سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید برق ایران نسبتا پایین است و کمتر از ۱۰ درصد از کل تولید برق کشور را شامل می‌شود، در حالی که کشورهایی با ظرفیت کمتر از ایران، سهم بیشتری از انرژی‌های تجدیدپذیر در سبد انرژی خود دارند. در حال ‌حاضر، ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران هزار و 163 مگاوات است و براساس برنامه‌ریزی‌ها و الزامات قانونی، این رقم باید به ۱۲هزار مگاوات افزایش یابد.

توسعه انرژی خورشیدی در ایران به‌دلیل موقعیت جغرافیایی مناسب، تابش خورشیدی بالا و ظرفیت‌های فراوان این منبع انرژی، آینده‌ای امیدوارکننده دارد. ایران با بیش از ۳۰۰ روز آفتابی در سال و متوسط تابش سالانه بین ۴.۵ تا ۵.۵ کیلووات ساعت بر مترمربع در بیشتر نقاط کشور، یکی از بهترین مکان‌ها برای تولید انرژی خورشیدی در جهان به‌شمار می‌آید. این شرایط، ظرفیت تولید انرژی خورشیدی در مقیاس بزرگ را فراهم می‌کند. همچنین، هزینه‌های تولید برق از انرژی خورشیدی در دهه‌های اخیر به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته است.

 باتوجه به کاهش هزینه تجهیزات و فناوری‌های مربوط به سلول‌های خورشیدی، احداث نیروگاه‌های خورشیدی نسبت به گذشته اقتصادی‌تر شده است و این روند همچنان ادامه دارد. وابستگی بیش از حد به منابع فسیلی و نیاز به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، ایران را به‌سمت تنوع‌بخشی به سبد انرژی خود سوق داده است. انرژی خورشیدی به‌عنوان یک منبع انرژی پاک و پایدار، می‌تواند به این تنوع کمک کند.

کشورهای همسایه ایران، به‌ویژه کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و عراق، بازارهای بالقوه‌ای برای صادرات برق خورشیدی هستند. با ایجاد زیرساخت‌های مناسب، ایران می‌تواند به یک صادرکننده برق خورشیدی در منطقه تبدیل شود که این امر به توسعه این صنعت کمک خواهد کرد. علاوه بر این، در سال‌های اخیر، دولت اقداماتی را برای تشویق سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، به‌ویژه انرژی خورشیدی، آغاز کرده است. این حمایت‌ها شامل تعرفه‌های تشویقی و تسهیلات مالی برای پروژه‌های تجدیدپذیر می‌شود.

موانع توسعه تجدیدپذیرها چیست؟

توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور ما با چالش‌های متعددی روبه‌رو است. از جمله این چالش‌ها می‌توان به مشکلات تامین مالی، زیرساخت‌های ناکافی، رقابت با منابع فسیلی و نیاز به قوانین پایدار و شفاف اشاره کرد. باوجود کاهش هزینه‌ها، پروژه‌های بزرگ خورشیدی همچنان به سرمایه‌گذاری اولیه بالایی نیاز دارند. مشکلات مالی و تحریم‌های اقتصادی می‌توانند مانع جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی شوند. همچنین، توسعه شبکه برق کشور و زیرساخت‌های لازم برای انتقال و توزیع برق تولیدی از منابع خورشیدی نیازمند سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی بلندمدت است. در برخی مناطق ایران، شبکه‌های انتقال و توزیع برق برای دریافت برق تولیدی از نیروگاه‌های خورشیدی مناسب نیستند. نرخ نسبتا پایین سوخت‌های فسیلی در ایران باعث شده است که تولید برق از این منابع همچنان اقتصادی‌تر باشد که این امر می‌تواند توسعه انرژی خورشیدی را با چالش مواجه کند. وجود قوانین و مقررات پایدار و شفاف برای حمایت از سرمایه‌گذاران و توسعه‌دهندگان پروژه‌های خورشیدی حیاتی است. نوسانات در سیاست‌گذاری‌ها و عدم‌شفافیت می‌تواند مانع از رشد پایدار این صنعت شود.

ظرفیت انرژی بادی در ایران، به‌ویژه در مناطق کویری و مرزی مانند استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان‌رضوی و گلستان، بسیار بالا است. در سال‌های اخیر پروژه‌های بادی قابل‌توجهی در ایران راه‌اندازی شده‌اند، اما ظرفیت نصب‌شده هنوز باتوجه به ظرفیت موجود بسیار پایین است.

