بازار شگفت‌انگیز ارز
شگفت‌انگیز عبارت بی‌ربطی برای توصیف وضعیت ارز نیست. از نگاه مردم، از نگاه مسئولان اقتصادی، از نگاه کارآفرینان و تجار نرخ ارز همواره در وضعیت نامشخص، غیرقابل‌پیش‌بینی و هر لحظه در حال غافلگیری است؛ گزاره‌ای اقتصادی که تبدیل به پدیده اقتصادی و مهار و کنترل آن غیرممکن شد. هنوز بسیاری از مردم به‌طوردقیق نمی‌دانند نرخ ارز چطور در نرخ نانی که می‌خرند، تاثیر گذاشت. سیاست‌گذاری‌های کلان درباره نرخ ارز در این چند دهه موفق نبوده و هر سال بر پیچ‌های تودرتوی این هزارتو افزوده شده است.
بارها مسئولان اقتصادی دست به دامن سیاست‌هایی برای ساماندهی بازار ارز شدند، اما هرکدام از آن اقدامات، ماحصلی جز ایجاد نوعی رانت نداشت. چندنرخی شدن ارز و ایجاد وضعیتی که گاه تا ۷ نوع نرخ متفاوت ارز در کشور وجود داشت، یکی از آن راهکارهایی بود که موقعیت ارز را در جایگاهی عجیب‌تر قرار داد.
تفاوت و نوسان نرخ ارز، امروز تبدیل به یکی از مهم‌ترین سیاست‌های اقتصادی دولت چهاردهم شده است.
کنترل نرخ ارز به‌واسطه سیاست‌هایی چون تک‌نرخی شدن ارز از مباحثی است که در رئوس سیاست‌های وزیر جدید اقتصاد قرار گرفته، صمت در همین زمینه با مهدی صفایی، کارآفرین گفت‌وگویی داشته است که در ادامه می‌خوانید.
ساماندهی نرخ ارز یکی از مواردی است که وزرای اقتصادی در دوران مختلف همواره به‌دنبال راهی برای برطرف کردن چالش‌های آن بودند. به‌عنوان یک کارآفرین تاثیر تک‌نرخی شدن ارز را تا چه حد در حرفه و تخصص خود موثر و امکان‌پذیر می‌دانید؟
ما از زمانی که آقای سیف وزیر اقتصاد بودند، با چالش‌های سیاست‌های نرخ ارز مواجهیم. در زمان دولت سیزدهم هم معاون اقتصادی مجلس بارها با آقای فرزین درباره چندنرخی بودن ارز جلسه داشتند. مواقعی در وضعیت بازار ارز وجود داشت که ۷ نوع نرخ ارز در معاملات کشور وجود داشت.
برداشت من متاسفانه این است؛ زمانی که برای چند کالای خاص ارز نیمایی در نظر می‌گیرید، در همان حوزه و درباره همان چند قلم کالا به‌طورقطع ایجاد رانت خواهد شد.
زمانی که بدون تفکر و بدون ارزیابی بازار داخلی، برای نرخ ارز تصمیم‌گیری می‌شود، مسلم است که بخش صادرات به‌طورکامل مختل می‌شود و واردات اتفاق می‌افتد و زمانی که واردات اتفاق می‌افتد، در اختیار و در دست گروهی خاص خواهد بود، چون آن ارز مشخص به همه افراد داده نمی‌شود، بلکه به گروه خاصی تعلق می‌گیرد.
این اتفاق دقیقا مانند گرفتن وام است که برای عده‌ای یک وام کوچک نیاز به ۲ ضامن و ماندن در نوبت دارد، اما عده‌ای وام میلیاردی در اختیارشان قرار می‌گیرد.
در حال حاضر ارز نیمایی دارو ۴هزار و۲۰۰ تومان است، اما دارو را با نرخ آزاد از داروخانه می‌خریم. باید مسئولان با مردم روراست‌تر باشند.
به‌عنوان‌مثال بگویند می‌خواهیم نرخ ارز یا بنزین را تا یک نرخ فرضی افزایش دهیم، اما به‌جای آن تا چند سال نرخ ارز و بنزین ثابت می‌ماند و افزایش نخواهد داشت. اگر یک نرخ ثابت داشته باشیم، می‌توانیم روی آن برنامه‌ریزی کنیم. این اتفاق نیاز به یک جراحی بزرگ دارد.
به نظر شما این جراحی بزرگ اقتصادی چه تبعاتی خواهد داشت؟
چیزی که در حال حاضر اتفاق می‌افتد، این است که باید برای رانت جدید و گروه‌های جدید آماده شویم. 4 دهه است که در حال این تجربه هستیم. هر رئیس‌جمهوری که می‌آید، گروهی می‌آیند که از این 8سال استفاده می‌کنند و رانتی جدید ایجاد می‌شود،بنابراین باز این مردم هستند که نتیجه‌ای نمی‌گیرند.
من به‌عنوان یک کارآفرین که برای توسعه کار خودم نیاز به پیش‌بینی دارم، موافق تک‌نرخی شدن ارز هستم، به این شرط که تا ۵ سال حداقل در همین نرخ ثبات پیدا کند تا ما هم بتوانیم برنامه‌ریزی داشته باشیم.
کسی که صادرکننده، واردکننده و تولیدکننده است، به این نتیجه می‌رسد که با این وضعیت نوسان نرخ ارز و غیرقابل‌پیش‌بینی بودن آن، نمی‌تواند برای میزان تولید یا افق تولید خود، برنامه‌ریزی و پیش‌بینی کند.
