چابهار؛ فرصت طلایی در دل مشکلات ساختاری
شهناز صفایی: چابهار به عنوان محور توسعه صنعتی و اقتصادی سواحل مکران در جنوب شرق ایران شناخته می‌شود. این منطقه میزبان چندین شهرک صنعتی تخصصی است که بخش عمده صنعت شیلات، فرآوری محصولات دریایی و صنایع وابسته را پوشش می‌دهد. شهرک پتروشیمی مکران از مهم‌ترین این مناطق است که با مساحت وسیع و پروژه‌های بزرگ پتروشیمی به عنوان قطب صنعتی کشور به شمار می‌آید. شهرک‌های صنعتی کنارک و کلارک نیز با حضور صدها واحد فعال و ایجاد اشتغال برای هزاران نفر، نقش مهمی در توسعه صنعت محلی ایفا می‌کنند. باوجود ظرفیت‌های قابل توجه، توسعه صنعتی چابهار با مشکلاتی از جمله کمبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل، تامین پایدار انرژی، محدودیت در صدور مجوزهای ساخت و مسائل مربوط به منابع آبی مواجه است. این چالش‌ها سرعت بهره‌برداری از ظرفیت‌ها را کاهش داده و روند توسعه منطقه را کند کرده‌اند. صمت در راستای شناسایی ظرفیت‌ها و چالش‌های شهرک‌های صنعتی در استان سیستان و بلوچستان و به‌طور خاص منطقه چابهار با علیرضا راشکی، مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی سیستان و بلوچستان گفت‌وگویی داشته که در ادامه می‌خوانید.
ابتدا مختصری از فعالیت‌های صنعتی استان سیستان و بلوچستان برای ما بگویید. در منطقه چابهار و به‌طور خاص در سواحل مکران چه ظرفیت‌های صنعتی وجود دارد؟
در سواحل مکران ۸ شهرک صنعتی از جمله چابهار، کنارک، نیکشهر مستقر است که در مجموع در هزار و ۶۰ هکتار زمین فعالیت می‌کنند. در حدود ۴۲۱ قرارداد در این شهرک‌ها و نواحی به مساحت ۲۰۰ هکتار زمین است. تعداد واحدهای بهره‌برداری در ۱۲۷ قرارداد است. در محدوده ساحل مکران افزون بر ۸۰ درصد واحدهای صنعتی فعال هستند. در این منطقه خوشه‌های کسب‌وکار شیلات بخش عمده‌ای از فعالیت‌ها را تشکیل می‌دهند، به‌خصوص در حوزه تولید کنسرو تن ماهی حضوری پررنگ دارند و حدود ۷۰ درصد صنعت صیادی و صید ماهی استان در این شهرک‌ها فرآوری و تولید می‌شود. افزون بر ۴۵ درصد تولید کنسرو تن ماهی در این شهرهای صنعتی تولید می‌شود که نقش بالایی در تامین نیاز کشور دارد. در محدوده سرزمینی حوزه سواحل مکران واحدهای توربافی (بافندگی تور ماهیگیری) و لنج‌سازی هم فعال هستند. از جمله، سه واحد توربافی که در مکران و زاهدان فعال هستند، ۸۰ درصد نیاز تن ماهی ایران را تامین می‌کنند. همچنین خطوط لنج‌سازی در سواحل مکران و به‌عنوان ویژه در شهرک صنعتی کلارک هفت واحد فعال لنج‌سازی و شناورسازی، بخش زیادی از نیاز صیادان به شناورهای ویژه حتی برای آب‌های دوردست را برطرف می‌کند. زنجیره در سطح این منطقه تقریبا تکمیل شده است و اگر نقصانی وجود دارد به‌دنبال رفع آن و تکمیل کامل این زنجیره هستیم. در شرایط کنونی خوشه شیلات فعالیت خوبی دارد، اگرچه در این بخش مشکلاتی هم وجود دارد اما خوشبختانه تلاش‌های خوبی در واحدهای صنعتی این منطقه شده و چشم‌انداز روشنی پیش‌روی آن قرار دارد. آنچه مشخص است تقریبا زنجیره تولید از صید تا بسته‌بندی و فرآوری تا محصول نهایی تکمیل است. البته همان‌طور که گفته شد چند نواقص جزئی هنوز باقی مانده، اما به‌طور کلی با وجود مشکلات مجوزی، ظرفیت‌های خوبی در زمینه تولید صنایع مرتبط با شیلات ایجاد شده است که نقش تاثیرگذاری در بازار کشور ایفا می‌کنند.
