مقاوم‌سازی ساختمان‌ها، هزینه‌بر و زمان‌بر است

در همین زمینه عباس اکبرپور، دبیر انجمن علمی مهندسان راه و ساختمان با بیان اینکه مسئله فرونشست در شهرهای مختلف به فاجعه تبدیل شده است به صمت گفت: اگر نشست ساختمان به‌صورت همگون رخ دهد مشکلی نیست، اما زمانی که غیرهمگون باشد، یعنی برخی پی‌ها بیشتر و برخی کمتر نشست کند، اثرات آن از تبعات وقوع زلزله هم بدتر است. این امر بانظر به کاهش قابل‌توجه آب‌های زیرزمینی محبوس در سفره‌های زیرزمینی در حال وقوع است که موجب از بین رفتن بزرگراه‌ها و راه‌های اصلی و فرعی شده و مجموعه‌های اداری مسکونی و تجاری را تحت‌تاثیر قرار داده است. در این میان هزینه‌های مقاوم‌سازی بسیار بالاست، چراکه نیاز به شمع‌کوبی‌های عمیقی دارد، همچنین فرآیند اجرای آن بسیار طولانی است.

وی در پاسخ به این سوال که چه اقداماتی باید انجام داد تا در این مناطق ساختمان‌ها مقاوم ساخته شوند، گفت: باید در هر منطقه‌ای که قرار است ساخت‌وساز انجام شود، از نظر سطح آب‌های زیرزمینی بررسی لازم صورت گیرد و متناسب با آن، تمهیداتی برای شمع‌کوبی اندیشیده شود. همچنین باید به تعداد طبقات توجه کرد، چراکه هرچقدر ارتفاع ساختمان‌ها بلندتر باشد، زمینه‌های فرونشست را فراهم خواهد کرد. این بررسی‌ها باید از سوی مهندسان ژئوتکنیک و مهندسان طراح البته نه به‌صورت منفرد، بلکه توسط شرکت‌های صاحب صلاحیت انجام شود تا تعداد طبقات، حجم و وزن ساختمان تایید شود. در مرحله بعد، مهندسان سازه و معمار می‌توانند برای طراحی ورود کنند.

از گذشته عبرت نگرفتیم

اکبرپور تاکید کرد: ساختمان‌هایی که دچار ریزش یا کج‌شدگی شده‌اند، باید علل و راهکار رفع آن از سوی شرکت‌هایی که صلاحیت مقاوم‌سازی دارند، بررسی شود. حدود ۱۵ یا ۲۰ سال پیش در شهرک نفت، مشابه پدیده ریزش را تجربه کردیم. در آن زمان باید در آن محدوده ساختمان‌های دوطبقه ساخته می‌شد، اما از آنجایی که شهرداری پس از مدتی مجوز ساخت ۴و ۵طبقه را صادر کرد، ساختمان‌ها دچار دوران و ریزش شدند و ساکنان مجبور شدند، در چادر زندگی کنند. دوران ساختمان زمانی رخ می‌دهد که میزان مقاومت خاک در تمام پی‌های ساختمان یکسان نباشد که در نهایت ساختمان کج می‌شود. در چنین شرایطی، ابتدا از لحاظ اقتصادی بررسی می‌کنند که آیا ساختمان ارزش مقاوم‌سازی دارد یا خیر، چراکه در برخی مواقع بهتر است تخریب شده تا مقاوم‌سازی انجام شود.

دبیر انجمن علمی مهندسان راه و ساختمان تصریح کرد: متاسفانه از گذشته عبرت نمی‌گیریم و در این زمینه مسئولان تصمیم‌گیرنده هم تخصص و اطلاعات علمی کافی ندارند که در نهایت سرمایه‌ها به باد می‌رود و مردم قربانی خواهند شد.

وی تاکید کرد: متاسفانه به‌علت برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی بسیاری از ساختمان‌ها، جاده‌ها، زمین‌های بیابانی، غیربیابانی و شهرها دچار نشست شده‌اند. البته در این میان نباید از حفر چاه برای تامین آب زمین‌های کشاورزی غافل شد که از زمان دولت احمدی‌نژاد به شکل غیراصولی شدت گرفت. به‌طوری‌که در استان یزد حدودا  ۲۰ برابر حدمجاز است. زمانی که چاهی حفر می‌شود، باید در نزدیکی آن 2 چاه دیگر هم ایجاد شود که آب‌های روزمینی نظیر باران در آن جمع‌آوری و سفره‌های زیرزمینی سیراب شود. اکبرپور افزود: متاسفانه پس از انقلاب، چاه‌های ورودی آب ساخته نشدند و فقط چاه‌های بهره‌وری از آب حفر شدند. این تصمیمات غیرکارشناسی و نقض قوانین برای ساختمان‌های کشور فاجعه‌بار است و باید وزارتخانه‌های نیرو یا جهاد کشاورزی توجه لازم را داشته باشند.

