دانش بنیان، در قرن ۲۱ نیازمند ایجاد برخی زیرساخت ها برای توسعه اقتصاد دانش بنیان نیستیم، چرا که دنیای امروز، دنیای تسهیلگری است و در بیشتر کشورهایی که کارنامه درخشانی در توسعه دانش بنیان ها دارند، سیستم های حاکم مشغول تسهیل فرآیندها هستند.
شفاف حرف بزنید
وی بااشاره به سخنان رهبر معظم انقلاب درباره توسعه اقتصاد دانش بنیان گفت: هرگاه سخنی از سوی رهبر معظم انقلاب بیان می شود، برداشت های مسئولان دولتی شخصی است و آن گونه که می خواهند آن را تفسیر می کنند و به اعمال نظر و دستور می پردازند. امروزه در فضای اقتصادی و توسعه کشور، نیازمند شفاف سازی در عبارات و واژه ها هستیم. برای مثال، وقتی درباره خام فروشی صحبت به میان می آید، به دقت باید روشن شود که منظورشان از خام فروشی چیست؟ به عبارت دیگر، امروز ما نیازمند مشخص شدن تعاریف هستیم. کریمی وثیق گفت: در بخش صادرات نیز با معضلات عدیده ای روبه رو و نیازمند توجه مجلسیان هستیم. مشکل قیمت گذاری های دستوری مانعی جدی در برابر صادرات ش دانش بنیان هاست. در نهایت اینکه باید از تصمیمات یک شبه و شتابزده دوری کرد تا زمینه توسعه اقتصادی برای دانش بنیان ها فراهم شود.
مشکلاتی که هنوز پابرجاست
کریمی وثیق ارتباط میان بانک ها و فعالان دانش بنیان را یکی از مهم ترین مشکلات اکوسیستم فناوری های نو در سالی که گذشت، دانسته و گفت: پای درددل صاحبان دانش بنیان که بنشینید، سخن از عدم همکاری بانک ها در پذیرفتن تضامین می گویند. نبود گفتمان و زبان مشترک میان این 2 نهاد فعال مالی و اقتصادی، عامل اصلی ناکامی برخی دانش بنیان ها در دریافت این تسهیلات است.
مشوق های مالی هم دردی را دوا نکرد
مهدی عباسی، رئیس پارک علم و فناوری استان البرز معتقد است: اصلی ترین چالش دانش بنیان ها در بهره بردن از امکانات مالی، تفاوت دارایی ها از نگاه صاحبان دانش بنیان و متصدیان بانکی است، به همین دلیل در سالی که گذشت، مشوق های مالی دردی از فناوران دوا نکرد. وی در گفت وگو با صمت گفت: در فرآیند ارایه تسهیلات به دانش بنیان ها سد محکمی به نام تضامین بانکی وجود دارد و معمولا بانک ها همکاری و کارآیی لازم را با فعالان این حوزه ندارند. دلیل این فرآیند به سیستم سنتی بانک ها برمی گردد. نظام بانکداری در کشور به اقتصاد دانش بنیان ها اعتقاد ندارد، چرا که هنوز دارایی های نامشهود برای بانک یک مولفه تعریف نشده است. وی در تشریح تفاوت دارایی های مشهود و نامشهود افزود: این موضوع را هم باید مدنظر داشت که بیشتر فعالان دانش بنیان صاحب دارایی های نامشهود هستند تا دارایی های مشهود. تصور کنید، اگر یک شرکت دانش بنیان موفق به تولید محصولی فناورانه و خلاقانه می شود، به گونه ای که به تصمیم معاونت علمی و صندوق نوآوری و شکوفایی و پارک های علم و فناوری صلاحیت حمایت مالی برای توسعه کسب وکار خود را پیدا می کند، باید ارایه مشوق های مالی هم برای آن شرکت انجام شود. این درحالی است که طبق باور و قانون نانوشته نظام بانکی، فناوری ارزش ریالی ندارد و به طورمعمول برای تضمین، خواهان دریافت سند ملک و دیگر تضامین شناخته شده هستند. عباسی گفت: حتی شعار سال هم نتوانست آن تعریف دقیقی که جهان از دانش بنیان ها می شناسد، در نظام اقتصادی کشور نهادینه کند. در واقع، تولیدات فناورانه که زمان زیادی برای خلق آن صرف شده، از ارزش مالی خاصی برای تضمین برخوردار نیستند. به عبارت دیگر، دانش فنی برای بانک ها تعریف نشده است، گویا سند خانه و ملک از دانش بنیان بودن افراد مهم تر است. برای مثال، اپلیکیشن هایی که ترابرد مالی بالایی دارند و جزو دارایی های نامشهود هستند، ارزش بالاتری نسبت به برخی دارایی های مشهود دارند؛ این درحالی است که چنین سازکاری در دنیا رواج دارد. بنابراین، تنها تصویب مبالغ و اعداد و ارقام در قالب بودجه برای توسعه اکوسیستم دانش بنیان در کشور کافی نیست، اجزای این اکوسیستم باید به گونه ای همراستا با یکدیگر عمل کنند تا دانش بنیان های واجد شرایط برای توسعه و تولید به تمکن مالی برسند. وی افزود: در سالی که گذشت، بانک ها به قدری در اجرای سازکار حسابداری همیشگی و البته منسوخ تاکید داشتند که در نهایت، فرقی میان یک فرد معمولی با افرادی که در قالب شرکت های دانش بنیان فعالیت می کردند، قائل نشدند. اگر می خواهیم اتفاق درخوری برای شرکت های دانش بنیان در زمینه توسعه و گسترش اشتغال بیفتد، تنها راهش این است که بانک ها بخشی از دارایی های نامشهود را به عنوان تضامین بپذیرند.
