شرایط ایده‌آل این است که وزیر صمت به دقت و براساس جمیع شاخص‌های که در چند روز اخیر بارها از سوی کارشناسان و اصحاب رسانه مطرح شده و براساس آنچه تاکنون بر وزارت صمت گذشته، از راه‌های درست تا بیراهه‌های تاریک و نیازهای این وزارتخانه پرمشغله انتخاب شود. البته بدیهی است یک فرد نمی‌تواند حائز جمیع این معیارها و خصوصیات باشد. به اعتقاد صاحب‌نظران، شرایط ایده‌آل این است که وزیر صمت را با معیارهایی بسنجند که در نهایت براساس آنها بتوان گفت این فرد منتخب، توانمندی اداره وزارت صمت با تمام چالش‌ها و پیچیدگی‌هایش را دارد. در این گزارش صمت از کارشناسان درباره معیارها و شاخص‌های انتخاب وزیر صمت پرسیده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

انتخاب سخت وزیر صمت

حسین رحیمی‌نژاد، کارشناس حوزه صنعت درباره شاخص‌هایی که اعضای کارگروه انتخاب وزیر صنعت، معدن و تجارت باید مدنظر قرار دهند به صمت گفت: مهم‌ترین شاخص، کارآمدی و تجربه است. فارغ از اینکه گزینه مدنظر در چه نهاد و سازمانی فعالیت داشته، این شاخص براساس سوابق و عملکرد فرد سنجیده می‌شود. به‌طور ویژه درباره وزارت صمت با توجه به خاص و گسترده بودن حوزه‌های مرتبط با آن، لازم است روی گزینه‌های با تجارب بیشتر تمرکز شود؛ ازاین‌رو می‌توان گفت انتخاب یک وزیر جوان برای وزارت صمت، مناسب نیست. اثرگذاری و داشتن مقبولیت در بین جامعه صنعتی و نخبگان آن، معیار دیگری است که باید مدنظر کارگروه یادشده باشد. این شاخص با توجه به اهمیت، داشتن معاونت‌های قوی و توانمند در وزارت صمت در نهایت در انتخاب معاونان و مدیران رده بالای وزارتخانه تاثیرگذار خواهد بود. علاوه بر این، با توجه به پیچیده بودن جریان‌های مالی در وزارت صمت و اینکه این بخش در این وزارتخانه به‌راحتی قابل رصد و پایش نیست، در نهایت باید فردی پاک‌دست انتخاب شده و این گزینه هم در بین ملاک‌های انتخاب در نظر گرفته شود.

نیازمند نگاه چندجانبه

رحیمی‌نژاد در پاسخ به این پرسش که آیا لازم است گزینه منتخب برای وزارت صمت از بدنه این وزارتخانه باشد یا خیر، اظهار کرد: به‌هرحال اینکه فرد تجربه و سوابق اجرایی داشته باشد باید عملیاتی شود و کسانی که معتقد به انتخاب وزیر براساس سوابق اجرایی هستند، این شرط را تعریف کرده‌اند.

 این موضوع به آشنایی و شناخت فرد از سازکار وزارتخانه برمی‌گردد. به شخصه چندان موافق انتخاب صرفا براساس این معیار که فرد قبلا در وزارت صمت بوده نیستم. واقعیت این است که گزینه‌های مناسب‌تری هستند که در فضای صنعت، بازرگانی و معدن کشور فعالیت دارند، اما عضو صمت هم نبوده‌اند که البته پیدا کردن و انتخاب آنها قدری سخت‌تر است. شرط و معیاری به‌عنوان در بدنه وزارت صمت بودن، راهکاری است که قدری کار را راحت‌تر می‌کند.

وی ادامه داد: در این میان، نباید تک‌بعدی نگاه کنیم. اینکه به دلایلی می‌خواهیم گزینه‌ای با رویکرد توجه به صنایع کوچک و شناخت این بخش انتخاب شود، درست نیست. اگرچه این موضوع مهم است، اما نباید از صنایع بزرگ غافل شویم. عملکرد وزیر صمت در صنایع بزرگ در کوتاه‌مدت نمایان می‌شود، درست برعکس صنایع کوچک. ضمن اینکه انتخاب یک چهره تاثیرگذار برای وزارتخانه عریض و طویل صمت در نهایت انتخاب معاونان و همراهی آنها با وزیر را به دنبال خواهد داشت.

