باتوجه به اینکه پرورش صدف در سال ۲۰۰۲، بعد از پرورش ماهیان آب شیرین، در رتبه دوم تولید و پرورش آبزیان در جهان قرار گرفت و موجب اشتغالزایی و کسب درآمد فراوان و در نتیجه پیشرفت اقتصادی جوامع ساحلی شده است. کشت و پرورش صدف خوراکی یکی از فعالیت‌های جدید و درآمدزا در مناطق ساحلی است که کشورهای اسپانیا، هلند، فرانسه، ایتالیا، ژاپن و امریکا از مهم‌ترین کشورها در پرورش صدف‌های خوراکی بوده و کشورهای دیگر مانند نیوزلند، مکزیک، تونس، جمهوری کره و کانادا نیز درصد کمتری از تولید و پرورش صدف را به خود اختصاص داده‌اند. در ایران نیز به‌ویژه در سواحل خلیج‌فارس و دریای عمان، شرایط مناسبی برای پرورش این محصول با ارزش و مغذی وجود دارد. تجارت تولید و پرورش صدف، یکی از تجارت‌های ایده‌آل و مطرح و در عین حال جدید در سطح بین‌الملل است.

باتوجه به ظرفیت‌های بسیار پرورش این محصول در مناطق ساحلی در این گزارش از صمت به سراغ گلوریا جاستین، نخستین کشاورز تجاری صدف در کنیا رفته‌ایم که از او به‌عنوان بنیان‌گذار مزارع ساحلی نیز یاد می‌شود.

هنگامی که مردم درباره آبزی‌پروری در کنیا فکر می‌کنند، بلافاصله آن را با ماهی تیلاپیا یا گربه‌ماهی مرتبط می‌کنند، اما تیلاپیا عمدتا در دریاچه ویکتوریا پرورش می‌یابد. با این حال گلوریا جاستین، نخستین زن در کنیا است که به‌سراغ پرورش صدف در مناطق ساحلی رفته است؛ سواحلی که باوجود ظرفیت‌های بسیار در پرورش آبزیان مغفول مانده بود. از طرف دیگر باوجود اینکه کشورهای کانادا، ژاپن و فرانسه بیشترین مصرف صدف را دارند، اما اغلب فاقد شرایط و منابع ایده‌آل برای پرورش سریع صدف هستند. در امارات‌متحده‌عربی، صدف‌های اقیانوس آرام حتی در گرمای شدید، ۵۰درصد سریع‌تر از میانگین جهانی پرورش داده شدند.

گلوریا جاستین، نخستین کشاورز صدف در کنیا بوده که پس از فارغ‌‎التحصیلی در رشته شیلات و آبزی‌پروری از دانشگاه Maseno، و درست زمانی که تمام دنیا به‌دلیل بیماری همه‌گیر جهانی با کمبود کارگران ماهر مواجه بود، به‌سرعت در یک مزرعه صدف در خاورمیانه تجربه جامعی در کل فرآیند پرورش صدف کسب کرد و به این موقعیت منحصر به فرد توانست موجب پیشرفت او در سازمان شود.

جاستین می‌گوید: در حالی که در این شرکت بودم، بینش ارزشمندی درباره صنعت جهانی صدف به‌دست آوردم و به این نتیجه رسیدم که صدف‌ها در آب‌های بکر کنیا خیلی سریع‌تر رشد خواهند کرد، بنابراین تصمیم گرفتم برگردم و یک مزرعه صدف ایجاد کنم. بنابراین با کمک خدمات شیلات کنیا، یک مزرعه ۱۰هکتاری و 2 طناب بلند شناور در اقیانوس که ۲۰۰توری صدف معادل ۷تن را در خود جای می‌دهد، تاسیس کردیم.

وی معتقد است؛ ما از بسیاری ظرفیت‌های عظیم اقیانوس‌ها بی‌اطلاع هستیم؛ منابعی که قادر به پرورش پایدار گونه‌های مختلف هستند، اما کمتر از آن استفاده می‌شود.

