کیفیت لازمه توسعه اقتصادی است که نظارت بر آن می‌تواند گامی مهم در تولید محصولات مرغوب و باکیفیت باشد. تولید باکیفیت ضامن تامین بازار و در نتیجه زمینه‌ساز اشتغال و پویایی اقتصاد است و تولیدکننده با تولید محصول با رعایت اصل کیفیت و نرخ مناسب می‌تواند در رقابت بازار پیروز باشد. از سوی دیگر حفظ کیفیت در تولیدات علاوه بر جذب مصرف‌کننده داخلی، موجب راهیابی به بازارهای بین‌المللی و ارزآوری به کشور و رونق صادرات می‌شود، چراکه نرخ و کیفیت دو اصل مهم در حفظ بازارهای جهانی هستند. با این حال افزایش هزینه تولید و کیفیت پایین محصولات از مشکلات اساسی در صادرات کالاهای ایرانی محسوب می‌شوند. بر همین اساس گاهی شاهد برگشت برخی از محصولات کشاورزی صادراتی از کشورهای هدف هستیم، این در حالی است که به‌عقیده کارشناسان عدم کیفیت محصولات، بازارهای صادراتی ما را یکبارمصرف کرده است. حال پرسش این است که حفظ کیفیت کالاهای صادراتی چه تاثیری بر توسعه صادرات دارد؟

از دست رفتن بازارهای صادراتی با عدم تولید کیفی

آنوش رحام، کارشناس حوزه تجارت درباره تاثیر کیفیت کالاهای تولیدی بر توسعه صادرات به صمت گفت: یکی از دلایل از دست رفتن بازارهای صادراتی عدم تولید کیفی است که در نتیجه آن بازارهای جهانی از دست خواهد رفت. همچنین هنگامی که محصولات تولیدی در حد استاندارد و کیفیت بازارهای هدف نباشد، مجبور به عرضه محصول با کف نرخ در بازارهای صادراتی خواهیم شد. بر همین اساس برای بهبود وضعیت صادرات باید تولید محصولات کیفی را به‌عنوان یک استراتژی صنعتی در دستور کار قرار دهیم.

وی ضمن انتقاد از تولید بی‌کیفیت محصولات اظهار کرد: متاسفانه محصولات تنها برای تامین نیاز داخل و با کیفیتی معمول تولید می‌شوند. از سوی دیگر افزایش تعرفه‌ها سبب شده نتوانیم کالای قابل‌رقابت تولید کنیم. در حقیقت سیاست‌های توسعه صنعتی و تعرفه‌ای در کشور به حدی غلط است که نظام تولید به سمت کیفیت و رقابت هدایت نشده و صرفا سعی کرده بازار داخل را تامین کند. در مقابل سایر کشورها محصولات خود را در راستای استانداردهای کالایی بازارهای جهانی تولید می‌کنند. در واقع تولیدکنندگان در سایر کشورها در تلاش هستند با پایین نگه داشتن هزینه‌های تولید، کاهش هزینه‌های مبادله و تسهیل تجارت، کالای خود را با کیفیت و نرخ بهتری در بازار جهانی عرضه کنند، اما متاسفانه در کشور ما اولویت همیشه تامین بازار داخل است و بازار صادراتی چندان در اولویت قرار نمی‌گیرد.

جا ماندیم!

رحام با بیان اینکه بخش بزرگی از صادرات کشور مربوط به کالاهای مصرفی و مواد واسطه‌ای است، اظهار کرد: بخش عمده صادرات کشور به بازارهای منطقه‌ای و مواد اولیه به چین است. البته محصولات صادراتی به کشورهای همسایه نیز زمانی که چرخه عمر محصول تمام شود دیگر مشتری نخواهند داشت، زیرا کشور دیگری همان کالا را با نرخ و کیفیت بهتر عرضه خواهد کرد. ترکیه و کره‌جنوبی که ۵۰ سال پیش از لحاظ صنعتی از ما عقب‌تر بودند، اکنون توانستند با تولید محصول کیفی در بازارهای جهانی حضور موثری پیدا کنند. وی با اشاره به کیفیت خوب برخی از محصولات صادراتی بیان کرد: در سبد کالایی تولیدی کشور، در بخش مواد غذایی برخی از محصولات، کیفیت بسیار خوبی دارند، اما در مقابل برخی از کالاها مانند پوشاک، لوازم خانگی، قطعات خودرو و... کیفیت لازم را برای رقابت در بازار جهانی ندارند که همین موضوع پاشنه‌آشیل ما در بخش صادرات است.