وی در پایان تاکید کرد: در نهایت درباره رویکرد اجرایی وزیر صمت درباره این وزارتخانه، نه ادامه دادن تمام ساختار و سازکارهای قبلی درست است و نه کاملا کنار گذاشتن آن. برخی برنامه‌ها و رویه‌ها درست هستند که باید ادامه یابند و در مقابل مواردی هستند که نه‌تنها ثمره چندانی ندارند، بلکه در بلندمدت آسیب‌زننده خواهند بود که باید متوقف شوند یا در مواردی لازم است تمرکز روی برخی از کارها کم شود. رئیس‌جمهور باید تلاش کند با کمک گرفتن از نخبگان و اهل نظر و استفاده از نظرات آنها، بهترین انتخاب‌ها را داشته باشد.

انتخاب وزیر صمت حزبی نباشد

احسان فدایی، کارشناس حوزه صنعت نیز درباره معیارهای انتخاب وزیر صنعت، معدن و تجارت دولت چهاردهم به صمت اظهار کرد: جدا از تمام نگاه‌های کارشناسی و مطالباتی که جامعه صنعتی برای انتخاب وزیر صمت از رئیس دولت چهاردهم دارند، بر این باورم که نخستین ویژگی که باید برای انتخاب وزیر صمت رعایت شود چالش‌هایی است که در حال حاضر در بخش‌های مرتبط با این وزارتخانه درگیر آنها هستیم. اگرچه در تمام وزارتخانه‌ها این موضوع باید مدنظر باشد، اما به این دلیل که بزرگ‌ترین چالش کنونی کشور در مقوله اقتصاد است و اقتصاد به‌طور مستقیم در بحث اشتغالزایی، درآمدزایی، توسعه، بهبود شرایط معیشتی مردم و... بر صنعت تاثیر می‌گذارد باید در وزارت صمت بیش از بیش به این موارد توجه کرد. رویکرد حوزه صنعت باید به‌گونه‌ای باشد که چند چالش اصلی کشور را حل کند که مشکلات مربوط به تولید ارزش‌افزوده، اشتغال، زنجیره تولید، ایجاد درآمدهای پایدار، ازجمله این موارد است. بر این اساس انتظار می‌رود انتخاب وزیر صمت حزبی و جناحی نباشد و براساس معیارهای تاثیرگذار انجام شود. وزیر نباید در انتخاب معاونان و مدیران رده بالا، رویکرد انتصابات اتوبوسی داشته باشد. وزارت صمت در تمام بخش‌ها با تولید ثروت درگیر است و این‌گونه انتصابات مخرب‌ترین رویه ممکن است و انتخاب وزیری با چنین رویه‌ای اشتباهی بزرگ‌تر. در مجموع در بخش نخست باید تخصص، تجربه، کارآمدی و از همه مهم‌تر غیرحزبی و جناحی بودن در انتخاب وزیر موردتوجه باشد. وزیر صمت نباید درگیر شعارهای تبلیغاتی و پوپولیستی شود و وزارتخانه را برای رزومه پرکردن بخواهد. از آماردرمانی فاصله بگیرد. همان‌طور که می‌دانید نداشتن سابقه علمی و رویکرد مشخص در دوره‌ای در این وزارتخانه تجربه شده و آسیب‌های زیادی به صنعت، معدن و تجارت کشور زده است که امیدواریم دیگر تکرار نشود. گاها شاهد بودیم که وزرا مسیر اشتباهی را از روی ناآگاهی ادامه می‌دادند. ضعیف بودن وزیر در نهایت زیرمجموعه ضعیفی را ایجاد خواهد کرد. تاکید می‌کنم در انتخاب وزیر صمت باید از سیاسی‌کاری پرهیز شود و فقط و فقط هدف این باشد که فردی با سلامت اخلاقی و حرفه‌ای انتخاب شود که به‌دنبال امتیاز گرفتن و لابی‌گری سیاسی نباشد. حتی اگر وزیر منتخب وابسته به گروه خاصی است، تخصص و سوابق برای انتخاب او در اولویت باشد، نه وابستگی جناحی‌اش.

