نقش صنعت چاپ در زندگی بشر

می‌توان گفت صنعت چاپ در زندگی تک تک ما انسان‌ها حضور پر رنگی دارد روزنامه و کتابی که مطالعه می‌کنیم، بروشورها و کاتالوگ‌های تبلیغاتی که در همه جا مشاهده می‌شود تا پیراهنی که روی آن تصویری چاپ شده همگی مرحله‌ای از تولیدشان مرتبط به این صنعت می‌باشد. به طور کلی به عمل منتقل نمودن تصاویر، نقوش و متن‌ها و... بر روی سطحی خاص، چاپ گفته می‌شود که در این فرآیند ممکن است از واسطه هایی نیز استفاده گردد. محلی که در آن فرآیندهای چاپ از طریق استفاده از دستگاه‌ها و تجهیزات چاپی، به همراه نیروهای با تجربه و آشنا با نحوه کار آنها و نیروهایی برای انجام سایر امور همچون ویراستاری در آن فعالیت دارند، چاپخانه گفته می‌شود.

طبق گفته بسیاری از تاریخ شناسان یوهانس گوتنبرگ در سال ۱۴۵۶ میلادی در کشور آلمان نخستین دستگاه چاپ و حرف چاپی مستقل را اختراع نموده است، اما همانگونه که گفته شد چاپ فنی است که از خیلی پیشتر به شکل‌های ابتدایی مورد استفاده انسان قرار می‌گرفته و در زندگی جوامع نقش تاثیرگذاری نیز داشته است. اگر بخواهیم تاریخچه این صنعت را بر اساس تغییرات و تحولات مهم و کلیدی تقسیم بندی نماییم، با شش دوره مواجه خواهیم بود که شامل دوران قبل از تاریخ و شروع دوران تاریخی، دوران باستان، دوران چینی ها، دوران هنری، دوران مکانیک و فتو‌مکانیک است. چندین هزار سال پیش از میلاد مسیح آسوریان روی خشت‌های رسی مهر می‌زدند در زمان باستان نیز انگشترهایی که قابلیت مهر داشتند مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

صنعت چاپ در چین

بی شنگ چینی نخستین کسی بود که در سال ۱۴۰۱ میلادی چاپ ابتدایی را به کمک گل رس انجام داد. در سال ۱۵۰۱ میلادی حروف متحرک به وسیله چینی‌ها اختراع شد و مورد استفاده قرار گرفت. در واقع چینی‌ها خیلی پیش از گوتنبرگ حروف قابل انتقال را اختراع نمودند اما گوتنبرگ با کمک آلیاژ مورد استفاده در ریخته‌گری توانست حروف را از سرب و آنتیموان بسازد. چاپ باسمه نیز در زمان حکومت سلسله تانگ در چین بین سال‌های ۶۱۸ تا ۹۰۶ رواج داشته است. در آن زمان تصاویر پس از حکاکی بر روی چوب روی پارچه چاپ می‌شدند. در سال ۵۹۳ امپراتور ون تی، طی یک دستور حکومتی اعلام می‌کند نقوش و نوشته‌های بودایی باید چاپ گردد که در ابتدا آن را روی کاغذی نازک نوشته و سپس روی صفحه‌های چوبی می‌چسباندند و متن را روی چوب حک می‌کردند، به این شیوه زینک چوبی ساخته می‌شد که برای چاپ متون کاربرد داشت. قدیمی‌ترین کتاب چاپ شده را می‌توان متن مذهبی بودایی معرفی کرد که در سال ۸۶۸ چاپ شده است. قرن نهم را می‌توان به عنوان دوره ی رواج این صنعت در چین دانست که در ابتدا تنها دلالان خصوصی می‌توانستند کتاب‌های چاپی را بخرند اما با گسترش فن چاپ به سراسر کشور کم کم چاپ کتاب رواج یافت. مسیر رو به رشد این فن در چین ادامه داشت تا اینکه در سال ۱۰۰۰ میلادی طومارها جای خود را به کتاب‌های صحافی‌شده دادند.

