فرسودگی مخازن ذخیره‌سازی پسماندهای شهری
فرسودگی مخازن پسماند در سطح شهر منجر به بوی نامطبوع، کاهش سطح بهداشت شهری و نازیبایی چهره خیابان‌ها می‌شود.
با وجود اینکه هرساله شهرداری چند هزار مخزن پسماند را نوسازی می‌کند اما بخش وسیعی از مخازن پسماند فرسوده باقی می‌ماند. یکی از مهم‌ترین عوامل فرسودگی مخازن شهری، شیرابه‌ای است که از زباله‌های تر در داخل مخازن پسماند تولید می‌شود. تاثیرگذاری این شیرابه زمانی بیشتر می‌شود که شهروندان، نه در ساعت مقرر یعنی ۹ شب، بلکه در روز، زباله‌های خود را وارد این مخازن می‌کنند. با این همه، برخی کارشناسان از اساس این شکل جمع‌آوری پسماند توسط مخازن را الگویی نادرست می‌دانند و راه‌حل‌های دیگری برای این امر ارائه می‌دهند. به‌گفته کارشناسان با گذشت دو دهه از اجرای این مهم و آسیب‌شناسی‌های انجام‌شده در سطح خرد و کلان، بسیاری از متخصصان و خبرگان حوزه مدیریت پسماند کشور، وجود مخازن در سطح معابر و خیابان‌ها را یکی از اصلی‌ترین مانع مدیریت بهینه پسماندها به‌ویژه در حوزه تفکیک پسماندهای خشک در مبدأ معرفی می‌کنند.
شیرابه، عامل فرسودگی مخازن پسماند
شادی مالکی، معاون هماهنگی و ارزیابی امور مناطق سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: شهر تهران ۵۰ هزار مخزن در سطح معابر گوناگون دارد که محل پسماندهای خانگی و شهری است. در چند سال اخیر، این مخازن پسماند شهری بهطور کامل نوسازی نشده اما هرسال براساس شرایط شهر و همه مسئولیت‌هایی که وجود دارد درصدی از آنها نوسازی می‌شود. کمااینکه در سال ۱۴۰۰ در سطح شهر ۵ هزار مخزن نوسازی شده و امسال نیز قرار است حدود ۷ هزار مخزن نوسازی شود. در سال‌های آینده همین روند در دستور کار شهرداری تهران است.
مالکی گفت: به غیر از بحث نوسازی کامل مخزن، بهطور مستمر هم مخازن در دست تعمیر و نگهداشت هستند. بیش از ۱۵۰ خودرو مخزن‌شور مکانیزه در شهر تهران وجود دارد که بهطور مرتب و مستمر نسبت به شست‌وشوی مخازن اقدام می‌کنند. در فصل تابستان، هفته‌ای ۲ تا ۳ بار مخازن پسماند توسط این خودروها شسته می‌شود. همچنین بحث رنگ‌آمیزی داخل مخازن و گندزدایی از آنها بهطور مرتب در دستور کار شهرداری است.
وی اضافه کرد: با این وجود، عاملی که باعث فرسودگی مخازن پسماند شهری می‌شود، شیرابه‌ای است که در این مخازن ریخته می‌شود. این شیرابه از پسماند «تر»ی که توسط شهروندان وارد این مخازن شده، تولید می‌شود و به همین جهت در غرفه‌های بازیافت و ادارات مدیریت پسماند، مرتب این آموزش‌ها به‌صورت رایگان به شهروندان داده شده و از طریق رسانه‌ها اطلاع‌رسانی می‌شود که شهروندان علاوه بر تفکیک خشک از «تر»ی که انجام می‌دهند، پسماند تر خود را مثل تفاله چای یا دورریز مواد غذایی آبگیری کنند.
مالکی با اشاره به اینکه طول عمر مخازن ۴ تا ۵ سال است، گفت: شیرابه‌ای که از پسماند «تر» در مخزن پسماند تولید شده باعث پوسیدگی کف مخزن می‌شود. ساعت اصلی جمع‌آوری پسماند شب‌هاست و زمانی که شهروندان پسماند تر خود را در طول روز در این مخازن می‌گذارند، شدت تاثیر شیرابه بر تخریب مخازن بیشتر می‌شود. البته در طول روز هم ماشین‌های حمل پسماند مرتب این زباله‌ها را جمع‌آوری می‌کنند اما به‌دلیل اینکه اکثر شهروندان پسماند خود را از ساعت ۹ شب به بعد در مخازن می‌گذارند اصل جمع‌آوری نیز در همان ساعت است. به همین دلیل، از شهروندان خواسته می‌شود، بیرون گذاشت زباله‌ها در این ساعت رعایت شود.
