سیب‌زمینی از حاشیه تا واقعیت
احتکار، حوادث طبیعی، مازاد تولید و ماندن سیب‌زمینی روی دست کشاورزان و از طرف دیگر، عدم‌تامین و ذخیره‌سازی احتیاطی این کالا توسط مدیران جهاد کشاورزی استان‌ها از عمده‌ترین دلایل آشفتگی بازار سیب‌زمینی در ماه‌های گذشته بود. التهابی که نرخ این محصول را تا ۷۰ هزار تومان هم رساند، حال مسئولان وزارت جهاد کشاورزی ممنوعیت موقتی را برای ساماندهی به بازار این محصول در پیش گرفته‌اند، از طرف دیگر «اجازه از سران سه قوا برای واردات سیب‌زمینی» موضوعی بود که در هفته گذشته بر حواشی بسیار بازار این محصول دامن زد. بر همین اساس در این شماره از صمت به بررسی صحت و سقم این حواشی پرداخته‌ایم، که در ادامه می‌خوانید.
صادرات سیب‌زمینی برای کنترل نرخ ممنوع شد
غلامرضا نوری قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی 8 اسفند در حاشیه جلسه هیات‌دولت، گفت: کالاهای اساسی بیش از سال گذشته تامین شده و در برخی موارد ۲۵درصد بیش از سال گذشته نیز تامین کرده‌ایم.
وی افزود: درباره نرخ سیب‌زمینی نیز باید بگویم به‌تازگی صادرات ممنوع شده و در نرخ اثر خواهد گذاشت.
براساس این گزارش، سرپرست معاونت توسعه بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی در بخشنامه‌ای خطاب به رئیس سازمان توسعه تجارت خواهان توقف صادرات انواع سیب، پرتقال و انواع خرما به‌دلیل ایجاد تعادل و ثبات در بازار شد. بنا بر اعلام این معاونت، صادرات کالاهای یادشده به مدت 2 ماه از تاریخ ابلاغ بخشنامه مصادف با ۶ اسفند ۱۴۰۳ ممنوع خواهد بود.
دریافت مجوز از سران قوا شوخی رسانه‌ای بود
غلامرضا نوری قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی در پاسخ به این پرسش خبرنگار ایلنا که چرا وزارت کشاورزی برای واردات سیب زمینی از سران قوا مجوز دریافت کرده است، تصریح کرد: این موضوع یک شوخی رسانه‌ای بود و چنین چیزی نبوده است؛ یک ستاد تنظیم بازار در کشور داریم که واردات سیب‌زمینی در آنجا تصمیم‌گیری می‌شود و سران قوا فعالیت این ستاد را تا پایان سال ۱۴۰۴ تمدید کردند و شاید از این برداشتی داشته‌اند.
صادرات با نرخ ۸ هزار تومان و واردات با نرخ ۲۴ هزار تومانی
هفته گذشته، امیر یوسفی، نایب رئیس کمیسیون صنایع‌غذایی اتاق بازرگانی در گفت‌وگویی با اقتصاد ۱۲۰ گفت: در ابتدای سال سیب‌زمینی در مزارع تولید شد،اما حتی صرفه نمی‌کرد که جمع‌آوری کنند. بنابراین به سمت خرید تضمینی رفتیم تا با نرخ توافقی ۷ تا ۸ هزار تومانی سیب زمینی را خریداری و صادر کنیم. اما اکنون در ماه‌های اخر سال ۱۴۰۳ شرایط به شکلی پیش رفته است که همین کالا را با نرخ بسیار بیشتری وارد می‌کنیم. وی با تاکید بر توجه به کشت‌های قراردادی ادامه داد: بسیاری از محصولات در تولید به‌سمت ضایعات می‌رود، زیرا کشاورزان نمی‌دانند باید چه محصولی را کشت کنند، بنابراین محصولی کشت می‌کنند که یا طاقت ماندگاری ندارد یا زمانی که وارد بازار می‌شود، بخشی مصرف و بخشی به ضایعات تبدیل می‌شود، در حالی که اگر کشت قراردادی با اصول درست و با حمایت بخش دولتی داشته باشیم، مطمئنا با تشکیلاتی که برای تامین و خرید ایجاد می‌شود، دیگر سراغ واردات نخواهیم رفت.
اگر واردات انجام نمی‌گرفت، نرخ سیب‌زمینی دوبرابر شده بود
بهزاد بابایی، رئیس کمیسیون کشاورزی استانداری همدان در این زمینه در گفت و گو با صمت گفت: براساس قانونی که در مجلس شورای اسلامی تصویب شد، باید یک سال قبل از اعمال ممنوعیت صادراتی به کشاورزان اطلاع دهند، تا اگر ممنوعیتی در صادرات برقرار می‌شود، کشاورز قبل از شروع کشت خود برنامه‌ریزی کند.
