بازار کربن در انتظار شفاف‌سازی
بدیهی است باتوجه به تقاضا برای اعتبارات کربنی که احتمالا ناشی از تلاش‌های جهانی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است، جهان به یک بازار کربن داوطلبانه بزرگ، شفاف، قابل‌تایید و از نظر زیست‌محیطی قدرتمند، نیاز داشته باشد.
در ایران چند سالی می‌شود که زمزمه بازار مبادله کربن و راهیابی آن به بازار بورس همچنین موضوعاتی نظیر مالیات بر کربن مطرح شده است. به‌گفته کارشناسان، لازمه ایجاد تقاضا این است که صاحبان صنایع و کارخانجات که یکی از اصلی‌ترین منتشرکنندگان گازهای گلخانه‌ای هستند، به‌فراخور قانون و فشارهای دولت‌ها، باید میزان این انتشار را کاهش دهند که اگر این کار را انجام دهند، گواهی دریافت می‌کنند، اما اگر نتوانند میزان انتشار خود را از حد مشخص‌شده پایین بیاورند، می‌توانند از دیگر فعالان صنعتی که این گواهی را دارند، خریداری کنند.
صمت در این گزارش به سازکار موثر بورسی شدن کربن پرداخته است.
آخرین جزئیات راه‌اندازی بازار کربن در بورس انرژی
مدیرعامل بورس انرژی ایران گفت: از منظر بورس انرژی، راه‌اندازی بازار کربن امکان‌پذیر است و ما مطالعات خود را انجام و در اختیار مراجع ذی‌ربط قرار دادیم و در همین راستا هم، کارگروه مشترک تشکیل شده است.
به‌گزارش نبض بورس، علی نقوی، مدیرعامل بورس انرژی ایران در رابطه با بحث راه‌اندازی بازار کربن گفت: درباره بازار کربن موضوع در یک کارگروه مشترک میان بورس انرژی، سازمان حفاظت از محیط‌زیست و سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق (ساتبا) در حال پیگیری است و راه‌اندازی این بازار، مستلزم تصویب یک‌سری احکام قانونی است که باید در مراجع مربوطه تصویب شود. در حال تلاش هستیم تا با کمک کارگروه مذکور این موضوع محقق شود.
این مقام مسئول در ادامه اظهار کرد: از منظر بورس انرژی، راه‌اندازی بازار کربن امکان‌پذیر است. ما مطالعات خود را انجام و در اختیار مراجع ذی‌ربط قرار دادیم و در همین راستا هم، کارگروه مشترک تشکیل شده است.
وی درباره اهمیت راه‌اندازی بازار کربن در بورس انرژی هم بیان کرد: یکی از مشکلات بزرگ کشور ما، بحث آلودگی هوا و محیط‌زیست از طریق انتشار انواع گازهای آلاینده است که یکی از مدل‌های کاهش این آلاینده‌ها در دنیا طراحی سازکار بازار کربن است و برمبنای این سازکار اشخاص در بخش‌های مختلف صنعتی و خدماتی بهمیزانی که آلایندگی را کاهش دهند، گواهی کربن دریافت خواهند کرد و این گواهی‌ها در بازار به کسانی که بیش از حد مجاز نسبت به انتشار آلاینده‌ها اقدام می‌کنند، فروخته می‌شود و آنها مکلف هستند یا نسبت به کاهش آلایندگی اقدام یا اینکه از طریق سازکار بازار گواهی کربن را خریداری کنند و در این چارچوب می‌توان انتظار داشت که انتشار کربن کاهش پیدا کند، ضمن آنکه بازار کربن یک بعد مهم بین‌المللی هم دارد که باید به آن نیز توجه کرد.
نقوی گفت: باتوجه به تعدد ذی‌نفعان، راه‌اندازی این بازار مستلزم همکاری بین‌بخشی و عزم دولت در این زمینه است که امیدواریم با پیگیری سازمان محیط‌زیست، سرعت کار در این زمینه افزایش یابد و بتوانیم شاهد راه‌اندازی این بازار باشیم.