برای برنامه‌ریزی درست و منطقی چه باید کرد و پیش‌بینی شما از آینده نرخ ارز چیست؟
در حال حاضر آقای همتی نسبت به باقی افراد در حوزه خودشان متخصص‌تر و باتجربه‌تر هستند، اما ای کاش زمانی که نمی‌دانیم برای حل یک مشکل اقتصادی چه کار بکنیم، از مشاوره‌های خارجی و افرادی که در سطح بین‌المللی کار می‌کنند، بهره بگیریم، چراکه کشور در حال حاضر نیاز به چنین مشاوره‌هایی دارد؛ در غیر این صورت با این شرایط باز هم به‌جایی نمی‌رسیم. به‌طورقطع نرخ ارز در مدت ۶ ماه آینده، در کمترین حالت به ۷۰هزار تومان می‌رسد، چراکه نمی‌دانیم چطور نرخ ارز بالا رفته، نمی‌دانیم چطور می‌خواهیم آن را روی همین نرخ فعلی نگه داریم و نمی‌دانیم چطور می‌خواهیم آن نرخ را پایین بیاوریم. برآوردم این است که نتیجه چندانی روی نرخ ارز نمی‌توانیم بگیریم، همان‌طور که تا الان چنین اتفاقی رخ نداده است.
در کل در چه شرایطی می‌توان دست به اصلاحات بنیادی در تعیین نرخ ارز زد؟
زمانی که تفکر سیاسی و مصلحتی قالب بر تفکر اقتصادی باشد، نمی‌توانیم این کار را انجام دهیم. در حال حاضر برای یک‌سری کالای اساسی ارز تخصیص داده می‌شود،اما همان کالا وقتی وارد کشور می‌شود، به نرخ آزاد فروخته می‌شود. مگر اینکه بگوییم مجوز تخصیص ارز نیمایی به دارو می‌دهیم،اما قوانین شدیدی هم تدبیر کنیم که دارو با نرخ دولتی در داروخانه فروخته شود.
۴ دهه است که نشان دادیم در سیستم ارزی کشور متخصص نیستیم. نشان دادیم که با مشاوره اقتصادی درست ناآشنا هستیم. اگر مشاوره اقتصادی خوب هم داریم، در عملکرد ناتوان هستیم و قدرت اجرا نداریم. فرقی نمی‌کند کدام قطب موافق و مخالف سیستم اقتصادی کشور را در دست بگیرد، تجربه سنوات گذشته نشان داد در هر دوره که دولت در دست جناحی خاص بود، باز هم به‌نفع مردم رفتار نشد؛ دلیل این است که هر جناح فکر می‌کند خودش بهتر کار را بلد است.
هر جناح هم در نهایت منافع خودش را در نظر دارد و تا زمانی که فردی در بدنه مسائل اجرایی است، به‌طورقطع منافعی دارد و هرجا که منفعت جناحی، شخصی و گروهی مطرح باشد، مردم متضرر
هستند. افرادی که در امور اقتصادی کشور قرار می‌گیرند، به دو دلیل موفق نیستند؛ یا متخصص حوزه خودشان نیستند یا متخصص هستند اما وابستگی سیاسی دارند. من هم به‌عنوان یک کارآفرین می‌گویم زمانی می‌توانم به کار خودم ادامه بدهم که یک نرخ ارز وجود داشته باشد.
به‌عنوان‌مثال درباره یک گروه افراد حقوق‌بگیر که اجاره‌نشین هستند، اگر بگویند اجاره آنها تا مدت ۵ سال ماهی ۱۰ میلیون است، می‌توانند برای مابقی درآمد خود برنامه‌ریزی کنند، اما اگر قرار باشد هر سال میزان اجاره تغییر کند، فرد اجاره‌نشین نمی‌تواند هیچ برنامه‌ای برای آینده خودش را داشته باشد.
هر وقت مسئولان توانستند اول خودشان را همسطح و همتراز مردم تصور کنند و به مشکلات مردم نزدیک شوند، آن وقت می‌توانند کاری انجام دهند. در حال حاضر به یک تیم ابراقتصادی احتیاج داریم که برنامه‌ریزی دقیق داشته باشند. یک و چندنرخی شدن ارز، هیچ نفعی برای مردم ندارد.
باتوجه به موارد یادشده شرط تحقق ارز تک‌نرخی چیست؟
به شما قول می‌دهم در طول ۳ تا ۶ ماه آینده نرخ ارز به‌طورقطع به ۷۰ هزار تومان هم خواهد رسید. حتی اگر تک‌نرخی یا شناور هم شود، باز رانتی برای یک گروه خاص ایجاد می‌شود و نمی‌گذارند که نرخ ارز تک‌نرخی شود. در واقع تجربه نشان داده که غیر از این نیست.
تک‌نرخی شدن ارز و به‌طورکلی، ایجاد تغییرات در وضعیت بازار ارز، نیاز به بررسی همزمان اقتصادی و اجتماعی دارد. باید دید چرا همه‌چیز در کشور ما تبدیل به کالای سرمایه‌ای می‌شود؟ تا زمانی که چند نرخ برای یک کالا وجود دارد، عده‌ای از خریدوفروش کالایی خاص سود می‌کنند و رانت حاصل از تفاوت نرخ ارز هم همچنان وجود خواهد داشت، اما رانت مسئله‌ای نیست که تنها با تک‌نرخی شدن ارز بتوان آن را کنترل کرد.
