تاثیر خشکسالی بر زنجیره مواد معدنی

آب یکی از مهم‌ترین و حیاتی‌ترین فاکتورهای بخش معدن و زنجیره معدنی در کشور است، اگر آب وجود نداشته باشد استحصال مواد معدنی هم انجام نخواهد گرفت و این موضوع ضربه زیادی را به بخش معدن و توسعه آن خواهد زد. مسلما خشکسالی روی زنجیره مواد معدنی تاثیرگذار است. یکی از حیاتی‌ترین مسائل موضوع آب است، چون در تولید کاتد، فولاد، کنسانتره، گندله و... نیاز زیادی به آب وجود دارد. در حوزه معدنکاری نیز به‌همین‌صورت است، بنابراین آب تاثیر بسیار زیادی در معادن دارد و میزان تاثیر آن نیز بستگی به میزان مشکل آب است. اگر واقعا نتوانیم آب بخش صنعت و معدن را تامین کنیم، بخش زیادی از تولید و صادرات کشور دچار مشکل می‌شود. بخش عمده‌ای از صادرات کشور در حوزه صادرات غیرنفتی متعلق به بخش صنعت و معدن کشور است. فولاد ۹ میلیارد دلار از صادرات کشور سهم داشته و مس نزدیک به یک میلیارد دلار صادرات دارد. در صورتی که نتوان آب معادن را تامین کرد، همه این ارزآوری‌ها دچار مشکل می‌شود.

به‌نظر می‌رسد کشور باید یک فکر اساسی برای مشکل آب کند. بزرگ‌ترین مشکلی که ما در رابطه با آب داریم، موضوع هدررفت آب در بخش کشاورزی است. از میان مصرف آب در کشور، سهم بخش کشاورزی ۹۲ درصد، ۲ درصد بخش صنعت و معدن و ۶ درصد سهم بخش شرب و خانگی است. اگر صنعت ۱۰۰ درصد هم آب مصرف نکند، تنها می‌تواند ۲ درصد تاثیر بگذارد. اگر مردم نه آب بخورند و نه برای هیچ‌یک از مصارف خود آبی مصرف نکنند، باز هم فقط ۶ درصد اثر خواهد داشت، در حالی که سهم بخش کشاورزی ۹۲درصد است. باید شیوه مصرف آب و الگوی کشت در کشاورزی تغییر کند. کشوری که کم‌آب است، چرا باید هندوانه و خربزه تولید و صادر کند؟ کل صادرات هندوانه کشور به ۱۰۰میلیون دلار هم نمی‌رسد،اما در عین حال این میزان آب مصرف می‌کند. اگر ما بتوانیم این آب را در بخش صنعت مصرف کنیم، برای کشور صرفه اقتصادی و اشتغال بیشتری ایجاد می‌کند. اگر می‌خواهیم صنعت و معدن ما بهبود پیدا کند، به‌نظر می‌رسد نخستین کاری که باید انجام دهیم، این است که کشاورزی کشور را از لحاظ الگوی کشت و سیستم آبیاری اصلاح کنیم. کشت محصولات کشاورزی را باید از کشت غرقابی خارج کنیم که صرفه بیشتری ایجاد کند.

معادن با خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کنند

احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی در ارتباط با وضعیت آب و منابع‌آبی به  گفت: بحران آب و خشکسالی موضوع دارای اهمیتی است و بحث خشکسالی تعاریف بسیار زیادی دارد. خشکسالی هواشناسی، کشاورزی و اقتصادی و اجتماعی از جمله مهم‌ترین موضوعات مورد بحث در زمینه پدیده خشکسالی هستند. معادن نیز با این بحران دست‌وپنجه نرم می‌کنند و مشکلات بسیاری دارند، هرچند سهم معادن نسبت به کل مصرف منابع آب در کشور، بسیار ناچیز است؛ اما به‌دلیل واقع‌ شدن معادن در مناطق با کمبود آب، دسترسی به آب برای فعالان این بخش به‌راحتی ممکن نیست.

وظیفه ادامه داد: خشکسالی در کشور ما یک موضوع نرمال است و ما در سرزمین خشک زندگی می‌کنیم و همواره برای دسترسی به آب، مشکلات بسیاری را داشته‌ایم. قنات‌های کهن را که مشاهده می‌کنید، برای دسترسی به آب بوده است که کیلومترها تونل زده شد تا مردم بتوانند به آب دسترسی پیدا کنند. این موضوع نشان می‌دهد که در زمان‌های گذشته نیز، دسترسی به آب امری دشوار بوده است. ایران مانند کشورهای اروپایی نیست که بارندگی فراوان داشته باشد و حدود یک‌چهارم بارش‌های متوسط دنیا، آمار بارندگی در ایران است. حدود ۵۲.۷ درصد از منابع آب در بخش معدن به استان کرمان و ۱۷.۸ درصد به استان یزد اختصاص دارد. حدود ۶۳ درصد از مصارف آب، مربوط به بخش معادن فلزی است و حدود ۵۰ درصد آن به معادن فلزی آهنی مربوط می‌شود.

