کلاف سردرگم محصولات آب‌بر
کشت چغندر قند و سیب، دو محصول استراتژیک در بخش کشاورزی استان آذربایجان غربی و مصرف بالای آب برای تولید این محصولات در کنار مدیریت نشدن بازار فروش آنها به یکی از چالش‌های بخش کشاورزی تبدیل شده است.
تولید سالانه چند میلیون تن چغندر قند و سیب در آذربایجان غربی با توجه به مصرف بالای آب و بازار پس از تولید این محصولات به اعتقاد برخی کارشناسان، به‌صرفه نیست. از سویی، سازمان جهاد کشاورزی استان معتقد است در زمینه تولید این محصولات از روش‌های آبیاری نوین استفاده می‌شود.
در کنار مصرف بی‌رویه آب در بخش کشاورزی به‌ویژه اصرار بر کشت محصولات آب‌بر با توجه به وضعیت کم‌آبی، کاهش بارش‌ها و خشک شدن دریاچه ارومیه و عدم همخوانی آمارهای سازمان جهاد کشاورزی با آمارهای اعلامی از سوی مسئولان استانی در زمینه کشت چغندر قند و مصرف آب از دیگر چالش‌های این بخش در استان به شمار می‌رود. براساس اظهارات کارشناسان، ۹۰ درصد از منابع آبی استان در بخش کشاورزی به علت سنتی بودن روش‌های کاشت، داشت و برداشت انجام می‌شود که با بکارگیری روش‌های نوین آبیاری و طرح‌های جدید در بخش زراعت و باغبانی این میزان آب مصرفی قابل کاهش است.
کشت محصولات آب‌بر در استان فقط به چغندر قند و سیب محدود نمی‌شود بلکه براساس اعلام مسئولان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی، طی امسال بیش از ۲۸ هزار تن هندوانه در آذربایجان غربی تولید شده است، با نیم‌نگاهی به میزان مصرف آب این محصول کشاورزی مشخص می‌شود برای تولید هر کیلوگرم هندوانه بیش از ۳۰۰ کیلوگرم آب نیاز است؛ به عبارت ساده‌تر، فقط برای تولید این مقدار هندوانه در آذربایجان‌غربی بیش از ۸ میلیارد و ۴۰۰ میلیون لیتر آب مصرف شده است. آذربایجان غربی جزو استان‌هایی است که دارای بیش از یک میلیون اراضی قابل کشت و ۸۰۰ هزار هکتار اراضی زیر کشت است ۲۳۵ هزار بهره‌بردار در این اراضی مشغول به کشاورزی هستند که منجر به تولید بیش از ۶.۸ میلیون تن محصول می‌شود.
استاندار آذربایجان غربی در نشست اخیر با رؤسای حوضه آبریز دریاچه ارومیه اعلام کرد، کشت ۷۰ هزار هکتاری چغندر قند پرآب‌بر در آذربایجان غربی توجیه ندارد اما رئیس سازمان جهاد کشاورزی می‌گوید این میزان چغندر قند در استان اصلا کشت نمی‌شود.
تولید هر کیلو سیب با ۱۵۰ لیتر آب
گلایه‌های استاندار آذربایجان غربی از کشت محصولات آب‌بر در حالی است که رئیس حوضه آبریز دریاچه ارومیه با اشاره به اینکه سیب در استان آذربایجان غربی به‌عنوان یکی از محصولات پرآب‌بر به شمار می‌رود، گفت: امسال ۲ میلیارد مترمکعب آب صرف تولید سیب شده که این آمار، حائز اهمیت بسیار زیادی است.
مسعود باقرزاده افزود: برای تولید هر کیلو سیب، باید ۱۵۰ لیتر آب مصرف شود که مصرف بسیار زیادی به شمار می‌رود و این حوزه را می‌توان بزرگ‌ترین صادرکننده آب مجازی در استان‌های مختلف کشور عنوان کرد. میزان تولید منابع آب تجدیدپذیر در حوضه دریاچه ارومیه طی سال‌های اخیر کاهش یافته و مصرف آب نیز به‌شدت با افزایش مواجه شده که همین امر موجب کاهش ذخایر و منابع آبی شده است.
رئیس حوضه آبریز دریاچه ارومیه با اشاره به اینکه چغندر قند هم یکی از محصولات پرآب‌بر است که به صورت وسیعی کشت می‌شود، ادامه داد: با وجود اینکه جلوی خروج این محصول از استان به مقصد کارخانه‌های استان‌های دیگر را گرفته‌ایم، یکی از کارخانه‌ها در آذربایجان غربی اقدام به راه‌اندازی واحد تولیدی کرده و از آب مجازی تولیدی استان استفاده می‌کند. باقرزاده با اشاره به اینکه حفظ حداقل آب در طبیعت، جزو خط قرمزهای ما است، بیان کرد: میزان تولید منابع آب تجدیدپذیر در حوضه دریاچه ارومیه طی سال‌های اخیر کاهش یافته و مصرف آب نیز به‌شدت با افزایش روبه‌رو شده که همین امر موجب کاهش ذخایر و منابع آبی شده است.
وی اظهار کرد: در حالی که طی سال ۱۳۷۷ میزان تجدیدپذیر قابل استفاده در حوضه دریاچه ارومیه، ۸.۸ میلیارد مترمکعب بود، این رقم در سال ۱۳۹۲ به حدود ۷.۷ میلیارد مترمکعب رسیده و براساس برآوردها درحال‌حاضر زیر ۶ میلیارد مترمکعب است در حالی که میزان مصرف نیز درحال‌حاضر با میزان تولید آب برابری می‌کند. رئیس حوضه آبریز رود ارس نیز با اشاره به اینکه این بخش مستعد سرمایه‌گذاری با محوریت آب است، افزود: دولت تاکنون ۱۵ هزار میلیارد تومان برای زیرساخت‌های آبی در این منطقه هزینه کرده است.