علاوه بر این، در برخی مناطق ایران، به‌ویژه در نواحی شمال‌غربی، شرایط مناسبی برای بهره‌برداری از انرژی زمین‌گرمایی وجود دارد. با این حال، توسعه این نوع انرژی به‌دلیل نیاز به فناوری پیشرفته و هزینه‌های بالای اولیه، تاکنون محدود بوده است. ایران همچنین با داشتن منابع گسترده زیست‌توده، از جمله پسماندهای کشاورزی، جنگلداری و شهری، ظرفیت بالقوه‌ای برای تولید انرژی دارد. این منبع انرژی تجدیدپذیر به‌ویژه در مناطق روستایی و دورافتاده، می‌تواند نقش مهمی در تامین انرژی ایفا کند.

به‌طورکلی، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران با چالش‌های متعددی مواجه است و نیازمند سرمایه‌گذاری‌های سنگین است که باتوجه به تحریم‌ها و محدودیت‌های اقتصادی، تامین آن دشوار است. نبود سیاست‌ها و قوانین حمایتی مستمر و قوی برای تشویق سرمایه‌گذاری در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر، یکی از عوامل اصلی کندی توسعه این بخش به‌شمار می‌رود. همچنین، ایران به‌دلیل برخورداری از منابع عظیم نفت و گاز، همچنان به استفاده از این منابع ادامه می‌دهد و گذار به انرژی‌های تجدیدپذیر به‌آرامی انجام می‌گیرد.

سرمایه‌گذاری در تجدیدپذیرها صرفه اقتصادی ندارد

مهدی حاجی‌پور، کارشناس انرژی به  گفت: به‌طورکلی، نرخ تعرفه‌های تجهیزات یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش‌روی انرژی‌های تجدیدپذیر به‌شمار می‌آید. باوجود اینکه این نرخ‌ها در سال‌های اخیر ‌بروزرسانی شده‌اند، هنوز هم برای سرمایه‌گذاران جذابیت چندانی ندارند، به‌گونه‌ای‌که سرمایه‌گذاری در بانک و دریافت سود ماهانه از آن، به‌مراتب سودآورتر از سرمایه‌گذاری در انرژی‌های خورشیدی، بادی، برقابی و... به‌نظر می‌رسد و از نظر اقتصادی به‌صرفه نیست. این موضوع، نخستین چالشی است که انرژی‌های تجدیدپذیر با آن مواجهند.

وی همچنین افزود: چالش دیگری که وجود دارد، کم‌توجهی به انرژی بادی است که کمتر به آن پرداخته می‌شود، در حالی که توسعه انرژی‌های خورشیدی به‌تازگی مورد توجه قرار گرفته است، انرژی بادی هنوز نیاز به بررسی و بحث بیشتری دارد. چند سالی است که صنایع به‌سمت انرژی‌های تجدیدپذیر، به‌ویژه انرژی خورشیدی، تشویق می‌شوند، اما انرژی بادی به فراموشی سپرده شده است. این روند، ما را در مسیر توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر به جایی نخواهد رساند.

رشد روزافزون منابع انرژی تجدیدپذیر در جهان

این کارشناس تاکید کرد، انرژی باد با استفاده از توربین‌های بادی برای تولید برق به‌کار می‌رود؛ اما گاهی اوقات بحث‌هایی درباره مکان نصب این توربین‌ها مطرح می‌شود، زیرا ممکن است مشکلاتی ایجاد کنند. استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر و پاک در سطح جهانی به‌طورمداوم در حال افزایش است و در این راستا، نرخ پنل‌های خورشیدی کاهش و ظرفیت تامین انرژی از نور خورشید به‌طورچشمگیری افزایش یافته است. پیش‌بینی می‌شود در 5 سال آینده، تعداد بیشتری از پنل‌های خورشیدی در سرتاسر جهان نصب شوند و ما نیز باید از این روند بهره‌برداری کنیم.

