فناوران رکن مهم بومی‌سازی
تجهیزات فرسوده و مستهلک آزمایشگاهی دانشگاه‌های کشور چالش و معضل جدی در حوزه علمی و پژوهشی به‌شمار می‌رود، چراکه بدون وجود تجهیزات، تحقیق و پژوهش که رگ حیات جامعه دانشگاهی است، خشکیده خواهد شد.
بسیاری از کارشناسان بر این باورند که از مجموع ۱۵میلیارد دلار جنس قاچاقی که به کشور وارد می‌شود، بیش از ۸۰۰ میلیون دلار آن مربوط به تجهیزات‌پزشکی است. این رقم نشان می‌دهد که نظارت در این بخش به‌شدت ضعیف است و ورود این تجهیزات به کشور باوجود ارزی که به این بخش تعلق می‌گیرد، جای سوال دارد. به‌گفته کارشناسان، امروز ظرفیت انسانی و فنی شرکت‌های دانش‌بنیان در سطحی است که بومی‌سازی صنعتی بیش از ۹۰ درصد فناوری‌های تشخیص آزمایشگاهی بهروز دنیا از طریق تحقیق و توسعه، مشارکت یا انتقال تکنولوژی امکان‌پذیر می‌شود. گفتنی است، مهم‌ترین چالش در ورود و سرمایه‌گذاری این شرکت‌ها، به‌لحاظ ناعادلانه بودن مزیت‌های رقابتی بین تولید و واردات است. این چالش باعث شده، در طول سال‌های گذشته تکنولوژی‌های نوین حوزه تشخیص بومی نشوند و واردات بی‌رویه تجهیزات بسته آزمایشگاهی با صرف هزینه هنگفت، آزمایشگاه‌ها را به‌شکل جدی به کیت‌های خارجی وابسته کند. با این مقدمه روز پزشک بهانه‌ای شد تا به چالش‌های پزشکان در بحث تجهیزات‌آزمایشگاهی بپردازیم.
رگ حیات آزمایشگاه زیرتیغ بودجه
تجهیزات فرسوده و مستهلک آزمایشگاهی دانشگاه‌های کشور چالش و معضل جدی در حوزه علمی و پژوهشی به‌شمار می‌رود، چراکه بدون وجود تجهیزات، تحقیق و پژوهش که رگ حیات جامعه دانشگاهی است، خشکیده خواهد شد. به‌نقل از امتداد نیوز، نوسازی آزمایشگاه‌های دانشگاه تهران سالانه ۱۰ میلیون دلار بودجه نیاز دارد. دانشگاه تهران به‌عنوان بزرگ‌ترین دانشگاه که نقش بسزایی در تربیت دانشجویان تحصیلات تکمیلی دارد نیز، سال‌ها است به‌دنبال بودجه برای تامین تجهیزات آزمایشگاه‌های خود است، به‌نحوی‌که طبق گفته مسئولان، این دانشگاه نیاز دارد سالانه ۱۰میلیون دلار برای تجهیز و نوسازی آزمایشگاه‌های خود هزینه کند. به‌گفته مسئولان این دانشگاه، تجهیز و نوسازی آزمایشگاه، ارتباط مستقیمی با میزان اعتبار و بودجه کلی دانشگاه‌ها دارد، بنابراین به‌دلیل مشکلات مالی، در سال‌های گذشته نتوانستیم بودجه‌ای خاص به‌صورت سیستماتیک به این مراکز اختصاص دهیم. گفتنی است؛ اختصاص بودجه برای تعمیر و نوسازی آزمایشگاه‌های دانشگاه باید به‌صورت تدریجی و مداوم باشد، چراکه تجهیزات موجود در این مراکز به تعمیر و نوسازی مستمر نیاز دارند.