سیاست‌گذاری‌های غلط

این کارشناس حوزه تجارت با انتقاد از سیاست‌گذاری توسعه صنعتی اظهار کرد: متاسفانه امروزه سیاست‌گذاری توسعه صنعتی از محصول انتهایی به ابتدایی است؛ به‌بیان دیگر تمرکز دولت‌ها به‌جای محصول نهایی بر ابتدای زنجیره و کالای خام است. در نتیجه برخی از محصولات حدود ۲۰ سال از بازار عقب می‌مانند؛ در حالی که محصولی که ۲۰ سال از بازار عقب‌تر باشد توان رقابت نخواهد داشت و مجبور به حاشیه‌نشینی در بازار جهانی خواهد شد. بر همین اساس امروزه بسیاری از تولیدات صادراتی ما حاشیه‌نشین هستند و در بازارهای بین‌المللی تحت عنوان یک محصول ارتقایافته حضور ندارند.

عقب ماندیم!

رحام با اشاره به تغییرات ظاهری تولیدات با گذر زمان گفت: متاسفانه هنوز نتوانستیم یک محصول رقابتی در حد استانداردهای دنیا با پلتفرم‌های پیشرفته تولید کنیم در حالی که سایر کشورها پلتفرم تولیدات‌شان را هر ۶ ماه یک بار روزآمد می‌کنند، ایران حتی گاهی طی ۱۲ سال پلتفرم را تغییر نمی‌دهد و تنها تغییرات کوچک ظاهری ایجاد می‌شود که به‌معنی توقف ارتقای محصول است. در نتیجه شاهد عرضه محصولات در بازارهای فرعی، با حداقل ارزش افزوده هستیم.

طرفدار مصرف‌کننده باشیم

مسعود دانشمند، کارشناس تجارت درباره تاثیر کیفیت بر توسعه صادرات در گفت‌وگو با صمت بیان کرد: کیفیت ماندگاری یک کالا در بازار را تضمین می‌کند و عدم کیفیت نیز می‌تواند بازار را برای یک کالا، یکبارمصرف کند. در هر جامعه اقتصادی کیفیت و نرخ برای مصرف‌کننده حائز اهمیت و در بازار اثرگذار است. متاسفانه ما به‌دلیل ضعف کیفیت بازار عراق و تا حدودی افغانستان را از دست دادیم و در نهایت همه بازارها برای ما یکبارمصرف خواهند شد. ما با زحمات بسیار در کشور هدف به بازاریابی می‌پردازیم و در نهایت به‌دلیل عدم کیفیت بازار را از دست می‌دهیم.

وی با اشاره به کاهش کیفیت تولیدات اظهار کرد: کاهش کیفیت با توجیه افزایش هزینه درست نیست. صحبت ما این نیست که تنها کالای درجه یک تولید شود، بلکه معتقدیم اگر فردی کالای درجه یک یا ۳ خریداری می‌کند به همان میزان نیز هزینه پرداخت کند. باید طرفدار مصرف‌کننده باشیم تا مطابق هزینه پرداختی جنس باکیفیت دریافت کند، اما متاسفانه اکنون کالاهای باکیفیت و بی‌کیفیت در یک رده قرار می‌گیرند و مصرف‌کننده باید با ریسک‌پذیری کالا را انتخاب کند.

افزایش صادرات در گرو افزایش تولید

این کارشناس تجاری با اشاره به نقش مهم تولید در افزایش صادرات بیان کرد: یکی از گام‌های اصلی در توسعه صادرات، افزایش تولید باکیفیت و صادرات‌محور است. صادرات بدون توجه به تولید یا به‌عبارت دقیق‌تر بدون خلق ارزش افزوده بیشتر یعنی خام‌فروشی و فروش منابع نسل‌های آینده به‌بهای ناچیز در بازارهای جهانی. این نوع صادرات گرچه منافع کوتاه‌مدتی را نصیب کشور می‌کند، اما در بلندمدت به زیان کشور تمام خواهد شد. باید دقت داشت افزایش صادرات کشور، در گرو افزایش تولید، آن هم تولید باکیفیت است که بدون همکاری دولت و بخش خصوصی این مهم اتفاق نخواهد افتاد و این همکاری باید واقعی و هم‌افزا باشد.

