کارگاه‌های خانگی تولید زغال مشکل‌ساز شد
در دل روستاهای آرام و سرسبز کهگیلویه و بویراحمد، خانه‌هایی به‌ظاهر ساده به محلی برای تولید زغال تبدیل شده و کوره‌هایی که در دل خانه‌ها و زمین‌های کشاورزی سر برآورده‌اند، نه‌تنها درختان جنگلی را از بین می‌برند، بلکه خاک حاصلخیز این مناطق را نیز برای همیشه نابود می‌کنند.
در قلب استان کهگیلویه و بویراحمد، جایی که دامنه‌های سرسبز و جنگل‌های کهنسال یکی از زیباترین چشم‌اندازهای طبیعی ایران را شکل داده‌اند، صدای تیشه‌هایی که به ریشه طبیعت می‌زنند، سکوت آرامش‌بخش این منطقه را شکسته است. فعالیت‌هایی که در نگاه اول شاید برای بسیاری تنها تلاشی ساده برای گذران زندگی به‌نظر برسند، اما در واقع، داستانی تلخ از تقابل انسان با طبیعت را روایت می‌کنند؛ داستانی که در آن درختان جنگلی قربانی کوره‌های زغال‌گیری غیرمجاز می‌شوند.
در همین حال، هر شعله‌ای که در این کوره‌ها زبانه می‌کشد، نه‌تنها میراث طبیعی این منطقه را می‌سوزاند، بلکه چالشی پیچیده برای قانون، معیشت و محیط‌زیست به‌جا می‌گذارد. پرسشی که اینجا مطرح می‌شود این است: آیا برخوردهای قهری با متخلفان می‌تواند از این فاجعه جلوگیری کند؟ یا باید راه‌حلی جامع‌تر و ریشه‌ای‌تر برای حل این معضل جست؟
بحرانی فراتر از یک اقدام قانونی
در یک اقدام مشترک از سوی یگان حفاظت منابع‌طبیعی و آبخیزداری استان کهگیلویه و بویراحمد، ۱۰ باب کوره زغال‌گیری غیرمجاز در بخش لوداب از توابع شهرستان بویراحمد کشف و تخریب شد. این کوره‌ها که به‌گفته مسئولان در خانه‌های روستایی و به‌صورت کاملا غیرقانونی احداث شده بودند، افزون بر تخریب منابع طبیعی، خطرات زیست‌محیطی و اقتصادی جدی را برای منطقه به‌همراه داشته‌اند.
سرهنگ ابراهیم جانی‌نسب، فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی استان در گفت‌وگو با ایرنا اعلام کرد این عملیات با کشف و ضبط ۵۰۰ کیلوگرم زغال همراه بوده است. وی تاکید کرد برخورد با این‌گونه فعالیت‌های غیرقانونی طبق قوانین موجود و با رعایت موازین شرعی و حقوق شهروندی انجام شده است. اما آیا این اقدامات به تنهایی کافی است تا زخم کهنه تخریب جنگل‌ها و نابودی منابع‌طبیعی در کهگیلویه و بویراحمد التیام یابد؟
تقابل معیشت و محیط‌زیست
فعالیت کوره‌های زغال‌گیری در کهگیلویه و بویراحمد، پدیده‌ای نیست که یک‌شبه به وجود آمده باشد. این منطقه با بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار هکتار جنگل و مرتع، از منابع طبیعی ارزشمندی برخوردار است که بخشی از معیشت مردم محلی نیز به همین منابع وابسته بوده است. با این حال، طی سال‌های اخیر، فشار اقتصادی و کمبود فرصت‌های شغلی سبب شده است که بخشی از مردم روستایی به فعالیت‌های غیرقانونی مانند زغال‌گیری روی بیاورند.
این کوره‌ها که عمدتا در روستاهای چشمه جیوری و میان تنگان فعالیت می‌کردند، به‌گفته منابع محلی، با قطع درختان جنگلی و استفاده از چوب آنها برای تولید زغال راه‌اندازی شده بودند. دلالان، نقش واسطه را در این چرخه بازی می‌کنند و زغال تولیدی را به بازارهای بزرگ‌تر منتقل می‌کنند. در نتیجه، سود اصلی این فعالیت‌ها نه به تولیدکنندگان، بلکه به دلالان می‌رسد.