این کشاورز همچنین درباره چگونگی شناسایی فرصت پرورش صدف در منطقه نیز گفت: باتوجه به اینکه تقاضای این محصول بیشتر از عرضه در بازار است و این موضوع موجب ایجاد فشار زیادی در این حوزه و واردات پر هزینه شده، ما فرصتی را دیدیم که نه‌تنها به تقاضای صدف رسیدگی کنیم، بلکه روایت اقتصاد آبی کنیا را نیز تغییر دهیم. بنابراین با همکاری شریک تجاری‌ام در نوامبر ۲۰۲۲ مزارع ساحلی رسما ثبت شد. باوجود اینکه توضیح و درک کسب‌وکار و تاثیرات بالقوه محیطی و اجتماعی آن، برای کمک به ذی‌نفعان مختلف، سازمان‌های دولتی و سایر مقامات به زمان و تلاش قابل‌توجهی نیاز داشت و کسب مجوزات و تاییدیه‌های لازم برای نخستین مزرعه تجاری صدف در اقیانوس کنیا، فرآیندی طولانی و همراه با مجموعه‌ای از چالش‌های منحصربه‌فرد بود، اما در نهایت موفق شدیم.

چالش‌های اصلی پرورش صدف در کنیا

به‌گفته وی؛ تامین بودجه، نبود زیرساخت‌های مناسب در بازار، که آنها را مجبور به تامین مواد و تجهیزات موردنیاز از کشورهای دیگر می‌کند، نبود تخصص و دانش کافی درباره پرورش صدف و موانع نظارتی و کندی دستیابی به تمام مدارک موردنیاز از چالش‌های اصلی است که او و همکارانش با آن مواجهند.

مشتریان اصلی صدف

جاستین ادامه داد: منبع اصلی درآمد ما از فروش صدف است که با ارائه تورهای مزرعه تکمیل می‌شود. مشتریان اصلی ما شامل گردشگران، هتل‌ها، رستوران‌ها، فروشگاه‌های خرده‌فروشی و توزیع‌کنندگان غذاهای دریایی هستند. در  حال‌ حاضر، روی تامین هتل‌ها در امتداد سواحل کنیا تمرکز می‌کنیم و برنامه‌هایی برای گسترش به تانزانیا در آینده نزدیک و در نهایت به سایر بازارهای بین‌المللی داریم. صدف‌ها محصول اصلی ما هستند، اما ما تعداد زیادی از گونه‌های دوکفه‌ای دیگر را مشاهده کرده‌ایم که در اطراف مزرعه و پانتون رشد می‌کنند. از فرصتی برای ایجاد تنوع پایدار با معرفی گونه‌های دیگر در آینده هیجان‌زده هستیم.

هر بار که زنی را می‌بینم که فعالانه درگیر اقتصاد آبی است، تشویق می‌شوم. این به من یادآوری می‌کند که من در این سفر تنها نیستم و تعهد من را برای ایجاد تاثیر معنادار تقویت می‌کند. با اینکه در امارات تحت‌رهبری رامی موری کار می‌کردم و رویکرد رهبری او به من قدرت داد تا تصمیمات مهمی بگیرم، اما تجربه من در کنیا کاملا متفاوت بود، زیرا در منطقه ساحلی، یک سوگیری فرهنگی علیه زنان در رهبری وجود دارد و این آشکارتر از آن چیزی است که من بخواهم اعتراف کنم. با این حال ما در مزرعه خود، متعهد به تقویت شمول هستیم و تلاش‌های عمدی برای ادغام زنان در عملیات خود انجام دادیم. این مسئله در ابتدا چالش‌برانگیز بود، اما مفتخریم که بگوییم با موفقیت فرصت‌هایی را برای زنان ایجاد کرده‌ایم.

آینده‌ای را تصور کنید که کنیا باتوجه به منابع وسیع و بکر اقیانوسی و نیروی کار جوان و پویا، به تامین‌کننده پیشرو صدف در جهان تبدیل شود.