عدم‌بهره‌گیری از متخصصان

دبیر انجمن علمی مهندسان راه و ساختمان در پاسخ به این سوال که آیا فرونشست زمین در برخی مناطق قابل پیش‌بینی نبود، گفت: اصولا در تصمیم‌گیری‌هایی که توسط نهادها و وزارتخانه‌ها انجام می‌شود، به‌صورت غیرتخصصی برخورد می‌شود و از متخصصان مربوط در این زمینه استفاده نمی‌شود. به‌عبارت دیگر، هنگام تصمیم‌گیری از دانشگاهیان استفاده نمی‌شود یا مسائل را به انجمن‌های علمی زیرمجموعه وزارت علوم ارجاع نمی‌دهد و بیشتر مدیران میانی با توصیه نمایندگان مجلس طرحی را به وزرا ارائه می‌دهند و از آنجایی که بیشتر وزرا از دانش کافی و تخصصی برخوردار نیستند، عواقب خطرناکی به‌دنبال خواهد داشت، بنابراین نباید تعجب کرد که در حال ‌حاضر با خشک شدن دریاچه ارومیه و سدها مواجهیم، چراکه ریشه در اتخاذ تصمیمات اشتباهی دارد.

اکبرپور در پاسخ به این سوال که آیا خلأ قانونی وجود دارد که در مناطق پرخطر دست به ساخت‌وساز می‌زنند، گفت: در تمام مناطق تهران، خطر فرونشست وجود دارد. برای مثال علاوه بر منطقه ۱۸ که درباره آن نسبت به فرونشست هشدار داده‌اند، سعادت‌آباد هم جزو مناطق پرخطر است. فرآیند فرونشست زمین در طولانی‌مدت رخ می‌دهد، به‌طوری‌که سفره‌های آب زیرزمینی به‌صورت تدریجی تخلیه می‌شوند. در واقع به‌علت اینکه فقط آب شرب از طریق سدها تامین نشده و از سفرهای آب زیرزمینی به‌ویژه در جنوب‌شرقی تهران استفاده شده است، شاهد فرونشست زمین هستیم، چراکه با برداشت آب یک فضای خالی در منابع زیرزمینی ایجاد می‌شود.

وی تاکید کرد: زمانی که فرونشست زمین رخ می‌دهد، موجب کج‌شدگی ساختمان‌ها می‌شود، همچنین درها و پنجره‌ها بسته نمی‌شوند و در چنین شرایطی، باید ساختمان تخلیه شود.

کوتاهی در مرحله آزمایش خاک

همچنین حسن محتشم، کارشناس بازار مسکن به صمت گفت: ساختمان‌ها باید براساس مقررات ملی ساختمان و سازمان نظام‌مهندسی ساخته شوند تا ایمنی، بهره‌وری و مقاومت بیشتری داشته باشند.

 در حال‌ حاضر در مرحله ساخت‌وساز، مهندس ناظر و مجری حضور دارند و نقشه‌های معماری، محاسباتی، تاسیساتی و سایر مجوزها به تایید و امضای مهندسان می‌رسد. باتوجه به سختگیری‌های اعمال‌شده در صدور مجوز، بعید به‌نظر می‌رسد ساختمانی ساخته شود و مقاومت لازم را در این مرحله نداشته باشد.

وی تشریح کرد: قبل از مراحل فوق، ابتدا آزمایش خاک یکی از مهم‌ترین مراحل اجباری قبل از ساخت‌وساز است و برای تعیین ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی آن انجام می‌شود. این تست قبل از شروع ساختمان‌سازی ضروری است و اهمیت زیادی برای حفظ ایمنی سازه دارد. با مشخص شدن تیپ خاک در آزمایشگاه، اقدامات لازم برای مقاوم‌سازی ساختمان انجام می‌شود. در واقع مکانیک خاک نشان می‌دهد که زمین در چه موقیعتی است و چقدر مقاومت دارد و باتوجه به ارتفاع و فضای اشغالی ساختمان چه ستون‌هایی باید در نظر بگیرند. گاهی دیده شده است باتوجه به آزمایش خاک، مهندس محاسب برای یک ساختمان باید ستون‌هایی در نظر بگیرد که زمان رانش زمین، ساختمان آسیب نبیند.