تلاش برای یک انتخاب خوب

فدایی ادامه داد: انتظار داریم در نهایت برای وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزیری انتخاب شود که آقای پزشکیان به عنوان رئیس دولت به این قطعیت رسیده باشند که می‌خواهند از او حمایت کنند و پشت او بایستند و می‌خواهند به او این فرصت ۴ ساله را بدهند که آنچه در شرایط کنونی برای این وزارتخانه نیاز است را اجرایی کند. ضمن اینکه ما در سال‌های اخیر با تغییرات متعدد مدیریتی در سطح وزارت و مدیران رده بالا در صمت روبه‌رو بوده‌ایم، این روند ضربات زیادی به این وزارتخانه زده و باعث نارضایتی و ضرر و زیان بسیاری از فعالان بخش صنعت، معدن و تجارت کشور شده است. در شرایط حساس کنونی انتظار می‌رود در دولت چهاردهم با یک انتخاب مناسب شاهد این‌گونه تغییرات نباشیم. وزیر صمت باید برای برنامه‌های میان‌مدت و بلندمدت فرصت داشته باشد و برای ۴ سال سرنوشت‌ساز انتخاب شود.

صمت نیازمند وزیری باتجربه و توانمند

فدایی افزود: در بین معیارهای انتخاب وزیر صنعت،‌ معدن و تجارت، آشنایی او با سازکار وزارت صمت بسیار اهمیت دارد؛ از این‌رو معتقدم بهتر است وزیر صمت از بدنه صنعت باشد. تولید را بشناسد و با فراز و نشیب‌های آن آشنایی داشته باشد. البته این معیار برای تمام وزارتخانه‌ها باید در نظر گرفته شود. وزیری که با قواعد بهداشت و درمان کشور آشنایی نداشته باشد، نمی‌تواند حساسیت‌های وزارت متبوع خود را درک کند، پس گزینه مناسبی برای وزارت بهداشت نیست. برای وزارت صمت نیز این معیار مهم است. ناآشنایی وزیر با سازکار و حساسیت‌های مجموعه‌ای که در آن فعالیت خواهد کرد، در ادامه به انتخاب نادرست وزرا و معاونان وزیر منجر خواهد شد. از سوی دیگر، جامعه صنعتی کشور از کسی حرف‌شنوی خواهند داشت و به‌نوعی با او همراه خواهند شد که او را آگاه به حوزه صنعت بدانند و این موضوع در سابقه و عملکرد وزیر مشخص خواهد شد. بر این اساس به شخصه معتقدم جوان‌گرایی برای انتخاب وزیر صمت، رویکرد خطرناکی است. با توجه به شرایط حساس و خاص اقتصادی و صنعتی نیازمند وزیری باتجربه و توانمند برای وزارت صنعت، معدن و تجارت هستیم. البته انتخاب افراد با سن بالا صرفا به خاطر تجارب زیاد یا آشنایی با وزارت صمت نیز با توجه به اینکه این وزارتخانه در شرایط کنونی نیازمند یک وزیر سختکوش و فعال است، نمی‌تواند انتخاب درستی باشد.

کارشناس حوزه صنعت در ادامه با بیان اینکه شعارهای پوپولیستی و شعاردرمانی، آسیب‌های زیادی به صنعت کشور زده، گفت: هر برنامه‌ای با هدف آماردرمانی، آسیب‌زننده است. اگر به‌دنبال این هستیم که صرفا به صنایع کوچک بپردازیم، رویه اشتباهی است. درست این است که براساس توانمندی‌ها و ظرفیت‌ها، اما به صورت متعادل و متناسب برنامه‌ریزی کرده و اقداماتمان را اجرایی کنیم. در همه جای دنیا در حوزه صنعت سمت‌وسوی فعالیت‌ها برای مدیریت هزینه‌ها و ارتقای کیفیت زنجیره تولید ایجاد کرده‌اند. اینکه وزیر بتواند مجموعه‌های کوچک را مدیریت کند و براساس یک استراتژی صنعتی تامین‌کننده بخش‌های گوناگون زنجیره ارزش باشد تا به یک تولید نهایی با یک برند مشخص برسد، بسیار مهم است. اینکه به اسم تولید ملی مجوز هزار واحد تولیدکننده لوازم‌خانگی داده شود، اشتباهی بود که هدررفت سرمایه و زمینگیر شدن فعالان با سابقه این بخش‌ها به‌دلیل نداشتن مقیاس اقتصادی برای تولید را به‌دنبال داشت. پس وزیر نباید نگاه یک‌جانبه به بخش‌های گوناگون وزارت صمت داشته باشد و به‌دنبال آماردرمانی باشد. وی افزود: درباره وزارت صنعت، معدن و تجارت سال‌هاست موضوع مهمی به‌عنوان ادغام و تفکیک مطرح وگمانه‌زنی‌های گوناگونی درباره آن می‌شود. به اعتقاد من، تفکیک وزارت صمت بهتر بود. این وزارتخانه نمی‌تواند همزمان هم از تولید و صنعت کشور حمایت کند و هم متولی واردات و بازرگانی آن باشد. مدیریت دو موضوع جدا از هم در یک چارچوب مدیریتی، سازکاری پیچیده و در برخی موارد غیرممکن ایجاد می‌کند. در کل، ادغام سه حوزه صنعت، معدن و تجارت با هدف کوچک‌سازی اشتباه بود؛ این کار نه تنها باعث کوچک‌سازی نشد، بلکه اجرای ناقص و بهم ریخته برنامه‌های این سه بخش را به دنبال داشت. در این وزارتخانه مدت‌هاست بیش از اینکه تمرکز روی امور اجرایی و سیاست‌گذاری باشد، انرژی آن صرف حل مشکلات و چالش‌های درونی ناشی از ادغام می‌شود. بهتر بود این وزارتخانه براساس ساختار اقتصادی کشور، به دو وزارتخانه تفکیک می‌شد تا هر یک براساس اولویت‌های هر بخش، برنامه‌ها و راهکارهایی را دنبال کنند.

