نوشدارو پس از مرگ تالاب می‌رسد
استان گلستان از گذشته‌های دور تاکنون در اذهان ایرانیان، استانی سرسبز با جنگل‌های سر به فلک کشیده هیرکانی و تالاب‌های مملو از آب و هزاران قطعه انواع آبزیان و پرندگان مختلف، شناخته می‌شود.
کاهش نزولات آسمانی و تغییرات اقلیمی و عدم تخصیص حقآبه های قانونی و زیستی تالاب ها سبب شده که در حدود کمتر از ۱۰ سال گذشته تاکنون مساحت تالاب های این استان به ویژه تالاب های سه گانه بین المللی آلما گل، آجی گل و آلاگل در گنبدکاووس و تالاب بین المللی گمیشان در غرب این استان روز به روز کاهش یابد تا جایی که براساس آخرین اظهار نظر مدیران متولی، آلاگل با دو هزار و ۵۰۰ هکتار، تالاب آجی گل با ۳۲۰ هکتار به طور مطلق خشک شده اند و از مجموع وسعت ۲۰ هزار هکتار تالاب گمیشان کمتر از ۱۵۰ هکتار و از وسعت ۲۰۷ هکتاری آلماگل حدود ۵۰ هکتار دارای آب هستند. خشک شدن بیش از ۹۹ درصدی مساحت تالاب های بین المللی گلستان در حالی اتفاق می افتد که سال ها است این موضوع به عنوان یک دغدغه مهم مطرح شده است اما در عمل اقدام مؤثری برای کنترل تشدید بیابانی شدن این زیستگاه ها و یا احیا آن اتفاق نیفتاده است. تبدیل عرصه های تالابی به مناطق بیابانی و لم یزرع در حالی ادامه دارد که از دیدگاه کارشناسان حوزه زیستگاه های طبیعی، مناطق تالابی در صدر ارزش گذاری اکوسیستم های طبیعی قرار دارند و بر اساس ارزش گذاری مالی، بهترین زیستگاه روی کره خاکی متعلق به عرصه های تالابی است.
براساس محاسبات انجام شده ارزش اکولوژیکی تالاب ها حدود ۱۰ برابر بیشتر از جنگل ها و ۲۰۰ برابر بیشتر از زمین های زراعی است زیرا با توجه به تنوع زیستی زیاد نقش مهمی در کاهش گرمای زمین ایفا می کند؛ به عبارتی این حوضه های آبی به طور معمول دی اکسیدکربن را توسط گیاهان جذب و آن را تبدیل به مواد آلی می کنند و این باعث می شود تا گرمایش کره زمین کاهش یابد، همچنین می توانند شرایط آب و هوایی را در یک منطقه متعادل کنند و هیدرو اقلیم های خاصی را به وجود آورند که موجب بالا رفتن ارزش های زیستگاهی یک منطقه می شود.
گوش شنوایی نیست
یکی از کارشناسان زیستگاه های محیط زیست در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: بوم سازگان های تالابی از مهم ترین محیط های طبیعی برای پیشگیری از گرد و غبار، تولید محصولات شیلاتی، حفظ سطح آب مناطق کشاورزی، تولید چوب، ذخیره آب و کاهش بلایای طبیعی و به ویژه سیلاب هستند و در راستای تثبیت خطوط ساحلی، تصفیه آب، ایجاد چشم اندازهای زیبای طبیعی و بستر مناسب برای حیات بسیاری از گونه های جانوری و گیاهی جایگاه ارزشمندی دارند.
سیدمحمد کلنگی افزود: در سال های اخیر اقدامات خوبی مانند ارائه آموزش فواید و نقش تالاب ها و ضرورت حفاظت از آنها به جوامع محلی، دانش آموزان و معلمان، کشاورزان، دامداران، شکارچیان و صیادان ارائه شده است و برای توانمندسازی ساکنان پیرامونی دوره های مهارتی پیش بینی اما برای تأمین آب اقدامی نشده است.
وی افزود: سازمان حفاظت محیط زیست در راستای عمل به وظیفه قانونی مندرج در قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب های کشور، نسبت به تأمین نیاز آبی محیط زیستی تالاب ها اقدام و نتایج مطالعات را به وزارت نیرو اعلام کرد، اما گویا گوش شنوایی در آن سوی این تلاش ها نیست.
کلنگی ادامه داد: در برخی فصول و سال ها اقداماتی موضعی به صورت کوتاه مدت و مقطعی انجام می شود که پاسخگوی تأمین نیاز محیط زیستی تالاب ها و جلوگیری از آثار تخریبی بلندمدت در آنها نیست.
کلنگی گفت: در صورت استمرار این کم توجهی ها شاهد افزایش شوری آب تالاب، کاهش ظرفیت زیستگاهی، کاهش شدید توان حمایت کنندگی تالاب ها از معیشت جوامع بهره بردار و بومی و خشک شدن تالاب خواهیم بود.
پمپاژ آب به تالاب گمیشان
فرماندار گمیشان هم به مهر گفت: تالاب بین المللی گمیشان به عنوان یکی از مهم ترین اکوسیستم های تالابی جنوب دریای خزر و زیستگاه منحصر به فرد برای بسیاری از گونه های گیاهی و جانوری در سالیان اخیر با مخاطرات مختلفی مواجه شده است.