با وجود این ظرفیت‌ها، چه مشکلاتی روند توسعه را در این منطقه کند کرده است؟
در خوشه شیلان به‌عنوان خوشه صنعتی بارز و بسیار فعال در این منطقه در کنار فرصت‌های بزرگ و طلایی که داریم با مشکلاتی هم روبه‌رو هستیم که به هر حال نمی‌توان منکر آن شد. بخشی از این مشکلات دامنگیر اغلب صنایع ماست. در این منطقه به‌طور خاص در بحث فعالیت صنعتگران ما در خوشه شیلات دو مشکلل عمده وجود دارد که یکی مربوط به روند صدور مجوزهاست و دیگری به تامین مالی صنعت مرتبط است. صدور مجوزهای مرتبط با ساخت و به آب‌اندازی شناورها و فعالیت‌های وابسته در سواحل مکران بسیار محدود و طولانی است. این محدودیت‌ها در شرایطی که منطقه قابلیت و استعداد توسعه صادرات و همکاری‌های خارجی را دارد، مانع بزرگی در مسیر توسعه پایدار صنایع دریایی محسوب می‌شوند.
صدور مجوزهای قانونی به‌ویژه برای ساخت و به آب‌اندازی شناورها یکی از مهم‌ترین موانع است. این مجوزها باید به صورت مشترک توسط سازمان شیلات و بنادر صادر شود، اما به خاطر نگرانی‌هایی مانند کنترل میزان صید و حفظ منابع آبزی، با تاخیر و محدودیت همراه بوده است. کمبود مجوزها باعث شده بسیاری از پروژه‌ها بلاتکلیف باقی بمانند. علی‌رغم ظرفیت بالای ذخایر آبزیان و تلاش برای صدور مجوزهای صید، مشکلاتی در هماهنگی و صدور مجوزهای قانونی وجود دارد. این موضوع، تأمین مواد اولیه و پایداری کارخانجات فرآوری ماهی را تحت‌تأثیر قرار داده است. از این‌رو همکاری نزدیک‌تر با سازمان شیلات برای تضمین و تامین پایدار مواد اولیه، یکی از کلیدی‌ترین نیازهای این بخش است.
از سوی دیگر، این صنعت هم مانند سایر صنایع با مشکل کمبود نقدینگی و کمبود سرمایه در گردش روبه‌رو است. این صنعت به دلیل هزینه‌های بالای خرید مواد اولیه و نیاز شدید به گردش مالی، به سرمایه در گردش قابل‌توجهی احتیاج دارد. اما نگاه کم‌ریسک و محدودیت‌های بانکی در استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان، فراهم کردن تسهیلات لازم را دشوار کرده است. در این راستا فعالان این حوزه خواهان حمایت ویژه مالی و تسهیل شرایط بانک‌ها هستند تا ضمن بهره‌برداری بهتر از ظرفیت‌ها، جریان نقدینگی پایدار شود.