وی گفت: خشکی، جزئی از سرزمین ما است و در دو دهه اخیر، به‌شدت مشاهده می‌شود. با توسعه مناطق مسکونی و صنعتی، نیاز به آب افزایش پیدا کرده و در بخشی از مناطق مانند فلات مرکزی، بارگذاری آب فراتر رفته است. می‌توان نتیجه گرفت، عمده کمبودها به‌علت خشکسالی نیست و می‌توان مدیریت ناکارآمد گذشته را هم مقصر دانست که به‌علت بارگذاری‌های بیش از اندازه، وارد شرایط تنش شده‌ایم. در تهران، اگر بارندگی مناسبی هم وجود داشته باشد، به‌علت بارگذاری بیش از ظرفیت طبیعت و جمعیت فراوان، همواره با خشکسالی مواجه خواهیم بود. پس نمی‌توان تمام تقصیرها را به گردن کم‌بارشی انداخت. بیشترین مصرف آب به تولید فلز طلا و پس از آن فلز مس اختصاص دارد، از این‌رو باوجود تخصیص کم منابع آب به بخش معدن، بهره‌وری اقتصادی آب در این بخش قابل‌توجه است.

وی افزود: سال گذشته در حوزه غرب و جنوب‌غرب، شاهد بارندگی‌های مناسبی بوده‌ایم و امسال نیز، بارندگی‌ها مطلوب‌تر بود. آیا این امر سبب شد تا خشکسالی برطرف شود؟ برخی مناطق نسبت به آب حساسیت قابل‌توجهی دارند و بخشی از این موضوع به مدیریت منابع آب و نحوه بارگذاری تقاضای آب بر می‌گردد. فلات مرکزی ایران به‌علت کم‌بارشی‌ها و بارگذاری بیش از توان طبیعت، درگیر بحران آب و خشکسالی هستند. شهرهایی مانند تهران، مشهد و اصفهان به‌علت جمعیت بالایی که دارند و تقاضای آب و تغییراتی که در خارج از مرزها رخ داده است، درگیر تنش آبی هستند. استان مشهد به‌علت جلوگیری افغانستان از آب هریرود، دچار تنش شده و این موضوع تاثیر خود را از نظر دسترسی به آب بر خراسان‌رضوی گذاشته است. آمار مربوط به ۱۰سال گذشته در حوزه اقتصاد آب و بهره‌وری حاصل از مصرف آب در بخش معدن نشان‌ داده ‌ که به‌طورمتوسط حدود ۶۷ هزارتومان برآورد عایدی مصرف هر مترمکعب آب در این بخش بوده است.

خشکسالی اقتصادی داریم

وظیفه خاطرنشان کرد: درباره خشکسالی اقتصادی باید اشاره کرد، وقوع این نوع خشکسالی به فرآیندهای زمانی و مکانی عرضه و تقاضا برای تعریف خشکسالی بستگی دارد. عرضه بسیاری از کالاهای اقتصادی مانند آب، علوفه، غلات، ماهی و نیروی برقابی بستگی به وضعیت جو دارد. به‌علت تغییرپذیری طبیعی اقلیم، عرضه آب در برخی سال‌ها کافی است،اما در سال‌های دیگر در حد تامین نیازهای انسان و محیط‌زیست نیست. این امر سبب می‌شود تا به‌طورمستقیم کالاهای وابسته به آب گران شود و خشکسالی اقتصادی اتفاق افتد. باتوجه به آنکه مناطق شرقی و جنوب‌شرق کشور به‌عنوان قطب‌های معدنی محسوب می‌شوند، حیات معادن در این مناطق وابسته به منابع آب است، در نتیجه مدیریت منابع آب برای حفظ وضعیت کنونی تولید و پیشبرد برنامه‌های توسعه‌ای کشور از اهمیت بسیاری برخوردار است.

وی گفت: بارندگی‌های امسال خلاف پاییز گذشته، کم‌بارشی‌های سال آبی را تا حد مطلوبی جبران نکرد و بسیاری از استان‌هایی که بارندگی کمتر از میزان نرمال داشته‌، به حد مطلوب بارشی نرسیده‌اند. استان‌هایی مانند فارس، بوشهر، هرمزگان، یزد، بخش عمده‌ای از سیستان و بلوچستان، اصفهان و خوزستان، وضعیت مناسبی را از نظر منابع آب دارند. استان‌هایی مانند ایلام، کرمانشاه، همدان و کردستان، بارش‌هایی بیش از نرمال را داشته‌اند. بیشترین بی‌هنجاری منفی بارش را در نوار جنوبی استان‌های منتهی به البرز شاهد هستیم. براساس اطلاعات مرکز آمار ایران و مصرف آب اصلاحی در سال ۱۳۹۳، حدود ۵۲.۷ درصد از کل مصارف آب معادن در استان کرمان و ۱۷.۸ درصد در استان یزد است. حدود ۲۰ درصد نیز به‌ترتیب در ۸ استان خراسان‌رضوی، آذربایجان‌شرقی، تهران، اصفهان، فارس، مرکزی، خوزستان و سیستان و بلوچستان مصرف می‌شود.