وی با انتقاد از اتکا به صادرات نفتی اظهار کرد: متاسفانه ما یک اقتصاد نفتی داریم و همه نیازهای اقتصادی برپایه نفت تامین می‌شود. در واقع با پول نفت زندگی می‌کنیم و خیلی به خودمان برای صادرات غیرنفتی زحمت نمی‌دهیم؛ این در حالی است که مهم‌ترین شاخص اقتصاد، صادرات است، زیرا به کمک آن می‌توان حاصل کار و تولید را به فروش رساند و درآمد آن را در کشور خرج کرد. با این حال عمده درآمد صادراتی ایران نفتی، یعنی برپایه پتروشیمی، میعانات گازی و قیر نفتی است؛ در نتیجه صادرات غیرنفتی همچنان نیازمند توجه است. در صورتی که نفت را کنار بگذاریم و ناچار به چرخاندن چرخ اقتصاد با صادرات باشیم، به صادرات اهمیت می‌دهیم و برای آن تلاش‌های بسیاری خواهیم کرد.

انحصار فسادزا است

دانشمند با انتقاد از انحصارگرایی نیز بیان کرد: انحصار فسادزا است و در هیچ محصولی نیز استثنا وجود ندارد. در نتیجه با هیچ نوع انحصاری موافق نیستیم، چراکه کالاهای تولیدی باید در کنار محصولات خارجی در یک رقابت آزاد بازار جذب کنند؛ در غیر این صورت شاهد کاهش کیفیت محصولات خواهیم بود. به عنوان مثال خودروهای ایرانی به هیچ عنوان نمی‌توانند با خودروهای خارجی رقابت کنند.

واردات محصولات بی‌کیفیت

این کارشناس تجاری با اشاره به تاثیرات تولید بی‌کیفیت بر واردات کالاها نیز بیان کرد: کالاهای خوب صادراتی در کشور کم نداریم، اما در عین حال کالاهایی داریم که به‌لحاظ کیفی اصلا خوب نیستند و به‌واسطه آنها برخی از کشورها نیز به ما اجناس درجه ۳ تولیدی خود را می‌فروشند، این در حالی است که موسسه استاندارد برای تضمین کیفیت به‌وجود آمده و مدت‌هاست که نظارت خاصی از سازمان بر تولیدات نمی‌بینیم. در مجموع هنگامی که شما چند بازار ثابت دارید که پذیرای عمده صادرات شما هستند و در مقابل باتوجه به نبود ارتباط با نظام بانکی جهانی قرار نیست پولی در زمان مناسب پرداخت شود، توجه چندانی به کیفیت کالاها نخواهید کرد. در نتیجه روز به روز کشورهای دیگر بازارهای جهانی را قبضه می‌کنند. تا زمانی که ابزارهای لازم برای افزایش صادرات مهیا نشود، امکان پیشرفت در این حوزه نخواهد بود.

سخن پایانی

صادرات از ارکان مهم اقتصاد است که علاوه بر رشد اقتصادی می‌تواند موجب افزایش تولید، امنیت تجاری و فروش شود. به‌واسطه صادرات، محصولات تولیدی در بازارهای بین‌المللی جایگاهی برای خود به‌دست می‌آورند که این امر به بهبود وضعیت اقتصاد منجر خواهد شد؛ بر همین اساس دولت سیزدهم، توسعه تجارت را در اولویت قرار داد و لزوم گسترش روابط اقتصادی با همسایگان نیز بارها ازسوی رئیس‌جمهوری موردتاکید قرار گرفت تا به‌واسطه صادرات و واردات بسیاری از مشکلات اقتصادی حل شود. با این حال شاهد از دست دادن بسیاری از بازارهای هدف و یکبارمصرف شدن آنها هستیم. این در حالی است که از دیدگاه کارشناسان رمز موفقیت و ماندگاری در بازارهای جهانی حفظ کیفیت تولیدات است، اما متاسفانه این اصل مهم فراموش شده و در نهایت شاهد تولید محصولاتی هستیم که تنها پاسخگوی نیاز داخل هستند.