معاون هماهنگی و ارزیابی امور مناطق سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران اظهار کرد: از جمله دورریزهایی که تولید شیرابه می‌کند، ضایعات میوه و سبزی است. در حال حاضر فصل گرم است و پسماند پوست هندوانه و خربزه شیرابه بسیار زیادی تولید می‌کند. در این زمینه، تلاش کردیم آموزش‌هایی را ارائه کنیم تا شهروندان در بحث تولید خشکاله به ما کمک کنند. خشکاله، محصول خشک کردن بقایای میوه و سبزیجات است. افراد حتی می‌توانند خشکاله خود را به غرفه بازیافت بدهند یا با ۱۳۷ تماس بگیرند و وجه نقد بابت آن دریافت کنند. باید در نظر داشت که ریختن این ضایعات میوه منجر به استهلاک زودهنگام مخازن می‌شود.
مخازن بزرگ‌ترین مانع مدیریت بهینه پسماندها
سعید مرادی‌کیا، کارشناس مدیریت پسماندهای شهری در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: در ۲۰ سال گذشته و زمانی که شعار «شهر ما، خانه ما» به‌عنوان نماد شهرداری‌های بسیاری از شهرهای کشور مطرح بود، نارنجی‌پوشانی که در میان مردم به سپور شناخته می‌شدند، نماد پاکیزگی شهر و مدیریت پسماندها بودند. جایگاه این افراد خدوم در حدی بود که سریال و فیلم‌های سینمایی نیز همچون شاعر زباله‌ها با محوریت این افراد ساخته و پخش شد.
وی افزود: اما با گذشت زمان و در اواسط دهه ۱۳۸۰ عناصر جدیدی جای خود را در شهرها بازکرده و کم‌کم نارنجی‌پوش‌ها به دست فراموشی سپرده شدند. شهرداری تهران در طرحی کلان که با عنوان «مکانیزاسیون خدمات شهری» شناخته می‌شد، حدود ۵۰ هزار مخزن پلاستیکی را در نقاط مختلف شهر تهران مستقر کرد تا بدین‌ترتیب شهروندان به‌جای قرار دادن پسماندهای خود در محل‌های خاصی در کوچه یا خیابان و همچنین مراجعه درب‌به‌درب نارنجی‌پوش‌ها برای دریافت پسماندها و همچنین ماهانه، آنها را درون این مخازن قرار دهند.
مرادی‌کیا گفت: در کنار این مخازن، خودروهای جدیدی نیز وارد تهران شد تا فرآیند تخلیه و انتقال این پسماندها کامل‌تر شود. این طرح جدید به‌تدریج از سوی سایر شهرداری‌های کشور پذیرفته و پیاده‌سازی شد. با گذشت زمان و به‌دلایل گوناگون مانند آتش‌سوزی‌ها، به‌تدریج مخازن فلزی یا گالوانیزه جایگزین مخازن پلاستیکی شد. این مخازن پلاستیکی و فلزی که در اغلب موارد مخازن مکانیزه نامیده می‌شود، ۱۱۰۰ لیتر (۱.۱ مترمکعب) حجم داشته و به‌صورت متوسط، توانایی ذخیره‌سازی ۱۲۰ تا ۲۰۰ کیلوگرم پسماند مخلوط‌تر و خشک را دارد.
وی تصریح کرد: هرچند در نگاه نخست اجرای این طرح به‌عنوان موفقیتی بزرگ در عرصه خدمات شهری و محیط‌زیست شهرها معرفی شد اما با گذشت دو دهه از اجرای این مهم و آسیب‌شناسی‌های انجام‌شده در سطح خرد و کلان، بسیاری از متخصصان و خبرگان حوزه مدیریت پسماند کشور، وجود مخازن در سطح معابر و خیابان‌ها را به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین مانع مدیریت بهینه پسماندها به‌ویژه در حوزه تفکیک پسماندهای خشک در مبدأ معرفی می‌کنند.