وی همچنین در پاسخ به اینکه آیا از روش‌ها یا فناوری‌های نوآورانه برای بهبود عملیات مزرعه به‌کار گرفته شده است، گفت: بیشتر ماشین‌آلات موردنیاز برای تولید فقط در ایالات‌متحده‌امریکا یا اروپا موجود است. بنابراین باتوجه به سرمایه محدود، مجبور به خلاقیت و بداهه‌نوازی با مواد موجود محلی هستیم. به فناوری‌هایی نیاز داریم که به نظارت و ارزیابی اثرات زیست‌محیطی، جمع‌آوری داده‌ها، تجزیه و تحلیل و ذخیره‌سازی کمک کند.

مزایای پرورش صدف، فراتر از مزایای اقتصادی آن

گلوریا جاستین گفت: پرورش صدف تاثیر مثبت عمیقی بر اکوسیستم‌های دریایی داشته و تنوع زیستی را افزایش می‌دهد، کربن را جدا می‌کند، به‌عنوان یک زیستگاه کوچک برای گونه‌های مختلف عمل می‌کند، کیفیت آب را بهبود می‌بخشد و از اکوسیستم‌های ساحلی با کاهش و جلوگیری از فرسایش محافظت می‌کند.

به اعتقاد وی، وقت آن رسیده است که بدانیم؛ افریقا تمام منابع موردنیاز برای تغذیه خود و جهان را به‌طورپایدار در اختیار دارد.  

منبع: thefishsite

صنعت مغفول تکثیر و پرورش صدف

انواع صدف‌ها شامل خوراکی و مرواریدساز هستند که از پوسته آنها برای مصارف آرایشی و بهداشتی نیز استفاده می‌شود.

به‌گزارش ایسنا، پرورش صدف در کشورمان به‌عنوان صنعتی نوپا شناخته می‌شود که باتوجه به عدم‌مصرف خوراکی در داخل کشور، می‌تواند نقش مهمی در صنعت صادرات ایفا کند، به‌طوری‌که گسترش صنعت و صادرات صدف به خارج از کشور باعث افزایش ارزآوری و همچنین رونق پرورش آبزیان کشور و صادرات خواهد شد. کشت و پرورش صدف خوراکی می‌تواند یکی از صنایع جدید و درآمدزا در مناطق ساحلی ایران به‌ویژه در سواحل خلیج‌فارس و دریای عمان محسوب شود. علی قوام‌پور، رئیس گروه پرورش ماهی در قفس شیلات استان بوشهر، درباره تولید و تکثیر انواع صدف در استان‌های جنوبی کشور می‌گوید: مجوز تکثیر و پرورش صدف در سال ۱۴۰۰ به بخش خصوصی داده شد، اما اکنون پرورش صدف در فضای محدودی در حال انجام است و نیاز به محیط وسیع‌تری دارد. قرار است برای توسعه این صنعت، شهرک زیست‌فناوری شهر دلوار در استان بوشهر به آن اختصاص پیدا کند،اما هنوز تجهیزات و زیرساخت‌های لازم برای تولید صدف به این شهرک منتقل نشده است. قوام‌پور اضافه کرد: سازمان شیلات ایران حمایت‌های لازم را برای توسعه این صنعت انجام داده است، اما چون شهرک زیست فناوری جزو زیرمجموعه شهرک‌های صنعتی قرار دارد، هنوز زیرساخت‌های آبزی‌پروری مانند لاین آبرسانی و دفع فاضلاب و پساب به آن محل منتقل نشده است. وی بااشاره به برآوردهای ظرفیت تولید صدف در کشور گفت: ظرفیت اسمی بهره‌برداری در هر سال ۱۰ تن یا ۲۵۰ هزار قطعه صدف درشت در نظر گرفته شده است. کشورهای اروپایی، جنوب‌شرق آسیا، امریکا و کشورهای توریست‌پذیر مانند ترکیه، امارات و ارمنستان می‌توانند کشورهای هدف صادرات باشند.

