انتشار گزارشی از سوی سازمان غیردولتی «Global Witness»، ناگفته‌هایی را از رونق صنایع مواد اولیه حیاتی به خصوص نیکل آشکار کرده است. طبق گزارش مذکور، بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳، استخراج از معادن نیکل و سایر مواد معدنی حیاتی در گذار به انرژی‌های تجدیدپذیر در مقیاس جهانی با بیش از ۳۳۴ حادثه خشونت‌آمیز، اعتراض و گاهی حتی مرگ همراه بوده است. نزدیک به ۹۰ درصد از این رویدادها در کشورهای در حال توسعه رخ داده و وضعیت متزلزلی را در جوامع بومی تحت فشار تقاضای خارجی برای مواد اولیه حیاتی به وجود آورده است. به عنوان مثال، برخی از شرکت‌های معدنی تعدادی از شهروندان فیلیپینی را با خشونت مجبور کرده بخشی از زمین‌ها و مناطقی که قرار است در آن‌ها پروژه‌های معدنی جدیدی راه‌اندازی شود را ترک کنند. طبق گزارش‌های منتشر شده، چنین اقداماتی تهدیدات قابل‌توجهی را متوجه تنوع زیستی در این مناطق خواهد کرد؛ چراکه استخراج غیرقانونی در معادن را افزایش داده و به مناطقی که زمانی بکر و دست نخورده بودند، به شدت آسیب وارد می‌کند؛ البته استخراج غیرقانونی از معادن نه تنها اکوسیستم‌ فیلیپین را به طور جدی با اختلال مواجه می‌کند بلکه معیشت بسیاری از افرادی را که برای بقای خود به کار در این زمین‌ها متکی هستند، به خطر خواهد انداخت. طبق آمارهای منتشر شده، صنایع معدنی در اندونزی به خصوص صنعت نیکل در مسیر پیشرفت و توسعه قرار گرفته‌اند و این موضوع باعث شده بحث‌های فراوانی پیرامون استخراج ذخایر معدنی وسیع و حقوق جوامع بومی ساکن در مناطق معدنی این کشور شکل بگیرد. علاوه‌براین، افزایش فعالیت‌های معدنی در اندونزی باعث شده فعالان زیست‌محیطی انتقادات فراوانی را در خصوص آسیب‌های جدی‌ای که به طبیعت به خاطر کسب منافع اقتصادی وارد می‌شود، مطرح کنند. علاوه بر حامیان طبیعت، در برخی موارد اعضای جامعه نیز به افزایش فعالیت‌های معدنی در مناطق بکر و طبیعی اعتراض کرده و اغلب در مقابل منافع افراد و شرکت‌های ذی‌نفع و برای دفاع از حقوق خود خواهند ایستاد.

حقوق شهروندان و شرایط اقلیمی

در همین راستا امیلی آیونا استوارت، سرپرست بخش تیم تحقیقات سازمان غیردولتی «Global Witness» بیان کرد: این سازمان اهدافی را دنبال می‌کند تا از حقوق شهروندان در برابر تاثیرات منفی تغییرات اقلیمی دفاع کند. بنابراین اگر در فرایند تلاش برای اجرای فرایند کربن‌زدایی حقوق شهروندان نادیده گرفته شود، بنابراین چرا باید به سمت گذار به انرژی‌های تجدیدپذیری رفت که در آن حقوق افراد و احترام به طبیعت مهم تلقی نمی‌شود؟ وی در ادامه تصریح کرد: نگرانی فعالان زیست‌محیطی با گزارش‌های مربوط به نقض حقوق شهروندان در پروژه‌های معدنی متعدد، از جمله آلودگی منابع آب به دلیل رواناب‌های سمی ناشی از اجرای عملیات معدنی که بهداشت و امنیت غذایی افرد ساکن در نزدیکی معادن را به شدت به خطر می‌اندازد، تشدید شده است. استوارت خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه معدنکاران نیکل در اندونزی در شرایط دشواری مشغول به فعالیت هستند، به نظر می‌رسد وضعیت بهداشت و امنیت غذایی جوامع بومی ساکن در حومه معادن بسیار بدتر از شرایطی بوده که در رسانه‌ها به آن پرداخته شده است. به گفته این فعال محیط زیست، افزایش استخراج زغال‌سنگ از معادن اندونزی حتی می‌تواند شرایط زیست‌محیطی و زندگی ساکنان بومی مناطق معدنی را با خطر بیشتری مواجه کند. به علاوه، با روند صعودی استخراج از معادن نیکل در این کشور، میزان انتشار کربن افزایش یافته و کیفیت هوا بدتر خواهد شد. وی اظهار داشت: آنچه به وضوح می‌توان مشاهده کرد، گسست عمیقی بوده که میان تلاش اندونزی برای افزایش استخراج مواد معدنی دوستدار محیط زیست و آسیبی که در خلال فعالیت‌های معدنی به طبیعت وارد می‌شود، ایجاد شده است. پرارتان از سازمان غیردولتی «Global Witness» در همین رابطه مطرح کرد: افزایش فعالیت‌های معدنی در اندونزی باعث شده زندگی، معیشت و خانه افراد بومی ساکن در مناطق نزدیک به ذخایر معدنی تحت فعالیت‌های اکتشاف و استخراج مواد معدنی قرار بگیرد.