این مهم تا حدی پیش رفت که شهرهای مهمی همچون شیراز و اصفهان به‌تدریج نسبت به جمع‌آوری و حذف این مخازن از سطح شهر و جمع‌آوری پسماندها از درب منازل مثل گذشته اقدام کردند و بدین‌ترتیب سخت‌افزاری که روزی به‌عنوان راه‌حل نجات شهرداری‌ها از مشکلات مدیریت پسماند و رفت‌وروب شهری شناخته می‌شد، امروزه به پاشنه‌آشیل مدیریت شهری در بسیاری از شهرهای کشور از جمله کلانشهرها بدل شده است.
این کارشناس مدیریت پسماندهای شهری اظهار کرد: در این میان، افزایش تعداد عوامل غیرمجاز جمع‌آوری پسماندهای خشک و واژگونی پیوسته این مخازن و پوسیدگی و فرسودگی ناشی از شیرابه پسماندهای تر و همچنین عدم‌نظافت این مخازن بر شدت این مشکل افزوده و در مواردی نارضایتی شهروندان را به‌دنبال داشته است. با توجه به بررسی‌های به عمل آمده، برخی از مهم‌ترین دلایل فرسودگی و آسیب‌های واردشده به مخازن ذخیره‌سازی پسماندها در سطح شهرها و روستاهای کشور را می‌توان این‌گونه برشمرد؛ نبود درب روی مخازن، کیفیت نامناسب بدنه (استاندارد نبودن مخازن)، آسیب‌های واردشده به مخازن هنگام تخلیه توسط نیروی انسانی و خودروهای جمع‌آوری پسماندها، آفتاب شدید و مداوم (اشعه ماورای بنفش)، آسیب‌های ناشی از برخورد با خودروهای شهری، ریزش شیرابه پسماندها درون مخازن و خوردگی بدنه آنها به‌ویژه در مخازن فلزی، فعالیت عوامل غیرمجاز جمع‌آوری پسماند خشک در سطح شهرها، انداختن سنگ و خاک و نخاله و همچنین شیشه و آینه شکسته به داخل مخازن از سوی شهروندان و عدم‌شست‌وشوی پیوسته و مداوم سطوح داخلی مخازن توسط مواد شوینده مناسب و تخصصی.
مرادی‌کیا افزود: با وجود تمامی موارد نام برده، نبود خودروهای تخصصی جمع‌آوری پسماند و ضربه‌های محکم واردشده به آنها هنگام پایین گذاشتن، تولید مخازن غیراستاندارد و واژگونی مخازن از سوی عوامل غیرمجاز را می‌توان از مهم‌ترین دلایل فرسودگی این مخازن در نظر گرفت؛ مخازنی که در حال حاضر برای خرید هر یک حدود ۲ تا ۳ میلیون تومان هزینه می‌شود.
این کارشناس مدیریت پسماندهای شهری بیان کرد: شهروندان در صورت تفکیک پسماندهای خشک خود در منزل و محل کار و ارائه آنها به پیمانکاران مجاز شهرداری‌ها، غرفه‌های بازیافت یا اپلیکیشن‌ها می‌توانند از ورود این پسماندها به درون مخازن ۱۱۰۰ لیتری جلوگیری کنند. این مهم بهطور غیرمستقیم با کاهش فعالیت زباله‌گردها و درنتیجه کاهش آسیب‌های واردشده به مخازن همراه است. از سویی به شهروندان توصیه می‌شود برای بیرون گذاشتن پسماندهای تر خود تا حد امکان موضوع ساعت ۲۱ را رعایت کرده و از کیسه‌های پلاستیکی سالم و محکم گره‌زده برای نگه‌داری و بیرون گذاشتن آنها استفاده کنند. همچنین آبگیری پسماندهای «تر» در منزل از سوی شهروندان می‌تواند ریزش شیرابه در مخازن و درنتیجه خوردگی بدنه را تا حدی کاهش داده و بر عمر مفید آنها بیفزاید. به یاد داشته باشیم که این مخازن در کنار محل زندگی تک‌تک ما قرار داشته و در صورتی که به وظایف شهروندی خود به‌درستی عمل نکنیم، این مخازن تنها به منبعی برای انتشار آلودگی و ازدیاد حشرات و جانوران موذی تبدیل‌شده و بلای جان خودمان خواهند شد.
سخن پایانی
در این میان، افزایش تعداد عوامل غیرمجاز جمع‌آوری پسماندهای خشک و واژگونی پیوسته این مخازن و پوسیدگی و فرسودگی ناشی از شیرابه پسماندهای تر و همچنین عدم‌نظافت این مخازن، بر شدت این مشکل افزوده و در مواردی نارضایتی شهروندان را به‌دنبال داشته است.