تخریبی که بازگشت‌پذیر نیست
از منظر زیست‌محیطی، تاثیر این کوره‌ها بر طبیعت منطقه فاجعه‌بار است. بر‌اساس اظهارات کارشناسان منابع‌طبیعی، زمین‌هایی که این کوره‌ها در آنها احداث شده‌اند، به دلیل حرارت بالا و آلودگی ناشی از تولید زغال، برای همیشه قابلیت زراعت و رشد گیاه را از دست می‌دهند. این موضوع نه‌تنها ضربه‌ای مهلک به تنوع زیستی منطقه وارد می‌کند، بلکه توانایی زمین برای تامین معیشت کشاورزی مردم محلی را نیز به‌شدت کاهش می‌دهد. افزون بر این، قطع درختان جنگلی برای تامین مواد اولیه این کوره‌ها، سبب از بین رفتن اکوسیستم‌های حیاتی و کاهش ظرفیت جذب کربن می‌شود. این وضعیت در کنار تغییرات اقلیمی جهانی، چالش‌های مضاعفی برای منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد ایجاد کرده است.
چالش‌های قانونی و اجرایی
سرهنگ جانی‌نسب در بخش دیگری از سخنان خود اعلام کرد که جریمه تولید هر کیلوگرم زغال، 3 میلیون ریال تعیین شده است. او تاکید کرد یگان حفاظت منابع طبیعی با استناد به ماده ۴۹ قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع، اقدام به تخریب کوره‌های غیرمجاز کرده و برای متخلفان پرونده قضایی تشکیل داده است. با این حال، اجرای این قوانین در مناطقی مانند کهگیلویه و بویراحمد، که بسیاری از ساکنان آن به دلیل فقر اقتصادی به این‌گونه فعالیت‌ها روی آورده‌اند، چالش‌های خاص خود را دارد. به‌گفته مسئولان، این عملیات‌ها اغلب با مقاومت محلی روبه‌رو می‌شوند و نیازمند هماهنگی دقیق میان نهادهای اجرایی و قضایی هستند. اما آیا صرفا برخوردهای قهری می‌تواند معضل زغال‌گیری غیرمجاز را حل کند؟
راه‌حل‌های جایگزین
یکی از موضوعاتی که کارشناسان بر آن تاکید دارند، نیاز به رویکردی جامع برای مقابله با این پدیده است. فرمانده یگان حفاظت منابع‌طبیعی از مردم طبیعت‌دوست خواسته است تا هرگونه تخریب منابع‌طبیعی را از طریق شماره‌های اعلام‌شده گزارش دهند. با این حال، مشارکت مردم محلی، تنها زمانی امکان‌پذیر است که آنها نسبت به خطرات بلندمدت این فعالیت‌ها آگاهی کافی داشته باشند.
آموزش و آگاهی‌بخشی در میان جوامع روستایی، می‌تواند یکی از گام‌های موثر در این مسیر باشد. مردم باید بدانند که تخریب منابع طبیعی، نه‌تنها نسل حاضر، بلکه نسل‌های آینده را نیز از بهره‌مندی از این منابع محروم می‌کند. در عین حال، ارائه جایگزین‌های معیشتی مناسب، نظیر اشتغالزایی در بخش‌هایی مانند گردشگری روستایی، کشاورزی پایدار و صنایع‌دستی، می‌تواند به کاهش وابستگی به فعالیت‌های مخرب کمک کند. دولت و سازمان‌های مرتبط نیز باید نقش فعال‌تری در حمایت از جوامع محلی ایفا کنند و با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های توسعه‌ای، زمینه کاهش تخلفات زیست‌محیطی را فراهم آورند.
سخن پایانی
استان کهگیلویه و بویراحمد با منابع‌طبیعی گسترده خود، ظرفیت‌های بسیاری برای توسعه پایدار دارد. با این حال، حفظ این منابع، تنها در صورتی امکان‌پذیر است که سیاست‌گذاری‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات اجرایی به‌صورت هماهنگ و جامع انجام شود.
تخریب کوره‌های زغال‌گیری در لوداب، گامی مهم در راستای حفاظت از این منابع است، اما نمی‌توان انتظار داشت که این‌گونه اقدامات، بدون پرداختن به ریشه‌های اجتماعی و اقتصادی معضل، تاثیری پایدار داشته باشند. اکنون زمان آن رسیده است که دولت و نهادهای مرتبط، با اتخاذ رویکردی انسان‌محور و آینده‌نگر، تعادلی میان حفاظت از محیط‌زیست و تامین معیشت جوامع محلی برقرار کنند.