بی‌درایتی و واردات آسیب‌زننده
بهروز حاجیان‌تهرانی، کارآفرین سلامت و موسس گروه پیشتازطب در گفت‌وگو با صمت درباره توان دانش‌بنیان‌ها در حوزه تجهیزات‌آزمایشگاهی گفت: نتیجه وابستگی و بی‌درایتی در کنترل واردات، امروز و در شرایط تحریم‌ها و بحران‌های کنونی قابل‌رویت است و دولت به‌منظور جلوگیری از کمبود، مجبور به پرداخت ارز یارانه‌ای (ترجیحی) ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی برای واردات کیت‌ها است. به‌معنای دیگر در این روند تضعیف بیشتر پایه‌های تولید در یک رقابت ناعادلانه رقم می‌خورد، چراکه شرکت تولیدکننده دانش‌بنیان باوجود سرمایه‌گذاری و کسب دانش و ظرفیت بالای تولید یک محصول های‌تک، برای تولید و عرضه محصولات خود با رقابتی ناعادلانه در مقابل واردات سوبسیددار محصولات مشابه روبه‌رو است.
کارنامه درخشان دانش‌بنیان‌ها
وی بااشاره به نقش تولیدات داخل در توسعه این صنعت افزود: دانش‌بنیان‌های حوزه بیوتک، پزشکی و همین‌طور تجهیزات‌آزمایشگاهی درخشان‌ترین کارنامه را در کشور داشته‌اند، به‌طورمثال اشاره می‌کنم به دوران همه‌گیری کرونا، باوجود عدم‌همکاری و تعهدات شرکت‌های خارجی، بیش از ۸۰ درصد نیاز کشور به کیت‌های تشخیصی کرونا، توسط تولیدکننده داخلی تامین شد. امروز باوجود تمام مشکلاتی که به آنها اشاره کردم، میزان تولید تجهیزات و کیت‌های آزمایشگاهی از ۱۰درصد در سال ۹۷ به ۲۵ درصد افزایش یافته؛ ضمن اینکه با تولید داخلی و اخذ تاییدیه کیفی فناوری و پلتفرم‌های های‌تک تشخیصی، طرح‌های کلان ملی در دانش‌بنیان‌ها به‌اجرا درآمده است که در صورت اعتماد و همکاری سیاست‌گذار، امکان تامین تا بیش از ۶۰ درصد از نیاز کشور در ۲ سال پیش‌رو، به‌راحتی تحقق‌پذیر خواهد بود.
جای خالی حمایت
این کارآفرین حوزه سلامت با تاکید بر اینکه دانش‌بنیان‌ها توانسته‌اند جدیدترین فناوری‌های آزمایشگاهی را تولید کنند، گفت: امروزه اکوسیستم دانش‌بنیان در حوزه سلامت بیش از کمبود فناوری و فناوران، با عدم‌حمایت کافی از تولید دانش‌بنیان روبه‌رو است. پیش‌تر اشاره کردم که آزمایشگاه‌ها به تجهیزات بسته خارجی مجهز شده‌اند و باوجود مشکل تامین پایدار کیت‌ها به‌دلیل نوسانات ارز و تحریم‌ها، تمایلی به خرید دستگاه دیگری ندارند، به‌ویژه کیت‌های خارجی همچنان با تخصیص ارز یارانه‌ای تامین می‌شوند.
چرا کیت‌های ایرانی گران‌تر هستند؟
حاجیان‌تهرانی گفت: از طرف دیگر، نرخ تمام‌شده کیت‌های تولیدی در یک شرکت دانش‌بنیان داخلی به‌مراتب بیشتر از یک شرکت واردکننده است. طبق آخرین محاسبات، تنها حقوق دستمزد پرداختی یک شرکت دانش‌بنیان تولیدکننده کیت با ۲۵۰ نفر پرسنل بیش از ۵۰ درصد نرخ تمام‌شده کالا است. البته این موضوع درباره شرکت با عمق تولید بالا بیشتر صدق می‌کند، یعنی هرچه فرآیند تولید عمیق‌تر باشد، نیاز به نیروی انسانی بیشتر است و در نتیجه نرخ تمام‌شده بالاتر خواهد بود. هرچه عمق تولید پایین‌تر باشد، ارز ترجیحی بیشتری برای واردات مواد حد واسط یا محصول نهایی استفاده می‌شود که نرخ تمام‌شده را کاهش می‌دهد. به‌همین دلایل، نرخ فروش کیت‌های ایرانی از کیت وارداتی خارجی بالاتر است و این موضوع امکان رقابت با محصولات خارجی را به‌حداقل ممکن می‌رساند. آیا واقعا کسی در دولت مسئولیت بررسی و رسیدگی به این امور را دارد؟ با این‌همه شعارهای سال‌های گذشته و امسال، چه رسیدگی به این مشکلات برای حل آنها انجام گرفته است؟
وی افزود: در سال‌های گذشته برای حمایت از تولید داخلی، شعارهای بسیاری توسط دولت داده شده، اما به‌نظر می‌رسد دولت مسئولیت رسیدگی به این امور را به انجام نرسانده است.