صنعت چاپ در کره

می‌توان گفت کشور کره به عنوان نخستین کشور در سال ۱۲۴۱ میلادی موفق به ساخت حروف چاپی فلزی شد و پایه‌گذار صنعتی شدن این فن در دنیا به شمار می‌آید. نخستین وزارت چاپ در سال ۱۳۹۲ میلادی در کره تاسیس گردید که حروف چاپی را به کمک ریخته گری تولید می‌کرد. نخستین قلم مفرغی که دارای صدها هزار کاراکتر بود توسط کارخانه ریخته‌گری کشور کره ساخته شد که در ادامه کره‌ای‌ها قلم‌های دیگری را نیز اختراع کردند.

صنعت چاپ در اروپا

بر اساس برخی نظریه‌ها احتمال اینکه مارکوپولو و سایر مسافران جاده ابریشم پس از مشاهده کتاب‌های چاپی این فن را به اروپا آورده باشند، مطرح می‌باشد. گوتنبرگ دستگاه چاپ را با الهام از فن آوری ساخت ورق، پرس و جوهر با پایه روغنی در کارگاهش اختراع نمود در واقع او نخستین کسی بود برای هر حرف قطعه فلزی مجزایی ساخت و از ترکیب این قطعه‌ها برای ساخت کلمه استفاده نمود، بر روی این قطعات مرکب مالیده و سپس با فشار روی سطح کاغذ چاپ انجام می‌شد. او با این شیوه روزی ۳۰۰ تا ۵۰۰ برگه چاپ می‌کرد. کتاب مقدس با ۴۲ سطر، نخستین کتابی بود که گوتنبرگ با این شیوه به چاپ رساند. پس از این اختراع کم کم این فن در سرتاسر اروپا رواج یافت و چاپخانه هایی بر همین اساس تاسیس گردید. این صنعت به‌تدریج گسترده‌تر شد به طوری‌که در انتهای قرن پانزدهم بیشتر از ۲۰۰ چاپخانه در اروپا در حال فعالیت بودند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به چاپخانه آنتون کابرگر اشاره نمود که در شهر نورنبرگ با ۲۴ دستگاه و صد‌ها نفر مشغول فعالیت بود. گفتنی ست دستگاه اختراعی گوتنبرگ بسیار پر هزینه بود و از این جهت بیشتر ثروتمندان از آن استقبال می‌کردند. استفاده از این دستگاه سال‌ها ادامه داشت تا آلوئیس زنه فلدر آلمانی توانست در سال ۱۷۹۶ میلادی دستگاه چاپ سنگی یا لیتوگرافی را اختراع کند.

تاریخچه صنعت چاپ در ایران

اولین دستگاه چاپ سنگی در ایران سال ۱۲۲۵ هجری قمری در تبریز مورد استفاده قرار گرفت که توسط میرزا صالح از اروپا به آورده شد. به تدریج این روش در سراسر ایران گسترش یافت و به مدت ۵۰ سال تنها شیوه چاپ در ایران به شمار می آمد. نخستین چاپ تصویری در ایران مربوط به دوره محمد شاه است و اولین کتابی که به شکل تصویری چاپ شده کتاب لیلی و مجنون در سال ۱۲۵۹ هجری قمری بود. اولین چاپخانه حروفی ایران نیز به وسیله یوسف اعتصامی در اواخر دهه ۱۲۷۰ در تبریز تاسیس شد.

سخن پایانی

مجموع حجم چاپ به طور کلی و بدون تغییر در ۴۹. ۵ تریلیون برگه A۴ بین سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۴ پیش‌بینی می‌شود. در مدت مشابه، ارزش کلی سال به سال ۱ .۳ درصد به صورت واقعی افزایش می‌یابد، از ۸۱۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ به ۸۷۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ میرسد که هنوز هم ارزشمندی و پتانسیل بالقوه  این صنعت را نشان می‌دهد.

ارزش تخمینی بازار جهانی چاپ تجاری ۴۱۱ .۹۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ بود. پیش بینی می شود تا پایان سال ۲۰۲۶ حدود ۳۵. ۴۷۲ میلیارد دلار ارزش داشته باشد، با حدود ۲۴. ۲ درصد بین سال های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۶ انتظار می رود صنعت چاپ در پنج سال آینده رشد چشمگیری داشته باشد.

در سال ۲۰۲۳، صنعت چاپ در برابر تأثیر عدم اطمینان اقتصادی، بحران انرژی و اختلال در زنجیره تأمین و رکود جهانی آسیب‌پذیر خواهد بود.