سال بورسی شدن تعدادی از دانش بنیان ها
در حالی که سال ها است، زمزمه هایی مبنی بر حضور دانش بنیان ها در بورس از گوشه وکنار شنیده می شود، در سال های اخیر این اتفاق بیش از گذشته توجه ها را به خود جلب کرده است. اواخر خرداد سال ۱۴۰۰ ، رئیس سابق سازمان بورس اعلام کرد، این سازمان به دنبال ورود ۵ استارت آپ به بورس بود، اما موانعی مانع از به نتیجه رسیدن این طرح شدند. تا اینکه در سالی که گذشت، در دیدار فعالان و اهالی اکوسیستم دانش بنیان با رهبر معظم انقلاب، دغدغه هایی مطرح شد که یکی از این دغدغه ها، ورود دانش بنیان ها به بازار سرمایه و بورس بود.
۲ راه برای ورود به بورس به وجود آمد
سیاوش صمیمی، معاون سرمایه گذاری صندوق نوآوری و شکوفایی معتقد است، حتی در سالی که گذشت، باوجود شعار سال، برای دارایی های نامشهود در بورس تدابیری اندیشیده نشد. در واقع، دارایی نامشهود، دلیل اصلی نپذیرفتن سهام این شرکت ها در بازار سرمایه بود. نزدیک به ۴۰ شرکت دانش بنیانی که دارای دارایی های مشهود هستند و در بازار سرمایه فعالیت می کنند، معضلی از بابت ورود به بازار سرمایه ندارند. وی در گفت وگوی با صمت اظهار کرد: بورس یکی از ابزارهای تکامل یافته تامین مالی شرکت ها است که آنها می توانند به این واسطه، سهام خود را در بازار عرضه کنند و مسیر تامین مالی را هموار سازند. برهمین اساس تا امروز شرکت های دانش بنیان بزرگ فعال در حوزه صنعت و پتروشیمی، به بازار سرمایه ورود پیدا کرده اند و شاهد رشد و توسعه آنها بوده ایم. وی افزود: بورس می تواند جای خوبی برای تامین مالی استارت آپ هایی باشد که در حوزه فناوری اطلاعات، اینترنت اشیا و هوش مصنوعی فعالیت می کنند که معمولا از ۲ روش این تامین مالی انجام می گیرد؛ روش نخست، انتشار اوراق بدهی یا صکوک و دیگری، عرضه اولیه سهام در یکی از بازارهای بورس و مبتنی بر مشارکت است. وی ادامه داد: اوراق صکوک که مبتنی بر بدهی است، به نوعی راهی برای قرض گرفتن از سازمان های مرتبط با بازار بورس به منظور تامین مالی دانش بنیان ها است. گفتنی است، برای انتشار صکوک نیاز به پذیرش سهام دانش بنیان ها یا استارت آپ ها در یکی از بازارهای سرمایه نیست، یعنی اگر شرکتی خارج از بورس باشد، می تواند از طریق اوراق صکوک با صرف زمان کمتری تامین مالی کند، البته نیاز به ضامن برای ایفای تعهدات هم دارند.
لزوم شفاف سازی دارایی های نامشهود
صمیمی در تشریح روش دوم ورود دانش بنیان ها به بازار سرمایه گفت: باید سهام دانش بنیان یا استارت آپ خواهان ورود به بازار سرمایه از سوی سازمان بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شود. در بسیاری از موارد، بازار بورس از پذیرش آنها اجتناب می کرد، چرا که بخش عمده دارایی آنها نامشهود بود. معضل اصلی دارایی های نامشهود استارت آپ ها هستند که برای بازار سرمایه شناخته شده نیستند. دغدغه اصلی این است که اگر روزی استارت آپ ها از ادامه فعالیت باز بمانند، سهامداران آنها با مشکل مواجه می شوند، چرا که نرخ سهام استارت آپ ها به یک دهم یا یک پنجم هم کاهش پیدا نمی کند و در عمل به صفر نزدیک می شود، زیرا دارایی مشهودی وجود ندارد که بتوان با فروش آن سهم سرمایه گذاران را پرداخت. به عبارت روشن تر، اموال منقول و دارایی فیزیکی وجود ندارد که بتوان با فروش آن سهم ریالی سهامداران را پرداخت کرد.
سخن پایانی
نامگذاری یک سال برای دانش بنیان ها را شاید بتوان نقطه عطفی برای رسیدن به خودکفایی و تولید انبوه با توان فناوران دانست؛ رفع نیاز جامعه توان داخلی، یکی از اصلی ترین پایه های قدرت و توسعه یافتگی در جوامع امروز محسوب می شود؛ از رفع نیازهای اساسی مردم تا برندسازی و توسعه کسب وکارهای بومی در مقیاس بین المللی. در واقع، اقتصاد دانش بنیان همان حلقه گمشده ای است که ۴ دهه کشورمان در انتظار شکوفایی اقتصادی برآمده از آن است. پای درددل فعالان این عرصه که بنشینید، تنها به یک گزاره برمی خورید؛ اشباع از قانون و خالی از حمایت. گفته ها و شنیده ها از برنامه های حمایتی و ارائه تسهیلات، زیاد است، اما در عمل برای نظام بانکی، دانش بنیان بودن یا نبودن فرقی در ارائه وام های حمایتی ندارد.شاید بتوان گفت، پویایی اکوسیستم دانش بنیان مدیون تلاش های مستمر صاحبانی است که از هوش اقتصادی و سواد کافی برخوردار هستند. در غیر این صورت، تاکنون، فعالیت و تصمیمات نهادهای بالادستی که البته استثناهایی هم در کار آنها بوده، چنگی به دل نزده است.