حاجیان‌تهرانی در ادامه درباره نقش دولت در حمایت از فعالان این صنعت گفت: به‌نظرم توسعه فناوری در حوزه‌های مهندسی، سخت‌افزار، رباتیک، نرم‌افزار، IT و هوش‌مصنوعی باید موردتوجه جدی قرار گیرد؛ توسعه زیرساخت‌ها، بدون کمک دولت امکان‌پذیر نیست. در حوزه بیوتک، بخش خصوصی پیشرفت قابل‌توجهی ایجاد کرده است، اما چندپلتفرمی بودن تشخیص آزمایشگاهی، همکاری همه حوزه‌های علوم و به‌ویژه علم مهندسی را می‌طلبد تا بتوان وابستگی به سایر کشورها را به‌حداقل ممکن رساند و این مهم، مستلزم عزم جدی بخش دولتی برای همکاری با دانش‌بنیان‌ها است. به‌طورمثال، دولت می‌تواند با میانجیگری درباره داده‌های سلامت و هدایت رگولاتور به ایجاد زیرساخت‌های موردنیاز فناوری‌های نوین، مسیر فعالیت دانش‌بنیان‌ها را هموار کند. بدون دسترسی امن و کنترل‌شده بنگاه‌های اقتصادی به داده‌های سلامت، رشد فناوری‌های نوین در زمینه سلامت پیشگیری‌محور و تشخیص ناممکن است. از طرف دیگر، دولت باید از طریق فراهم کردن فضای رقابت عادلانه بین تولیدکننده و واردکننده و ایجاد طرح‌های انگیزشی، صنعتگران، پژوهشگران و نیروهای نخبه‌ای را که در حال مهاجرت هستند، به ادامه مسیر تشویق کند تا انگیزه کافی برای بومی‌سازی و تولید فناوری‌های نوین در کشور ایجاد شود.
نقش بی‌بدیل هوش‌مصنوعی در حوزه تشخیص
حاجیان‌تهرانی بااشاره به تحولات هوش‌مصنوعی در صنعت تجهیزات‌آزمایشگاهی و پزشکی گفت: تردیدی در این نیست که هوش‌مصنوعی تاثیرات زیادی بر روند زندگی در تمام زوایا خواهد داشت و موجب تحولات جدی در صنایع مختلف خواهد شد. امروز بیشترین سرمایه‌گذاری‌های هوش‌مصنوعی در پزشکی مرتبط با حوزه تشخیص (Diagnostics) است، چراکه بیشترین تاثیر را در تولید داده‌های سلامت و ارتقای شاخص‌های سلامت جامعه و همچنین اقتصاد سلامت دارد. فراموش نکنیم اگرچه ورود هوش‌مصنوعی سطح زندگی را به‌طورکلی ارتقا می‌دهد و ابزار لازم برای ارتقای کیفیت تشخیص را فراهم می‌کند، اما چنانچه دانش‌بنیان‌های ایرانی در این زمینه ورود نکنند، فاصله تکنولوژی‌ها مشخص و سلامت پیشگیری‌محور در ایران نسبت به کشورهای توسعه‌یافته بیشتر و بیشتر خواهد شد و وابستگی کشور را به بازارهای خارجی بیشتر خواهد کرد.