قوام‌پور درباره نرخ صدف در بازارهای جهانی بیان کرد: صدف به‌صورت دانه‌ای به‌فروش می‌رسد. نرخ هر قطعه صدف به‌طورمیانگین با قطر ۷ تا ۹ سانتیمتر با کیفیت رستورانی یک تا 1.5دلار است. این در حالی است که بچه‌صدف‌هایی که در داخل تولید می‌شوند، با نرخ هزار تومان به‌فروش می‌رسند، اما بچه‌‎صدف وارداتی، دانه‌ای 6 هزار تومان در استان‌های جنوبی فروخته می‌شود.

توجیه اقتصادی در تولید صدف

رئیس گروه پرورش ماهی در قفس شیلات استان بوشهر، تولید صدف را فعالیتی اقتصادی عنوان کرد و افزود: بیشترین هزینه در تولید آبزیان متعلق به غذاست. صدف هم از جلبک‌های دریایی تغذیه می‌کند که نرخ بالایی ندارد. این موضوع باعث شده است، تولید صدف توجیه اقتصادی داشته باشد. وی به تنوع گونه‌های صدف در دریای خزر با خلیج‌فارس و دریای عمان اشاره کرد و افزود: گونه صدف‌های شمال با جنوب متفاوت است، چون صدف‌های دریای جنوب در آب‌های با شوری بالا تولید می‌شوند. انواع صدف‌ها شامل خوراکی و مرواریدساز هستند که از پوسته صدف‌ها نیز برای مصارف آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شود.

قوام‌پور تولید صدف را زمانبر عنوان کرد و افزود: تکثیر و تولید بچه‌صدف کاری سخت و جزو صنایع «های‌تک» است، اما پرورش صدف کار سختی نیست، چون دانش فنی و تجهیزات لازم برای تولید در کشور موجود است.

اجرای طرح پایلوت پرورش صدف در استخرهای پرورشی تنگستان

مدیر شیلات شهرستان تنگستان گفت: پروژه پرورش صدف خوراکی در شرایط استخرهای پرورش با ذخیره‌سازی حداقل ۱۵۰هزار قطعه بچه‌صدف در شهرستان تنگستان اجرایی شد.

به‌گزارش مهر، ابوذر حبیبی درباره این پروژه گفت: خوشبختانه امروز نخستین پروژه قفس‌کشی پرورش صدف در شرایط استخرهای پرورشی، با همت و حمایت‌های اداره کل شیلات استان بوشهر، اداره شیلات شهرستان تنگستان و بخش خصوصی در شهرستان تنگستان انجام شد.

مدیر اداره شیلات شهرستان تنگستان گفت: اعتبار این پروژه بالغ بر ۳۰ میلیارد ریال بوده و با حداقل ۵۰۰ عدد قفس در حال اجرا است، در این مرحله حداقل ۱۵۰هزار قطعه بچه‌صدف خوراکی با سایز 3 تا 5 میلیمتر ذخیره‌سازی شده و برای تولید 6 تن در یک دوره 12 تا 15ماهه منظور شده است که با استفاده از روش پلکانی، تولید تا ۱۰ تن در طول دوره افزایش خواهد یافت.

لازم به توضیح است که پرورش صدف خوراکی در استان بوشهر صرفا با هدف ایجاد اشتغال، صادرات و ارزآوری انجام می‌گیرد.

سخن پایانی

باتوجه به اینکه به‌طورکلی جوامع ساحلی ایران به‌شدت به ماهیگیری و صنایع‌دستی به‌عنوان منبع درآمد اصلی خود متکی هستند و با کاهش ذخایر ماهی در برخی از ماه‌های خاص اغلب معیشت آنها با چالش جدی مواجه می‌شود، توجه و توسعه مزارع پرورش صدف با ایجاد یک منبع درآمد جایگزین، می‌تواند نقش حیاتی در توانمندسازی این جوامع با تمرکز بر جمعیت زنان و جوانان ایفا کند.