وی بااشاره به موضوع اجازه سران 3 قوا برای واردات یا صادرات سیب زمینی نیز گفت: اما درباره ممنوعیت‌های صادراتی آنی که اغلب برای تنظیم بازار و تامین داخلی اعمال می‌شود، باید از سران قوا اجازه بگیرند تا بتوانند در صادرات ممنوعیت ایجاد کنند. برای مثال ممنوعیت دوماهه صادرات برای سال آینده از اکنون اعلام شده است. بنابراین مجوز ممنوعیت صادرات از سران سه قوا گرفته شد نه برای واردات سیب‌زمینی!
بابایی تشریح کرد: در تمام دنیا واردات و صادرات در بیش‌بود یا کمبود یک محصول بهصورتمقطعی انجام می‌شود و جبران آن نیز از طریق واردات از کشورهای دیگر یا رایزنی برای صادرات در صورت مازاد تولید انجام می‌شود. باید توجه داشت که کشاورزی به دلیل درگیر بودن با موضوعات و حوادث طبیعی مانند خسارت سرمازدگی که در دزفول رخ داد یا تغییرات آب و هوا، بحران آب و بیماریها، آفات و...، همواره ممکن است مشکلاتی در تولید محصول پیش بیاید. برای نمونه کمبود تخم‌مرغی که اکنون در امریکا پیش آمده، به‌دلیل شیوع آنفلوآنزای پرندگان است که در ادامه آن ۳۰ نماینده مجلس کنگره امریکا به دولت ترامپ در خصوص تامین فوری تخم‌مرغ و صف‌های طولانی دریافت آن تذکر داده‌اند و این دولت را مجبور به واردات تخم‌مرغ از ترکیه کرده است یا در کشور هلند که به دلیل مازاد تولید لبنیات تولیدکنندگان در جلوی وزارت کشاورزی تجمع می‌کنند و خواستار خرید محصول خود از طریق دولت می‌شوند.
رئیس کمیسیون کشاورزی استانداری همدان ادامه داد: باتوجه به اینکه سیب‌زمینی‌های سال ۱۴۰۲ ما در سردخانه‌ها مانده بود و به‌دلیل کاهش شدید قیمتی در خرداد سال ۱۴۰۳ با نرخ ۴ هزار تومانی به‌فروش رسید که باعث خسارت شدید سیب‌زمینی‌کاران ایران شد. به‌دلیل اینکه ما رقبای بین‌المللی هند، ترکیه، پاکستان و مصر در کشورهای منطقه برای این محصول داریم و سیب‌زمینی ایرانی به بازارهای مشترک عراق، قطر، دوبی، روسیه، ترکمنستان، روسیه و ازبکستان... صادر می‌شود، باید در حفظ این بازارها تلاش کنیم.
وی بااشاره به دو دلیل عمده افزایش نرخ سیب‌زمینی افزود: تورم در کشور باتوجه به شاخص‌های اقتصادی و امکان نگهداری کوتاه‌مدت سیب‌زمینی در انبار و سردخانه دو دلیل عمده افزایش نرخ آن در بازار بود. اینکه سیب‌زمینی محصول تازه‌خوری است، نمی‌توان آن را مانند خشکبار به مدت زمان طولانی ذخیره‌سازی و سال‌های بعد روانه بازار کرد.
به‌گفته بابایی؛ رئیس کمیسیون کشاورزی استانداری همدان صادرات ارزان و واردات گران به‌دلیل صادرات سیب‌زمینی سال گذشته در خرداد است که مربوط به محصولات سال زراعی ۱۴۰۳ نیست. وی درباره نرخ سیب‌زمینی نیز گفت: هم‌اکنون نرخ این محصول درب انبار ۲۸هزار و۵۰۰ تومان است و دیگر نیاز به واردات هم نداریم. در حالی که اگر واردات انجام نمی‌گرفت، نرخ سیب‌زمینی اکنون به دوبرابر نرخ فعلی می‌رسید. همچنین به‌دلیل افزایش نرخ و تغییر فصل پیش‌رو و افزایش انگیزه در کشاورزان، کشت سیب‌زمینی افزایش یافته و نگران مازاد تولید در سال ۱۴۰۴ همانند سال قبل هستیم.
رئیس کمیسیون کشاورزی استانداری همدان در پاسخ به اینکه آیا کشت قراردادی در حوزه سیب زمینی می‌تواند موجب تعادل بازار و جلوگیری از آشفتگی‌ها شود نیز گفت: قطعا در تمام دنیا مرسوم است که بازار پیش از تولید برنامه‌ریزی شده و کشت قراردادی انجام می‌شود.
بنابراین صنایع تبدیلی مثل کارخانه چیپس، خلال، فرنج فرایز باید قبل از شروع کشت از طریق اتحادیه‌ها و انجمن‌ها با کشاورزان بزرگ کشت قراردادی داشته باشند تا درگیر نوسان بازار نشوند. به‌گفته وی؛ اگر حداقل بتوانیم حدود ۱۵درصد از بازار را پیش از تولید زیر کشت قراردادی ببریم، قطعا نوسان‌گیری‌ها انجام گرفته و آشفتگی در بازار رخ نخواهد داد.