نمایشگاه‌هایی که فاقد اثرگذاری لازم هستند
احسان رادمنش، فعال در زمینه تولید تجهیزات‌پزشکی در گفت‌وگو با صمت گفت: عمده‌ترین معضل در زمینه اخذ مجوز برای محصولات تولیدی است، در حالی که رقبا که عمده محصولات خود را از خارج وارد می‌کنند، چون برچسب محصول را تغییر داده‌اند، به‌عنوان تولید داخل شناخته می‌شود و در بازار و نمایشگاه‌ها هم به‌نمایش درمی‌آید. گفتنی است، طیف تولیدکنندگان در صنعت تجهیزات‌پزشکی گسترده است.
تولیدکنندگان واقعی برای تولید یک محصول، مستلزم صرف زمان چندساله هستند تا آن محصول را به بازار برسانند. این در حالی است که تولیدکنندگانی که در اصل واردکننده هستند و فقط برچسب داخلی به محصولات می‌زنند، ظرف مدت زمان ۶ ماه، محصول را به بازار می‌رساند.
وی بااشاره به فقدان درجه کیفی محصولات مرتبط با تجهیزات‌پزشکی ادامه داد: عمده‌ترین معضل در زمینه تجهیزات‌پزشکی، گریدبندی در یک محصول است. به‌اعتقاد من، باید میان تولید محصولات شرکت‌های داخلی، طبقه‌بندی انجام شود تا با مشخص شدن درجه کیفیت محصولات داخلی را که درجه بالاتری دارند، به نسبت محصولات وارداتی که گرید کیفی آنها پایین است، بیشتر حمایت کنیم.
رادمنش گفت: دیگر دغدغه فعالانی که در زمینه تجهیزات‌پزشکی فعالیت می‌کنند، چالش‌های بروکراتیک است تا مسائل مربوط به بازار و تولید و فروش. چالش‌های بروکراتیک به‌قدری زیاد است که در بسیاری موارد سد راه تولید شده است.
وی افزود: بی‌شک نمایشگاه‌ها مکان استانداردی برای ایجاد رقابت میان تمامی تولیدکنندگان و واردکنندگان نیست؛ چراکه یک امکان واحد برای همه اکوسیستم است.
رادمنش بااشاره به عدم‌تفکیک محصولات وارداتی با تولیدی در بازار گفت: معمولا تفکیک محصولات تولیدی و وارداتی در بازار و حتی در نمایشگاه‌ها وجود ندارد و به‌جرأت می‌توان گفت؛ درصد محسوسی از تولیدکنندگان حضوریافته در بازار، همه در اصل واردکننده هستند. هیچ خط‌کش یا برچسبی برای تولیدکننده واقعی نداریم، یعنی نمی‌توان خط مشخصی میان تولیدکننده و واردکننده قرار داد.
وی گفت: نکته اینجاست که واردات در نهایت بازرگانی است و اگر کشور یا شرکت مرجع بخواهد، محصول می‌فروشد، اما تولیدکننده نه‌تنها می‌تواند نیازهای داخل را برطرف کند، بلکه می‌تواند در زمینه صادرات هم فعال باشد و برای کشور ارزآوری کند. در کل در کشور ما فرقی میان تولیدکنندگان واقعی با آن دسته از تولیدکنندگانی که عمده محصولات آنها وارداتی است و فقط برچسب داخل دارند، نیست و همه به‌عنوان تولیدکننده شناخته می‌شوند.
سخن پایانی
به‌گفته بسیاری از فعالان در عرصه آزمایشگاهی در سال‌های گذشته و با شیوع بیماری کرونا در کشور که مزید بر علت شد و بالا رفتن روزبه‌روز نرخ تجهیزات و کیت‌های آزمایشگاهی که با ارز تهیه می‌شوند، کمبودها به‌حدی رسیدند که حتی با کمبود کنترل و کالیبراتورهای روتین که نیاز اصلی آزمایشگاه‌ها بود، روبه‌رو شدیم؛ چه رسد به کیت‌های تخصصی و فوق‌تخصصی و متاسفانه باید گفت؛ این روند تاکنون ادامه داشته و بهبودی در این زمینه ایجاد نشده است.