انتخاب فردی واقع‌بین با نگاه نقادانه

فدایی ادامه داد: در نهایت وزیر صمت باید نگاه واقع‌بینانه به این وزارتخانه داشته باشد. این‌گونه نیست که تاکنون همه برنامه‌ها اشتباه بوده باشد، اما به هر حال اشتباهاتی هم وجود دارد، پس لازم نیست برنامه‌های اشتباه دنبال شود یا برنامه‌های درست را متوقف کنند. در برخی سیاست‌گذاری‌ها با آزمون‌وخطایی ورود کرده‌ایم هزینه شده و فرصت‌ها و تهدیدات برخی برنامه‌ها شناسایی شده و ریل‌گذاری دوباره در این بخش‌ها اشتباه است. پس وزیر باید نگاهی به گذشته و برنامه‌هایی قبلی هم داشته باشد. حل چالش‌های برخی بخش‌ها نیازمند بازیابی است و برخی بخش‌ها با اصلاحاتی می‌توانند فعالیت‌شان را ادامه دهند. نگاه صفر تا صدی هم اشتباه است. باید با نگاه کارشناسی فارغ از وابستگی‌های جناحی و سیاسی درباره تمام برنامه‌ها و سیاست‌گذاری‌های قبلی هم نقاط مثبت دید شود و هم نقاط منفی. کارشناس حوزه صنعت در پایان تاکید کرد: امیدوارم در دولت چهاردهم، وزرا خود را وامدار جریان‌های سیاسی ندانند و به‌دنبال مقابله با جناح مقابل نباشند. در سال‌هایی که بر وزارت صمت گذشت هم افراد توانمند و سختکوش داشتیم و هم وزرایی که بیشترین انتقاد را به عملکرد آنها شاهد بوده‌ایم. باید با نگاه نقادانه و درست گزینه‌ها را انتخاب کنیم تا در ادامه وزیر با همین نگاه برنامه‌های خود را در وزارت صمت دنبال کند. واقعیت این است که مردم بازار و اقتصاد دیگر توان پذیرش تجویزهای جدید را ندارند، پس باید در کمترین زمان راهکارهای خوب و تاثیرگذار را برای وزارت صمت دنبال کنیم و تمام توان‌مان را به‌کار گیریم تا فرصت‌ها از دست نرود.

سخن پایانی

بنابراین گزارش، کارشناسان با اذعان به اینکه وزارت صمت به‌طورجدی در شرایط خاصی قرار دارد و طی سال‌ها تعدد تغییرات در سطح، این وزارتخانه را تضعیف کرده بر این تاکید دارند که تا دیر نشده باید یک انتخاب خوب اوضاع این وزارتخانه را سامان داد و از هرج‌ومرج حاکم بر بازار قیمت‌ها، قدری کاست. در این برهه زمانی حساس انتخاب وزیر صمت انتخابی سرنوشت‌ساز برای صنعت، معدن و تجارت کشور خواهد بود.