امید سقلی ادامه داد: ورود انواع آلاینده ها و گونه های مهاجم، تغییرات اقلیمی، پسروی دریای خزر و تخریب گسترده تأثیر منفی فراوانی بر روی جوامع گیاهی و جانوری وابسته به تالاب گمیشان برجا گذاشته و در این شرایط که بستر انقراض گونه های مختلف در تالاب فراهم است شکار پرندگان مهاجر هم تأثیر عمیق و بی بازگشتی بر روی جمعیت این گونه های با ارزش دارد. وی ادامه داد: بر اساس آخرین برآوردها حداکثر ۱۰۰ تا ۱۵۰ هکتار از وسعت تالاب بین المللی گمیشان در محدوده کانال آبرسان میگو دارای آب است.
سقلی افزود: این تالاب حدود ۲۰ هزار هکتار وسعت دارد که بیشتر پهنه آبی آن خشک شده است و به بیابانی لم یزرع تبدیل شده است. وی بیان کرد: پس از سفر رئیس جمهوری به گلستان ۱۶ اقدام مداخله ای برای یا تالاب گمیشان پیش بینی و اقدامات اجرایی آن آغاز شده است.
فرماندار گمیشان گفت: با هدف بهبود مساحت پهنه آبی تالاب مقرر شده تا ایستگاه پمپاژ آب از دریای خزر به سوی تالاب گمیشان در شمال این زیستگاه ارزشمند احداث شود که آئین کلنگ زنی این پروژه در دهه فجر آغاز خواهد شد.
آجی گل و آلاگل به طور کامل خشک شدند
رئیس اداره حفاظت محیط زیست گنبدکاووس هم در این خصوص در گفت وگو با خبرنگاران اظهارکرد: دو تالاب بین المللی آجی گل و آلاگل این شهرستان به دلیل کم بارشی سال آبی قبل و جدید و تخصیص نیافتن حقابه آنها از محل رودخانه اترک و سد شیرین دره به طور کامل خشک شد.
احمد احمدی افزود: درحال حاضر تالاب بین المللی آلماگل این شهرستان فقط در پهنه حدود ۵۰ هکتار آب دارد که آن هم در صورت تداوم کم بارشی و تخصیص نیافتن حقابه در روزهای آینده خشک خواهد شد. وی اضافه کرد: امسال در سه جلسه کمیته مدیریت بحران گنبدکاووس به اهمیت تالاب های و ضرورت لایروبی کانال های هدایت آب به آنها و اختصاص حقابه به این پهنه های آبی تاکید شد اما از حقابه خبری نشد.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست گنبدکاووس مهم ترین عوامل طبیعی شکل گیری وضعیت فعلی برای تالاب های گنبدکاووس را کاهش نزولات جوی دانست و افزود: سدسازی در بالادست نمی گذارد آبی در رودخانه اترک جریان پیدا کند و برداشت غیرمجاز آب توسط کشاورزان و آبزی پروران و همچنین عدم تخصیص حقابه از جمله عوامل انسانی مؤثر در خشکسالی این تالاب ها به حساب می آید.
اختصاص ۲۵۰ میلیارد ریال برای احیای تالاب ها
مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان هم پیش تر به خبرنگاران گفته بود: در بخش تالابی، احیا و علاج بخشی تالاب گمیشان در دستور قرار دارد که هشت اقدام آن دارای اولویت اول و هشت اقدام دیگر دارای اولویت دوم است.
محمدرضا کنعانی افزود: اقدام اول از هشت اولویت نخست ساخت ایستگاه پمپاژ پرتاب سه مترمکعب در ثانیه آب از سایت میگوی گمیشان به این تالاب است که اعتبارات و تجهیزات آن فراهم شده و تجهیزات آن، بهمن ماه وارد استان خواهد شد.
وی بیان کرد: از محل سفر استانی رئیس جمهوری هم ۲۵۰ میلیارد ریال در مدت سه سال برای احیا تالاب های گلستان مصوب شد که سال گذشته ۵۰ میلیارد ریال و امسال هم تاکنون ۲۰ میلیارد ریال از این اعتبار اختصاص داده یافت و با استفاده از آن بخشی از لایروبی تالاب آلاگل و اجرای طرح پمپاژ تالاب گمیشان انجام شد.
سخن پایانی
بروز خشکسالی و کاهش نزولات آسمانی آثار و تبعات بسیاری در بخش های مختلف گلستان بر جای گذاشته یا خواهد گذاشت که یکی از مهم ترین آنها خشکی تالاب ها و ایجاد و شکل گیری کانون ریزگرد و گرد و غبار در تالاب های این استان شمالی است که در صورت کم توجهی به این رخداد پیامدهای ناگواری برای گلستان در پی خواهد داشت.کارشناسان بر این باور هستند که رهاسازی آب از سدهای ساخته شده بر روی رودخانه اترک و رعایت تخصیص حقابه در زمان وقوع سیلاب در کنار افزایش آگاهی مردم در پرهیز از برداشت و تخریب این ذخیره گاه های اکولوژیکی از مهم ترین راهکارهای مقابله با بحران حاکم بر تالاب های گلستان است که باید شکل اجرایی و عملیاتی به خود بگیرد در غیر این صورت گفتار درمانی چاره کار نیست. هر چند قرار است در روزهای آینده اقداماتی مانند پمپاژ آب به تالاب های گمیشان انجام شود، اما برخی از صاحبنظران اعتقاد دارند که شاید این اقدامات نوش داروی بعد از مرگ سهراب باشد.