وی افزود: ظرفیت پنل‌های خورشیدی در خاورمیانه از 3درصد کنونی به ۹ درصد کل جهان افزایش خواهد یافت. دلیل اصلی این تغییر به‌سمت انرژی خورشیدی، افزایش تقاضای برق در سطح جهانی است و باتوجه به اینکه پنل‌های خورشیدی، هزینه‌های تولید برق را کاهش می‌دهند، هر روز رقابت در این حوزه بیشتر می‌شود و راه‌اندازی نیروگاه‌های خورشیدی به‌طورفزاینده‌ای مقرون به صرفه خواهد بود.

حاجی‌پور بیان کرد: موضوع زیرساخت‌های صنعت و انرژی و نقش آنها در کشور، از مسائلی است که به‌طوردوره‌ای موردتوجه قرار می‌گیرد، اگرچه برنامه‌های توسعه به‌‎عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارها برای دستیابی به اهداف توسعه محسوب می‌شوند، اما زیرساخت‌های توسعه کشور در بخش‌های صنعت و انرژی هنوز فاصله زیادی با وضعیت مطلوب دارند.

او در خاتمه افزود: متاسفانه ما از این نعمت‌هایی که خدا در سرزمین ما قرار داده است، استفاده کافی را نمی‌بریم و هرساله ظرفیت‌های زیادی را در حوزه‌های مختلف انرژی از دست می‌دهیم. این نعمت ناتمام که در سرزمین ما وجود دارد، نادیده گرفته شده است؛ اتفاقی که چند سالی است در کشورهای مختلف برای آن سرمایه‌گذاری‌های کلانی انجام گرفته و برق تجدیدپذیر توسعه زیادی پیدا کرده است. توصیه بنده این است که دولت باید به تعرفه‌های خرید ورود کند. شاید دولت بودجه کافی برای فعالیت‌های تجدیدپذیر را در اختیار نداشته باشد، اما می‌تواند با کمک به بخش‌های خصوصی، زمینه صادرات تجهیزات تجدیدپذیر را که سالیان سال است سرمایه‌گذاران به‌دنبال آن هستند، توسعه دهد. در کشور ما فلات‌هایی وجود دارد که از نظر شفافیت و تابش نور خورشید موقعیت بی‌نظیری را داراست و از این حیث یکی از بهترین نقاطی است که در دنیا که می‌توانیم از آن استفاده کنیم.

سخن پایانی

دولت چهاردهم در آغاز فعالیت‌های خود اعلام کرده است، توجه ویژه‌ای به صنعت انرژی خواهد داشت. محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور، بیان کرده است، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر باید به یک موضوع ملی تبدیل شود. با این حال، نگرش بخشی در این حوزه به ما آسیب زده است. اکنون باید با تلاش مضاعف به‌سمت بهره‌برداری از انرژی‌های خورشیدی، بادی و سایر منابع تجدیدپذیر مانند زمین‌گرمایی حرکت کنیم. البته تولید و استفاده از انرژی‌های کلاسیک را نیز نادیده نمی‌گیریم و باید با قدرت به این مسیر ادامه دهیم.

وی همچنین به برنامه هفتم توسعه اشاره کرد و گفت: در سیاست‌های کلی این بخش، کاهش مصرف انرژی، کاهش شدت انرژی، افزایش بازدهی نیروگاه‌ها، افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر و حرکت به‌سمت استفاده از انرژی‌های خورشیدی، بادی و زمین‌گرمایی، افزایش بهره‌وری، کاهش هدررفت انرژی و سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها و تلاش برای پایداری شبکه، موردتوجه قرار گرفته است و باید به‌عنوان اولویت‌های کاری ما در نظر گرفته شود.

باتوجه به ظرفیت‌های طبیعی ایران و روندهای جهانی در کاهش هزینه‌ها و افزایش تقاضا برای انرژی‌های پاک، چشم‌انداز توسعه انرژی خورشیدی در ایران امیدوارکننده به‌نظر می‌رسد. با این حال، برای تحقق این ظرفیت، ضروری است که دولت و بخش خصوصی به‌طور مشترک روی حل چالش‌های موجود، به‌ویژه در زمینه تامین مالی، زیرساخت‌ها و سیاست‌گذاری‌ها، تمرکز کنند. اگر این چالش‌ها به‌درستی مدیریت شوند، انرژی خورشیدی می‌تواند به یک منبع کلیدی در سبد انرژی ایران تبدیل شود و نقش مهمی در تامین انرژی پایدار و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی ایفا کند.