همان‌طور که می‌دانید صنایع در کنار چالش‌های متعدد با مشکل تامین انرژی هم روبه‌رو هستند. به‌طور خاص در منطقه شما چه مشکلاتی در تأمین انرژی و برق واحدهای صنعتی وجود دارد؟
ناترازی انرژی مشکل دیگر صنایع ما در این منطقه است. در اینجا طرح‌ها در سطح کشور اجرایی می‌شود در حالی که انتظار می‌رود براساس آمایش سرزمینی در اجرای طرح‌هایی که در چنین شرایطی مانند ناترازی انرژی دنبال می‌شود، نگاه آمایش سرزمینی و منطقه‌ای باشد. به‌عنوان نمونه سطح مصرف برق در استان سیستان و بلوچستان برای صنعت زیر ۳ درصد است، در حالی که میانگین کشوری حدود ۳۰ درصد است، اما اجرای دستورالعمل‌های انرژی در این استان بدون توجه به ظرفیت و ظرفیت منطقه، باعث قطع مکرر برق شهرک‌های صنعتی و مسائل جدی برای صنایع حساس نظیر صنایع غذایی و سردخانه‌ها شده است. حذف یا اصلاح این مقررات با توجه به شرایط منطقه‌ای، برای حفظ سلامت محصولات و بهبود بهره‌وری ضروری است. درحال‌حاضر همان دستورالعملی که برای یک استان صنعتی با ۳۰ درصد مصرف برق داده می‌شود در استانی مانند سیستان و بلوچستان که کمتر از ۳ درصد مصرف برق دارد هم اجرایی می‌شود و ما هم با همان محدودیت‌ها و خاموشی‌ها روبه‌رو هستیم. از طرفی هم باید توجه داشت علاوه بر میزان کم‌مصرف موضوع صنایع غذایی مطرح است که سلامت زنجیره این صنعت بسیار با اهمیت بوده و به موضوع انرژی و قطعی برق بسیار وابسته است. در این بخش انتظار می‌رود با توجه به میزان مصرف برق استان معافیت‌هایی برای این منطقه در نظر گرفته شود.
در نهایت چشم‌انداز توسعه صنعت این منطقه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
با وجود تمام مشکلات اقتصادی و تحریم‌ها استان سیستان و بلوچستان و منطقه چابهار و مکران فعالیت‌های خود را ادامه داده و به دنبال توسعه هستند. در این راستا شاهد افزایش ظرفیت‌های تولید در بخش‌های گوناگون هم هستیم که ادامه‌دار بودن آنها نیازمند حمایت دولت و متولیان امر است و اینکه به‌طور خاص حل مشکلات این منطقه در همین منطقه و براساس ظرفیت‌ها و نگاه منطقه‌ای در دستور کار قرار بگیرد. درحال‌حاضر در بخش‌هایی از صنعت در منطقه برنامه‌هایی در دستور کار داریم که بعضا شروع شده‌اند یا در دست اقدام قرار دارند.
با وجود محدودیت‌ها و مشکلاتی مانند ناترازی برق، سازوکارهای اداری بعضا نادرست و کمبود مواد اولیه و سرمایه در گردش، سرمایه‌گذاری‌ها و توسعه صنایع شیلاتی در مناطق مرزی به‌پیش می‌رود و ظرفیت‌های بالقوه‌ای در این حوزه شکل گرفته است. انتظار می‌رود با ارائه راهکارهای تسهیل‌کننده در تامین انرژی، اصلاح سیاست‌های بانکی و تسهیل صدور مجوزها رشد پایداری در شهرک‌های صنعتی استان ایجاد شود که قطعا نتیجه آن تامین نیازهای داخلی و توسعه صادرات خواهد بود. آنچه در نهایت به‌دست می‌آید ارزش‌افزوده‌ای است که منجر به توسعه اقتصاد کلان و پایداری توسعه در کشور خواهد شد. در نهایت آنچه در این منطقه در مجموعه شهرک‌های صنعتی استان در دستور کار داریم به کار گرفتن تمام تلاش و توان‌مان در منطقه است تا بتوانیم از فرصت‌های طلایی این استان و منطقه برای آبادانی کشور عزیزمان بهره ببریم.