استفاده از روش‌های سازگار با محیط‌زیست

علی سیامکی، کارشناس معدن در ارتباط با مشکلات معدنکاری و آسیب به منابع آب و محیط‌زیست به  گفت: در معدنکاری مدرن، بیشتر از روش‌های سازگار با محیط‌زیست به‌ویژه در زمینه آب استفاده می‌شود. به‌منظور اطمینان از کیفیت آب در سایت معدنی و جلوگیری از تاثیر منفی آب بر کاربران پایین‌دست و ساکنان نزدیک به سایت معدنی، شرکت‌های معدنی موظف به توسعه طرح‌های مدیریت آب برای کاهش ظرفیت آلودگی آب و جلوگیری از آزاد شدن آب آلوده به محیط‌زیست هستند. در نتیجه کیفیت آب سایت معدنی به‌صورت مرتب کنترل و عملیات تصفیه مختلفی روی آن انجام می‌شود تا آب به استانداردهای موردنظر برای استفاده در محیط و صنایع پایین‌دستی برسد.

سیامکی ادامه داد: به‌عنوان یک نکته تاثیرگذار اجتماعی اگر مشخص شود، معدنی بیش از حد آب مصرف می‌کند یا باعث آلودگی آب منطقه می‌شود، این موضوع منجر به منازعات اجتماعی و نارضایتی ساکنان منطقه می‌شود. راهبردهای مدیریت آب برای کاهش اثرات محیط‌زیستی عملیات معدنکاری استفاده و به‌عنوان قلب فعالیت‌های آماده‌سازی، عملیات معدن، فرآوری و بازسازی معدن شناخته می‌شوند. از این‌رو شرکت‌های معدنی درصدد تصفیه آب معدن برای تامین نیاز خود و جامعه اطراف خود هستند. ‌

وی گفت: در سال‌های اخیر، مفهوم محیط‌زیست، اجتماعی و حاکمیت (ESG) اهمیت فزاینده‌ای در دنیای تجارت پیدا کرده است و شرکت‌های معدنی نیز از این قاعده مستثنا نیستند. ESG به عملکرد یک شرکت در زمینه‌های مرتبط با محیط‌زیست، مسئولیت اجتماعی و حاکمیت شرکتی اشاره دارد. این عوامل در تعیین موفقیت بلندمدت یک شرکت بسیار مهم شده‌اند، زیرا سهامداران به‌طورفزاینده‌ای خواستار شفافیت و پاسخگویی شرکت‌ها هستند.

وی افزود: از این‌رو، دلایل متعددی وجود دارد که چرا شرکت‌های معدنی باید در ESG سرمایه‌گذاری کنند. اول، نگرانی‌های محیط‌زیستی است که به یک موضوع جهانی تبدیل شده است و فعالیت‌های معدنی تاثیر قابل‌توجهی بر محیط‌زیست دارد. شرکت‌های معدنی باید مراقب ردپای کربن خود باشند و اقداماتی برای کاهش آن انجام دهند. این شامل کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، به‌حداقل رساندن زباله و حفظ تنوع‌زیستی است. با اجرای شیوه‌های پایدار، شرکت‌های معدنی نه‌تنها می‌توانند اثرات محیط‌زیستی خود را کاهش دهند، بلکه هزینه‌های عملیاتی خود را نیز کاهش می‌دهند که می‌تواند منجر به افزایش سودآوری شود. دوم، مسئولیت اجتماعی به یک جنبه اساسی از شهرت یک شرکت تبدیل شده است. شرکت‌های معدنی باید تاثیر اجتماعی فعالیت‌های خود را بر جوامعی که در آن فعالیت می‌کنند، در نظر بگیرند. این شامل ایجاد شغل، تامین منافع اقتصادی و احترام به حقوق جوامع محلی است. با سرمایه‌گذاری در مسئولیت اجتماعی، شرکت‌های معدن می‌توانند روابط خود را با سهامداران بهبود بخشند و مجوز اجتماعی خود را برای فعالیت افزایش دهند.

سخن پایانی

آب در کشور ما نقش بسیار مهم و حیاتی دارد و تا جایی که به‌یاد داریم، همواره با اخطارهای کمبود آب در کشور مواجه بوده‌ایم. این سوال پیش می‌آید که چه موضوعی، سبب شده است تا کشور، درگیر خشکسالی‌های طولانی شود و این موضوع برطرف نشود. استفاده غیراصولی از آب و همچنین هدررفت آب‌های روزمینی حاصل از آب شدن برف و بارش باران، سبب شده است تا منابع آبی کشور در مسیر کاهش قرار گیرد. امید است تا توجه بیشتری به این مایع حیات، توسط مسئولان امر انجام گیرد.