محتشم افزود: اگر ساختمان دچار کج‌شدگی یا ریزش شود، به نبود دقت در محاسبات برمی‌گردد و نباید پروانه صادر شود.

این کارشناس بازار مسکن تصریح کرد: صرف‌نظر از موارد فوق، طی چند سال گذشته با مشکل فرونشست زمین مواجهیم که ریشه در برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و سطحی دارد که اگر استاندارهای لازم را در ساخت ساختمان به کار نگرفته باشند، با ریزش و کج‌شدگی روبه‌رو خواهیم شد. در چنین شرایطی ساختمان‌ها قابل‌سکونت نخواهند بود، چون ایمنی‌های لازم را ندارند و باید سریعا تخلیه شوند.

وی ادامه داد: باتوجه به اینکه ضعف خاک در محدوده غرب و جنوب‌غربی دیده شده، باید زمین‌شناسان بررسی‌های لازم را انجام دهند که اگر ساخت‌وساز در آن محدوده‌ها مخاطراتی دارد، هشدارهای لازم را بدهند.

در دریا و باتلاق هم ساخت‌وساز می‌کنند

محتشم در پاسخ به این سوال که آیا نباید در مناطقی که دچار ضعف خاک هستند یا در معرض سیلاب‌های جوان هستند، دست به ساخت‌وساز زد، گفت: ساخت‌وساز با استفاده از تکنولوژی مدرن در هر نقطه‌ای حتی در دریا و باتلاق هم امکان‌پذیر است، البته هزینه‌بر است. در واقع اگر آزمایش خاک گواه آن باشد که ضعیف است باید بتن، سیمان و فولاد بیشتری صرف ساخت آن ساختمان شود که با رعایت استانداردهای لازم و اصول مهندسی حتی می‌تواند در برابر زلزله مقاوم باشد.

سخن پایانی

باتوجه به اینکه، فرونشست زمین تهدیدی برای ساختمان‌ها و جان مردم است، باید در هر منطقه‌ای که قرار است ساخت‌وساز انجام شود، از نظر سطح آب‌های زیرزمینی بررسی لازم انجام شود و متناسب با آن، تمهیداتی برای شمع‌کوبی اندیشیده شود. همچنین باید به تعداد طبقات توجه کرد، چراکه هرچقدر ارتفاع ساختمان‌ها بلندتر باشد، زمینه‌های فرونشست را فراهم خواهد کرد. این بررسی‌ها باید از سوی مهندسان ژئوتکنیک و مهندسان طراح البته نه به‌صورت منفرد بلکه توسط شرکت‌های صاحب صلاحیت انجام شود تا تعداد طبقات، حجم و وزن ساختمان تایید شود. در مرحله بعد مهندسان سازه و معمار برای طراحی می‌توانند ورود کنند. از آنجایی که مقاوم‌سازی ساختمان‌هایی که در مناطق پرخطر قرار گرفته‌اند، بسیار هزینه‌بر و زمانبر است، فقط مسئولان به صدور اخطاریه اکتفا می‌کنند. این در حالی است که در کشورهای توسعه‌یافته، ساخت‌وساز با استفاده از تکنولوژی مدرن در هر نقطه‌ای حتی در دریا و باتلاق هم امکان‌پذیر است. اگر در حال‌ حاضر با چنین مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کنیم، چون در تصمیم‌گیری‌هایی که توسط نهادها و وزارتخانه‌ها انجام می‌شود، به‌صورت غیرتخصصی برخورد می‌شود و از متخصصان مربوط در این زمینه استفاده نمی‌شود. به‌عبارتی هنگام تصمیم‌گیری از دانشگاهیان استفاده نمی‌شود یا مسائل را به انجمن‌های علمی زیرمجموعه وزارت علوم ارجاع نمی‌دهد و بیشتر مدیران میانی با توصیه نمایندگان مجلس، طرحی را به وزرا ارائه می‌دهند و از آنجایی که بیشتر وزرا از دانش کافی و تخصصی برخوردار نیستند، عواقب خطرناکی به‌دنبال خواهد داشت، بنابراین نباید تعجب کرد که در حال ‌حاضر با خشک شدن دریاچه ارومیه و سدها مواجهیم، چراکه ریشه در اخذ تصمیمات اشتباه خودمان دارد.