بابایی درباره افزایش نرخ و واردات سیب‌زمینی نیز گفت: هرساله انجمن ملی سیب‌زمینی از استان‌هایی که کشت سیب‌زمینی دارند، درخواست ذخیره‌سازی احتیاطی می‌کند، اما به‌دلیل اینکه برخی از مدیران استان‌ها ذخیره‌سازی احتیاطی را انجام ندادند، مجبور به واردات سیب‌زمینی شدیم، در حالی که اگر انجام می‌شد، دچار این تلاطم نمی‌شدیم. از طرف دیگر، برخی مواقع مانند امسال آب و هوا، بیماریها و بذر نامرغوب بر تولید تاثیر گذاشته و راندمان و بهره‌وری کاهش می‌یابد، در نتیجه موجب کمبود محصول در بازار و افزایش نرخ می‌شود.
وی در پایان بااشاره به احتکار سیب‌زمینی گفت: احتکار یکی از دلایل کمبود محصول و التهاب در بازار است و باید تمام کشاورزان در هنگام برداشت در سامانه جامع انبارداری، موجودی‌های انبار و سردخانه خود را ثبت کنند تا دچار احتکار و ورود تعزیرات به انبارها نشوند.
صادرات ۳۹ میلیون دلاری انواع سیب‌زمینی در چهار ماهه نخست ۱۴۰۳
براساس اعلام گمرک جمهوری اسلامی ایران از بررسی آمار صادرات محصولات کشاورزی، طی چهارماهه نخست سال ۱۴۰۳ در مقایسه با مدت مشابه سال ۱۴۰۲، در مجموع ۲۲میلیون تن محصولات کشاورز به ارزش ۱.۲ میلیارد دلار از کشور صادر شده است که در مقایسه با ارقام مدت مشابه سال قبل به وزن ۱۸میلیون تن و ۸۹۵ میلیون دلار، رشد ۲۲ درصدی در وزن و ۳۲ درصدی در ارزش دلاری داشته است.
عمده‌ترین اقلام صادره‌شده این گروه کالاها، به‌ترتیب ارزش عبارتند از: انواع پسته و مغز پسته به ارزش ۲۷۳ میلیون دلار، گوجه فرنگی گلخانه‌ای و زراعی به ارزش ۱۴۷ میلیون دلار، سیب به ارزش ۱۰۸ میلیون دلار، هندوانه به ارزش ۹۷ میلیون دلار و انواع سیب زمینی به ارزش ۳۹ میلیون دلار.
محصولات کشاورزی در چهارماهه نخست جاری در حدود ۵ درصد از وزن و ۷ درصد از ارزش کل صادرات غیر نفتی کشور را به خود اختصاص داده‌اند.
آمارها از واردات سیب‌زمینی
براساس آخرین آمارها، وزارت جهاد کشاورزی مجوز واردات ۵۰هزار تن سیب زمینی را به‌منظور تنظیم نرخ صادر کرده است. در گام نخست، این کالا از مرز میرجاوه وارد کشور شد و با نرخ ۲۹ هزار و ۵۰۰ تومانی به‌فروش رفت. براساس گفته‌های وزارت جهاد کشاورزی، محموله‌های بعدی این کالا کمتر از ۳۰ هزار تومان بوده و واردات تا زمان تنظیم بازار ادامه خواهد داشت و پس از آن قطع خواهد شد. سرانه مصرف سیب‌زمینی در ایران ۳۵ تا ۴۰ کیلوگرم است.
براساس گفته رضا نورانی، مدیرعامل اتحادیه ملی محصولات کشاورزی، سیب‌زمینی از پاکستان و ترکیه نیز وارد شد. به‌همین‌ترتیب توانست نرخ ۷۰هزار تومانی آن را در روزهای پرالتهاب به ۵۰ هزار تومان برساند./فارس
سخن پایانی
گرچه پرداختن به مسئله صادرات محصولات به‌عنوان راه کسب درآمدی غیرنفتی برای کشور، همواره از اهمیت بسیاری برخوردار است، اما تجربه ثابت کرده که نبود برنامه‌ریزی و الگوی کشت و نبود مدیریت صحیح در این بازار همواره توانسته است، بر بازار پرالتهاب برخی محصولات غذایی در مقاطعی از سال دامن زند. بر‌همین‌اساس توجه به الگوی کشت، اخذ آمار درست از میزان تولید و نیاز سرانه کشور و از طرف دیگر توجه به مسئله کشت قراردادی می‌تواند به‌منظور نظم‌دهی به التهابات محصولات کشاورزی در مقاطع زمانی مختلف کمک کند.