لزوم تدوین قوانین مشخص
محمدصادق احدی، اقلیم‌شناس و معاون سابق دفتر تغییر اقلیم سازمان محیط‌زیست در گفت‌وگویی که با صمت داشته است،بااشاره به اهمیت ایجاد یک سازکار مناسب با هدف تاثیر بورسی شدن کربن، درباره تدوین و صدور گواهی کربن گفت: در گام نخست باید یک‌سری پیش‌نیازهایی ایجاد کرد. ایجاد الزامات به کاهش انتشار کربن است که سهم مجاز انتشار کربن باید از سوی دولت مشخص شود. به‌عبارت‌دیگر، دولت باید مقدار مجاز کربن را که صنایع می‌توانند منتشر کنند، تعیین کند و به آنها گواهی بدهد. این گواهی می‌تواند خریدوفروش شود، این گواهی باعث می‌شود صاحبان صنایع یا خودشان کاهش انتشار داشته باشند و گواهی انتشار دریافت کنند یا از دولت، گواهی کاهش انتشار را بخرند؛ چنین فرآیندی باید تبدیل به قانون شود. به‌عبارت روشن‌تر، برای اینکه کالایی به نام گواهی انتشار در بورس خریدوفروش شود، باید قوانین لازم برای ایجاد تقاضا ایجاد شود، بنابراین لزوم قانون‌گذاری و ایجاد استاندارد برای انتشار گواهی کربن و تدوین مجوزهای انتشار است.
نقش صنایع معلوم شود
احدی تاکید کرد: در گام دوم باید فرآیند الزامات خریدوفروش گواهی کربن مشخص شود؛ آیا اجازه خریدوفروش به صاحبان صنایع داده می‌شود یا از طریق دولت گذشته این اتفاق می‌افتد. در مرحله بعدی باید یک سیستم ارائه‌دهنده گواهی که ممیزی آن را برعهده بگیرد، ایجاد شود تا بعد بتوان گواهی را خریدوفروش کرد. در این مرحله باید نهادی وجود داشته باشد تا این گواهی‌ها ضبط و نگهداری شوند. به‌عبارت‌روشن‌تر، گواهی کربن را باید به اوراق بهادار تبدیل کرد، بنابراین سامانه‌ای باید وجود داشته باشد تا چنین اوراق بهاداری تولید، ثبت و ضبط شوند تا بتوان در بورس خریدوفروش انجام داد، بنابراین خریدوفروش گواهی کربن در بورس، نقطه انتهایی فرآیند کاهش میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای است و متاسفانه دولت سیزدهم از انتهای این جریان گام برداشته و از قبل، موارد اساسی این فرآیند را که باید شکل داده شوند، ایجاد نکرده است. در واقع دولت باید به‌عنوان یک نهاد رگلاتور، مجوز گواهی کربن را صادر کند و بعد مجوز خریدوفروش را هم به صاحبان آن بدهد.
لزوم ردیابی گواهی‌های اعطاشده
احدی گفت: همچنین باید مشخص شود که چه نوع گواهی، به چه افرادی فروخته می‌شود. این نباشد که گواهی‌های صنایع با انتشار کوچک‌مقیاس به صنایع با انتشار بزرگ‌مقیاس داده شود. گفتنی است، این گواهی باید قابلیت ردیابی داشته باشد که تخصیص کد یکتا، کمک زیادی به ردیابی آن می‌کند و چنین فرآیندی اغلب موردتایید سازمان‌های بین‌المللی است، بنابراین بورس ایران باید با نهادهای بین‌المللی استاندارد صدور گواهی کربن در ارتباط باشد. بنابراین در گام نخست، باید یک روند اجباری برای دریافت گواهی ایجاد شود، همچنین لزوم بهره‌گیری از یک نهاد ممیزی برای صدور گواهی احساس می‌شود که یا باید از نهادهای ممیزی بین‌المللی بهره جست یا از نهادهای داخلی. در مرحله بعد باید سیستم ثبت ملی وجود داشته باشد که به سامانه‌های بین‌المللی گواهی‌دهنده متصل باشد تا اینکه یکپارچگی صدور خریدوفروش گواهی کربن برای کنترل و جلوگیری از دوباره‌شماری وجود داشته باشد.