کشت چغندر قند به‌صرفه نیست
استاندار آذربایجان غربی در زمینه کشت محصولات آب‌بر در استان گفت: در این استان کشت‌های آب‌بر مانند چغندر قند صورت می‌گیرد و بیش از ۷۰ هزار هکتار به این امر اختصاص یافته که با وجود مصرف بسیار بالا و خروج بخش زیادی از این محصول از استان، اصلا به‌صرفه نیست. محمدصادق معتمدیان با تاکید بر اینکه باید به سمت کشت محصولات کم‌آب‌بر حرکت کنیم و در این راستا، باید طرح‌های مختلفی ارائه شود، بر لزوم توجه به طرح‌های توسعه بخش کشاورزی با لحاظ کمبود آب و تغییر الگوی کشت تاکید کرد. باید به سمت کشت محصولات کم‌آب‌بر حرکت کنیم و در این راستا، باید طرح‌های مختلفی ارائه شود.
استاندار آذربایجان غربی بیان کرد: آذربایجان غربی موقعیت بی‌سابقه‌ای در کشور برای صادرات دارد و باید از این ظرفیت برای تولید محصولات کشاورزی گلخانه‌ای با توان صادراتی بدون استفاده کرد. معتمدیان فعال شدن کارگروه سازگاری با شرایط کم‌آبی در آذربایجان غربی را برای دریافت نظرات مختلف در زمینه کاهش مصرف آب بسیار مهم ارزیابی کرد و گفت: وظیفه این کارگروه اجماع‌سازی بین نهادهای مختلف در این بخش مهم است که باید از آن به صورت بهینه استفاده کرد.
وی، کمبود آب را یکی از مهم‌ترین چالش‌های آذربایجان غربی برشمرد و افزود: با وجود این، برنامه‌ریزی خاصی برای برطرف شدن این چالش در استان انجام نشده و اقدامات صورت گرفته نیز نتوانسته نتایج قابل قبولی داشته باشد. استاندار آذربایجان غربی توجه به آبخیزداری را یکی از راهکارهای مهم استفاده از ظرفیت‌های آبی در حوزه‌های مختلف دانست و اضافه کرد: بندهای کوچک آبخیزداری می‌توانند در مهار سیلاب، ذخیره آب بسیار موثر باشد و علاوه‌بر آن، هزینه بسیار کمی نیز برای اجرای آن نیاز است.
۳۵ هزار هکتار سطح زیر کشت چغندر قند
رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی سطح ابلاغی سال زراعی برای کشت چغندر قند را ۳۵ هزار هکتار اعلام کرد و گفت: امسال سطح زیر کشت چغندر قند در استان ۳۵ هزار و ۸۸ هکتار بود که از این میزان سطح زیر کشت سبز به ۳۴ هزار و ۲۰۰ هکتار رسید.
به گزارش مهر، اکبر کرامتی سطح زیر کشت چغندر قند در داخل حوضه آبریز دریاچه ارومیه را ۱۴ هزار و ۴۲۲ هکتار به صورت قرار داد یاد کرد و افزود: همچنین ۲ هزار و ۷۰۰ هکتار نیز به صورت کشت آزاد صورت گرفت. وی سطح زیر کشت چغندر قند به صورت قراردادی در خارج از حوضه آبریز دریاچه ارومیه را در سال زراعی جاری ۱۷ هزار و ۵۱ هکتار عنوان و اضافه کرد: پیش‌بینی می‌شود یک هزار و ۷۵۰ هزار تن چغندر قند از مزارع استان برداشت و تولید شود.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی درباره آبیاری مزارع چغندر قند در استان گفت: ۵۳ درصد از سطح زیر مزارع سطح زیر کشت چغندر قند به صورت آبیاری و بارانی، ۳ درصد به صورت تیپ و ۴۵ درصد از سطوح نیز به صورت نشتی آبیاری انجام شده است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی با بیان اینکه در سال‌های اخیر اجرای طرح‌های نوین آبیاری با هدف کمک به احیای دریاچه ارومیه شتاب بیشتری گرفته است، افزود: درحال‌حاضر در سطح ۱۶ هزار هکتار از اراضی کشاورزی آبیاری تحت فشار از مرحله نقشه‌برداری، طراحی و در حال اجراست.
سخن پایانی
سال‌هاست کشت محصولات آب‌بر بی‌توجه به وضعیت موجود دریاچه ارومیه به یکی از چالش‌های بخش کشاورزی استان تبدیل شده و با انکار برخی آمارها نمی‌توان تاثیرات منفی آن را بر دریاچه ارومیه نادیده گرفت.
بخش کشاورزی با ۹۲ درصد، بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب به شمار می‌رود و بیش از ۸۰ درصد منابع آب هم به دلیل استفاده نکردن از فناوری‌های پیشرفته آبیاری و رعایت نکردن الگوی کشت صحیح در مناطق مختلف، در این بخش هدر می‌رود. به علاوه اینکه در بسیاری از مناطق آذربایجان غربی همچنان کشاورزان از شیوه‌های سنتی برای کشت و آبیاری محصول استفاده می‌کنند و این روش‌ها بیشترین سهم مصرفی آب را به دنبال دارد.