پروژه های معدنی و محیط زیست

البته شرکت‌های معدنی دیگری نیز هستند که همیشه سعی دارند از روش‌های مبتنی بر حفاظت از محیط ‌زیست در فعالیت‌ها و پروژه‌های خود بهره ببرند. شرکت «PT Vale Indonesia Tbk»، یکی از همین شرکت‌هایی است که تلاش کرده تا خود را به عنوان یکی از سردمداران استفاده از شیوه‌های پایدار در تولید و استخراج از معادن معرفی کند. در همین راستا، شرکت نامبرده اخیرا با شرکت «GEM» برای ساخت یک مرکز تولید نیکل با کربن تولیدی صفر وارد مشارکت شده است. فبریانی ادی، مدیرعامل شرکت «PT Vale Indonesia Tbk» با تاکید بر اهمیت این مشارکت، عنوان کرد: با به‌کارگیری از فناوری‌های پیشرفته، روش‌های سازگار با محیط زیست و تعهد به تولید مبتنی بر انتشار کربن صفر این شرکت در مسیری گام نهاده که در آن اندونزی به عنوان یک کشور پیشرو در توسعه صنعتی پایدار در آینده شناخته خواهد شد. به گفته وی، طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده سالانه ۶۶ هزار تن رسوب هیدروکسید مخلوط نیکل در واحد جدید تولید خواهد شد که از آن در تولید باتری خودروهای الکتریکی استفاده می‌شود. ادی معتقد است حتی در شرایطی که فناوری‌های جدید در بخش معدن، نوید ایجاد تغییراتی در استانداردهای موجود در این صنعت را می‌دهند، هنوز نمی‌توان به سوالاتی نظیر اینکه آیا نظارت کافی برای جلوگیری از استخراج بیش از حد از ذخایر معدنی وجود دارد و آیا افزایش فعالیت‌های معدنی با استفاده از فناوری‌های مدرن تبعات اجتماعی و زیست‌محیطی را به دنبال نخواهد داشت، پاسخ دقیق و روشنی ارائه داد. طبق گزارش‌های دریافتی، وضعیت جزایر راجا آمپات در اندونزی که به خاطر تنوع زیستی دریایی خیره‌کننده و اقتصاد توریستی پر رونق شهرت دارد، ممکن است تحت تاثیر فعالیت‌های معدنی در اندونزی قرار بگیرد. در همین راستا، انجمن هتل‌داران و رستوران‌های اندونزی نگرانی‌های جدی‌ای در خصوص اثرات منفی احتمالی بر گردشگری منطقه مذکور ناشی از فعالیت‌های استخراج نیکل توسط شرکت «PT Aneka Tambang» را مطرح کرده است. افزایش فعالیت‌های معدنی در این جزیره که به دلیل جذب غواصان و علاقه‌مندان به اکوسیستم طبیعی دریایی در سراسر جهان شناخته شده، ممکن است آسیبی جدی به صخره‌های مرجانی و دیگر آبزیان این منطقه برساند. آن‌طور که به نظر می‌رسد، سرنوشت گردشگری بومی اندونزی که سهم بالایی در اقتصاد این کشور دارد، در حال حاضر به مشخص شدن وضعیت عملیات معدنی وابسته است. اثر متقابلی که میان بخش معدن و گردشگری اندونزی وجود دارد، می‌تواند به یک عامل تاثیرگذار در روند رشد اقتصادی در این کشور تبدیل شود. به باور حامیان محیط زیست، جنبه اقتصادی افزایش فعالیت‌های معدنی در اندونزی به خصوص هنگامی که واردات سنگ معدن نیکل از دیگر کشورهای جهان نظیر فیلیپین و استرالیا به این کشور به طور فزاینده‌ای افزایش یافته، قابل توجیه نیست. با در نظر گرفتن شرایط موجود در بخش معدن و گردشگری اندونزی، این سوال مطرح می‌شود که چگونه دولت این کشور می‌تواند میان صدور مجوز فعالیت‌های معدنی در راستای رشد اقتصادی و حفاظت از محیط زیست خود تعادل برقرار کند؟

در همین رابطه، آژانس زمین‌شناسی اندونزی تخمین زده که این کشور دارای حدود ۳٫۶۸ میلیارد تن ذخایر ساپرولیت (پوده‌سنگ) بوده که تنها ۱٫۵ درصد از محتوای آن نیکل است. شماری از کارشناسان صنعت نیکل با هشدار در خصوص افزایش فعالیت‌های معدنی در اندونزی، پیش‌بینی می‌کنند در صورت ادامه روند استخراج از معادن نیکل با سرعت فعلی، ذخیار ساپرولیت در این کشور در سال ۲۰۲۹ به اتمام می‌رسد.

سخن پایانی

آنچه در آینده اتفاق خواهد افتاد، ممکن است وضعیت اقتصاد منطقه، میراث طبیعی و حقوق شهروندان در اندونزی که البته تاثیرگذاری‌ آن در مقیاس جهانی نیز ملموس خواهد بود را مشخص کند.