به معاهده پاریس بپیوندیم
معاون سابق دفتر تغییر اقلیم سازمان محیط‌زیست با تاکید بر اهمیت پیوستن به معاهده پاریس گفت: اگر می‌خواهیم میزان انتشار را پایین بیاوریم، بهتر است به توافقنامه پاریس بپیوندیم که بتوانیم تاثیر بیشتری داشته باشیم و شرایط را در آینده برای صنایع هموارتر کنیم، چراکه در نهایت گام‌هایی برای کاهش انتشار در کشور برداشته می‌شود، بنابراین بهتر است با جامعه جهانی همسو باشیم تا متحمل برخی آسیب‌های مالی ناشی از پرداخت مالیات کربن نشویم. در کل پیوستن یا نپیوستن به توافقنامه پاریس باید با تحلیل‌های منطقی و ارزیابی‌های دقیق پیش برود. به‌طورقطع با موضع منفعلانه کاری از پیش نمی‌رود. متاسفانه رفتار اغلب تصمیم‌گیران و دولتمردان در عضویت توافقنامه پاریس، کورکورانه است و متاسفانه اصلا هیچ تحلیل منطقی پشت این عضو نشدن‌ها وجود ندارد. ایران دارای ۲ درصد از انتشار کربن است و یک درصد اقتصاد دنیا را در اختیار دارد.
وی افزود: در نتیجه جامعه جهانی منتظر نمی‌ماند که مسئولان کشور چه تصمیمی می‌گیرند. هر ۲ گزینه آسیب‌هایی دارند، اما باید دید آن آسیب‌ها در درازمدت چه تاثیری بر اقتصاد کشور خواهند داشت. آسیبی که کشور از پذیرش توافقنامه پاریس متحمل می‌شود، این است که درآمدهای نفتی کشور کاهش می‌یابد. در واقع باوجود کاهش انتشار، مصرف سوخت فسیلی هم کاهش می‌یابد و به‌همین‌میزان، درآمدهای نفتی هم کمتر می‌شود. اما نپیوستن به معاهده، آسیب‌های درازمدت بیشتری دارد؛ یکی آنکه در اجلاس‌ها نمی‌توانیم نظر بدهیم و عضو ناظر به‌حساب می‌آییم و در عمل بدون رأی می‌شویم. دوم اینکه نمی‌توانیم از منافع تفاهمنامه پاریس استفاده کنیم. در واقع در صورت عضو نشدن، به صنایع فشار زیادی می‌آید، چراکه به‌دلیل قوانین کربن مرزی در اروپا، صنایع مستلزم ضررهایی می‌شوند و محصولاتی که با کربن بالا تولید شده‌اند یا اصلا در بازارهای اروپا خریدوفروش نمی‌شوند یا با نزول نرخ همراه خواهند بود که همین امر باعث می‌شود توان رقابت صنایع ایران کمتر شود، به‌گونه‌ای‌که تولیدات اصلی کشور دیگر توجیه اقتصادی نخواهند داشت. در صورت ادامه این شرایط، سیمان، فولاد و دیگر صنایع توان رقابتی خود را در جهان از دست می‌دهند. در هر دو صورت، کشور متحمل فشارهایی می‌شود، اما عضویت باوجوداینکه موجب همسو شدن با بین‌الملل می‌شود، تاثیر کشور را پررنگ‌تر می‌کند و در یک تا ۲ دهه آینده، صادرات صنایع مصون از مالیات‌ها می‌شوند.
سخن پایانی
باتوجه به آنچه در این گزارش آمد و به‌گفته کارشناسان، واضح است که تدوین و صدور گواهی کربن، نیازمند ایجاد اصول و ساختارهایی است، به‌گونه‌ای که موردتایید بین‌الملل هم قرار بگیرد؛ اما هنوز نمی‌دانیم، مکانیسم صدور گواهی کربن در کشور چیست. به‌عبارت‌دیگر مشخص نشده است که آیا در این گواهی از استانداردهای سازمان ملل استفاده خواهد شد یا از مکانیسم بازارهای داوطلبانه نظیر جی سی قطر استفاده می‌شود یا قرار است سیستم ایجاد و صدور گواهی داخلی راه انداخته شود. در واقع هنوز در کشور ما مشخص نشده است که براساس کدام استاندارد بین‌المللی یا داخلی، گواهی‌های کربن صادر می‌شود. باید سامانه‌ای به‌منظور پیشگیری از دوباره‌کاری ایجاد شود که بتوان مشخصات ریز و درشت یک پروژه صنعتی را درج کرد. این سامانه با هدف پیشگیری از فروش گواهی کربن به چند نفر است، چراکه تنها یک نفر باید بتواند از گواهی‌ها استفاده کند و تعهد انتشار در هر گواهی تنها برای یک نفر وجود دارد؛ در نتیجه این فرآیند نیازمند ایجاد یک سامانه دقیق و کنترلگر است.
